دانلود کتاب در دربار شاهنشاه ایران اثر انگلبرت کمپفر ترجمه کیکاووس جهانداری

پروفسور والتر هينتس که ترجمه این از زبان لاتینی به زبان المانی زیر نظر وی انجام گرفته درباره اهمیت آن در مقدمة میسوط خود گفتنی ها را گفته است و خوانندگان خود در خواهند یافت که در آن باره علوی نشده و این سفرنامه را از هر حیث میتوان با آثار گرانقدری نظیر سفر نامة تاورنیه و شاردن و دلاواله و اولناريوس و رافائل دومن و دیگران از این دست برابر دانست. مترجم فارسی این کتاب نیز از هر جهت با نظر پروفسور هینتس هم آواز است و در این سطور تنها به ذکر چند نکته برای روشن شدن ذهن خوانندگان اکتفا می ورزد باید در نظر داشت که وقایع و حوادت مذکور در این سفرنامه در عصر شاه سلیمان یعنی اواخر دوره صفویه که دوره انحطاط ایران است. رخ داده و بدین دلیل نباید ان اوضاع و احوال را به ادوار دیگر تصمیم داد. و حتى آنرا اثينة تمام نمای مملکتداری شهریاران صفوی شمرد.

همانطوریکه خوانندگان ملاحظه خواهند کرد کمیفر گاه بیگاه از مقايسة مقتضیات حاکم بر کشور ایران در روزگار شاه سلیمان با آنچه در آلمان و اروپا رسم و رایج بوده خودداری نکرده است و در برخی از موارد هم آرزو داشته است که کاش در کشور وی نیز وضع بدان منوال می بوده صفحه ۱۴۱ و غیره). کمپفر در گزارشهای خود همواره دید شخصی داشته است و بدین لحاظ از اظهار عقاید او بعنوان سند و مدرک نمیتوان بهره مند شد و اطمینان هم نمی رود که وی در ایران نظرات نموه هیچگاه را مخطا نپیموده باشد.

بهمین دلیل مترجم فارسی در قم دوم از فصل یازدهم کتاب که موقوف است به بحث درباره آداب و رسوم در باریان، در حدود يك صفحه از متن را حذف کرد و آن هم بدان دلیل که نویسنده با توقف نسبة كوتاهش در کشور ما به خود اجازه داده بود که به صورتی کلی و قطعی دربارة همه ملت ایران قضاوتی نادرست کند و طرز رفتار و اعمال تنی چند از معاشران خود و صاحب منصبان دیوانی را که معلوم نیست مردانی از چه قماش بوده اند مبنای اظهار نظر درباره همه مردم مملکت ما قرار دهد. اظهار نظرهای مؤلف درباره دین اسلام اغلب سطحی و گاه بسیار عامیانه است و این مطلب از طرف مترجم فارسی در حاشیة کتاب به کرات توضیح داده شده است و نیازی بتکرار آن در این مقام نیست به همین علت از ترجمه در حدود دو صفحه از کتاب (صفحات ۲۸ و ۱۷۲ ترجمه) که به هیچوجه صحت نداشت و ابدا به کار تحقیق علمی نمی آمد صرفنظر شد. در این کتاب هر جا نکته ای به نظر مترجم فارسی رسید که شایسته توضیحی بود.

در ذیل صفحات ذکر شد و با قرار دادن کلمه مترجم بین دو هلال از سایر حواشی که بدون امضاء است و همه متعلق به والترهينتس مشخص گردید. در پایان بر خود فرض میدانم که از مساعدتهای انجمن آثار ملی و بخصوص از لطف همیم تیمسار سپید آق اولی که از هیچ بزرگواری در کار طبع این کتاب فرگذار نکرده اند، سپاسگزاری کنم. تعداد مقالات و گزارشهائی که درباره ایران تالیف شده و به چاپ رسیده به هزارها بالغ می گردد.

با وجود این در بین انها آثاری که دارای اهمیت اساسی و درجه اول باشد نسبة الاقامت سفر نامه انگلبرت کمیفر (۱۷۱۶ - ۱۶۵۱) سیاح معلق المانی از این افت شمرده می شود. در این کتاب توصیفی مفصل، جاندار و قابل اطمینان از دربار شاه ایران در اصفهان در طول نیمه دوم قرن هفدهم به دست داده شده است. از شاه و وزیر اعظم وی تا ادندار باشی رئیس انبار میزم) میں صاحب منصب یا خدمتگزار دیوانی از قلم نیفتاده است.

برای خرید کتاب در دربار شاهنشاه ایران نسخه چاپی اینجا کلیک نمایید و برای دانلود رایگان به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

دانلود کتاب شصت قرن تاریخ و تاجگذاری اثر خان ملک یزدی

برای اینکه ما بتوانیم بشكل تاج و مراسم تاجگذاری این دوران با شکوه اشنائی پیدا کنیم، بدون تردید باید از چگونگی پیدایش دودمان و اصل و نسب آنها آگاهی مختصری پیدا بنمائیم ، چون خواه نا خواه ، طریقه پیدایش و روی کار آمدن آنها و هم چنین سنن وآداب وحتى مذهب و اصل و نسب آنها تاثیر در اجرای مراسم تاجگذاری و همچنین تأثیر در شکل تاج و ساختن آن داشته است.

هخامنشی ها که از دودمان پارسیها میباشند و خود پارسیها هم یکی از چند طائفه مهم ایرانی آریائی بشمار میروند، در حدود یکهزار سال پیش از میلاد بدنبال طائفه بزرگ ماد ) یک دسته دیگر از ایرانیهای آریائی ( ، وارد سر زمین ایران شدند و ابتداء در ناحیه جنوب و جنوب غربی دریاچه رضائیه فعلی سکونت اختیار کردند ، این ناحیه که خانه اولیه پارسیها در ایران بوده است، در تاریخ قدیم بنام پارسوا ، که مشتق از خود کلمه پارس میباشد مشهور شده است > لیکن در مدت اقامت پارسیها در قسمت جنوب و جنوب غربی دریاچه رضائیه فعلی ، از طرف اقوام مختلف مجاور برای آنها ناراحتیهایی ایجاد شد که آنان را وادار به ترک این محل و ادامه مهاجرت بطرف غرب و جنوب غرب ایران کرد ، تا آنکه در اواخر قرن هشتم پیش از میلاد به منطقه کوهستانی واقع در شرق و شمال شرق خوزستان رسیدند و آنجا را که خانه دوم قوم پارس در فلات ایران محسوب میگردد ، بنام ( پارسوماش ) که باز هم مشتق از همان واژه پارس نام خود آنها است نامگذاری کردند و کشور «انشان » هم که در کتیبه های هخامنشی به دفعات ذکری از آن شده است مربوط به همین ناحیه پارسوماش یا ناحیه شمال این قسمت میباشد.

پارسیها در حدود سال ۷۰۰ پیش از میلاد یعنی در همان ایامی که در ناحیه انشان و پارسوماش ساکن بودند، برای نخستین بار شخصی بنام و هخامتش را از میان خود برای پادشاهی انتخاب کردند و پادشاهان بعدی قوم پارس هم ، ، همه آنها جد اعلای خودشان را همین هخامنش معرفی کرده اند و نام سلسله هخامنشی هم از همین پادشاه اولیه آنها و هخامنش» گرفته شده است.

هنگامیکه پارسیها از حدود شمال شرق شوش فعلی بطرف محل اقامت دائمی خودشان یعنی استان فعلی پارس حرکت کردند، در آنزمان در حدود لرستان و پشتکوه وشمال خوزستان کنونی دولتی بزرگ بنام عیلام ، وجود داشت که با یک دولت نیروسند دیگر در شمال عراق عرب فعلی یعنی دولت آشور در گیرودار جنگ و نزاع بود و عیلامیها روزهای آخر انقراض خودشان را سپری میکردند و بهمین دلیل بمهاجرت مهمی که از طرف پارسیها در جنوب غربی و جنوب ایران ادامه مییافت توجه و اعتنائی نداشتند و خلاصه پارسیها توانستند بدون مانع و بتدریج در ناحیه پارسا ، یعنی استان فعلی فارس مسکن اختیار کرده و یک حکومت مستقلی برای خود ایجاد نمایند. لیکن این استقلال داخلی پارسیها در حوزههای فارس و انشان و پارسوماش) با روی کار آمدن مادها یک دسته دیگر ایرانیها که پایتختشان شهر همدان بود مورد تهدید قرار گرفت و پارسیها ناچار تا ظهور کوروش بزرگ تقریباً تاج ماديها و ضمناً به آداب و سنن مادیها آشنا شده و خو گرفتند و حتی در لباس پوشیدن نیز از مادیها تقلید میکردند و تصاویری که در تخت جمشید از دوران با عظمت هخامنشی باقی مانده ، لباس مادی بر تن بعضی از آن نقوش دیده میشود و از این جهة حدس زده میشود که. حتى شکل تاج · را هم پادشاهان اولیه آنها از برادران هم میهن خود مادها تقلید کرده باشند. گرچه ما امروز تصاویری از آثار مادی بجز یکی دوتا در دست نداریم که مشخص بنماید که بطور کامل، شکل تاج پادشاهان چگونه بوده است ولی از جهت قرابت پارسیها با مادیها و از اینکه این دو قوم ایرانی، مانند دو برادر واقعی بودند،

در اینصورت ابراز این عقیده چندان اشکالی نخواهد داشت که بگوئیم در بار پارسیها از دربار مادیها در قسمت لباس و تاج تقلید نموده است. باری بادیها که از سال ۷۰۰ پیش از میلاد توانستند دولتی تلیس کردم و همدان را پایتخت خود قرار بدهند، کم کم باندازه ای نیرومند شدند که بالاخره در سال د. پیش از میلاد دولت بزرگ و جبار آشور را منقرض کردند و شهر معروف و نینوا ء پایتخت آنها را متصرف شدند و این حادثه بزرگ که تأثیر بسیار عمیق در تاریخ جهان داشته است ، توسط ( هو متر ) پادشاه بزرگ ماد انجام گرفت و شاید هم داستان شورش کاوه آهنگر و پادشاهی فریدون و شكست ضحاك تازی مربوط به انقراض همین دولت آشور بدست ) تهوع شتر ( باشد و شاید هم همانطوری که در فصل پیش مذکور افتاد در افتاد این داستان ملی و هیجان انگیز مربوط به انقراض دولت عظیم بادل توسط کوروش بزرگ باشد خلاصه دولت ماد مدت ۱۵۰ سال با قدرت در ایران حکومت کرد و اولین سلسله پادشاهی ایرانی را در این سرزمین مادها تشکیل دادند و عاقبت هم این دولت ایرانی آریائی توسط کوروش بزرگ منقرض گردید و پارسها با یک شکوه بیشتری جانشین آنها شدند. کوروش که خود چند سالی از عمرش را در دربار مادها در همدان سیری کرده بود و نوه دختری (آستاگ) آخرین پادشاه ماد هم بود، در زمان حیات پدرش کمبوجیه دوم به وطن اصلی خودش ، پارس ، آمد و چون ذاتاً مردی آزاد منش و استقلال طلب بود، از این جهة بندگی و تابعیت از مادیها او را بسیار رنج میداد ، بطوریکه بعد از مراجعت از ساد مشغول تهیه قوا برای بدست آوردن آزادی و استقلال کشور پارس گردید. کوروش بزرگ با صفات اخلاقی پسندیده ایکه داشت توانست.

بسیاری از قبایل و سلسله باد و دولتهای بزرگ آنروز حتی دولت بایل را با خود بر علیه مادیها موافق کند و بالاخره نیز در نزدیکی پرسپولیس پادشاه ماد از کوروش شکست سختی خورد و در نتیجه دولت پس از سال بدست کوروش منقرض گردید و کوروش هم نسبت به پادشاه شکست خورده ماد نهایت مهربانی و رأفت را بجای آورد و بعلاوه بواسطه قرابت پارسیها با مادیها به آنها یعنی به مأموران دولتی مادی اجازه داد که در بسیاری از پستهای دولتی باقی بمانند و همدان مرکز و پایتخت مادیها را هم برای پایتختی خودش موقتاً انتخاب کرد و در جلب قلوب مادیها بدرجه ای کوشش کرد که حتى بسبک آنها لباس پوشید، و برای روشن شدن ذهن خوانندگان این سطور را اضافه میکنیم که یکنوع از لباس مادیها عبارت بوده است از قبائی بلند و ساده که در حاشیه لباس پادشاهی گلهای چهار پر و با هشت پر زیبائی نقش شده بود ) شبیه به لباس (عیلامی) و در نقش بر جسته انان بالداری که در پاسارگاد پایتخت اصلی کوروش بزرگ وجود دارد این نوع لباس بخوبی نمودار میگردد و همین نقش انسان بالدار پارسا گارد است که بعقیده عده ای از جمله نویسنده این سطور، تصویر واقعی خود کوروش بزرگ میباشد باستثنای تاجی که برسر دارد ) ، ( راجع باین نقش و تاج آن ، در همین بخش جداگانه بحث خواهد شد ) . تا اینجا یک نکته بر ما بخوبی معلوم گردید که با تصرف ماد بسیاری از آداب مادی ها در پارسیها رسوخ کرده است و با تصرف همدان پایتخت مادها بدست کوروش نه تنها استان پارس نجات پیدا کرد ، بلکه تمام خاک ری و آذربایجان و استان امتهان کنونی و تمام خاک عیلام قدیم یعنی حدود لرستان و پشتکوه و خوزستان فعلی هم ضميمة تصرفات کوروش گردید.

برای خرید کتاب شصت قرن تاریخ و تاجگذاری نسخه چاپی اینجا کلیک نمایید و برای دانلود رایگان به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

دانلود کتاب تاریخ استقرار مشروطیت در ایران اثر حسن معاصر

 در مسافرتی که چندی قبل بمنظور مطالعه در بعضی مسائل حقوقی مربوط بدستگاه قضائی انگلستان به آن کشور نموده و قریب شش ماه در لندن اقامت داشتم تصمیم گرفتم که با استفاده از قانون مخصوص حفظ اسناد دولتی انگلستان مصوبه سال ۱۹۵۸ ( بنام 1958 Public Records Act ) و تحصیل اجازه از مقامات صلاحیت دار بعضی استاد موجود راجع به ایران را که مورد علاقه اینجانب بود بررسی نمایم .

بموجب قانون مذکور کلیه اوراق و اسناد قابل نگهداری مربوط به وزارتخانه های مختلف انگلستان پس از گذشتن ۵۰ سال و در بعضی موارد ۳۰ سال از تاریخ پیدایش آنها برای ملاحظه و مطالعه عامه بر طبق آئین نامه مخصوص در محل اداره بایگانی کل استاد دولتی انگلستان بلامانع میباشد . اینجانب پس از انجام تشریفات اولیه از حیث معرفی رسمی از طرف سفارت ایران و ملاقات دبیر کل اداره مذکور و اجراء تشریفات دیگر منظور خود را که مطالعه بعضی اسناد و گزارش های روزانه وزراء مختار انگلستان در تهران میباشد که در اوائل قرن حاضر میلادی راجع به وقایع انقلاب مشروطیت ایران بوزارت امور خارجه انگلستان میفرستاده اند کتباً اظهار داشتم و نتیجتاً در مدت قریب به سه ماه صبح و عصر در محل مذکور حاضر و به مطالعه اسناد مورد علاقه خود می پرداختم.

نکته جالب این است که چون کشور انگلستان تا اواخر دهه دوم قرن حاضر میلادی از حيث وسمت خاك وبسط نفوذ و مستعمرات و فرمانروائی در نقاط مختلف دنیا بزرگترین امپراتوری را تشکیل میداد لذا در این محل بایگانی کل استاد دولتی در لندن از تمام کشورهای روی زمین که دولت انگلستان با آنها رابطه داشته است از همان تاریخ برقراری رابطه با آنها استاد قابل نگاهداری مربوط بآن کشورها را عیناً و یا فتوکپی آنها را محفوظ نگاهداشتداند. بطوریکه در تمام ایام کار در سالنهای متعدد و بزرگ این ساختمان افراد زیادی از نقاط مختلف دنیا از ملیتهای مختلف و نژادهای گوناگون در جاهای مخصوص مشغول مطالعه و یادداشت برداشتن از اسناد مربوط به کشور خودشان با کشورهای دیگر مورد علاقه آنها میباشند.

بهر حال چون علاقه من به مطالعه اسناد منعصر نقده مربوط با نقلاب مشروطیت ایران بود بدینجهت مطالعه خود را از اواخر سلطنت مظفر الدین شاه در سال ۱۲۸۴ شمسی و ۱۳۲۳ قمری مطابق ۱۹۰۵ میلادی که بفاصله کمی منتهی صدور فرمان مشروطیت گشت شروع نمودم و مبداء آن مقارن حرکت مظفرالدین شاه از راه روسیه به اروپا میباشد که پس از مراجعت از این سومین مسافرت وی باروپا نهضت و طغیان مردم از مظالم و تعدیات روز افزون دستگاه دولت و حکام رژیم استبدادی و فساد دستگاه هیئت حاکمه آغاز و نتیجتاً با توسعه انقلاب منتهی به استفرار مشروطیت گردید . شرح این اسناد منتشر نشده تاریخی و ارزش آنها : این اسناد که اینجانب در نتیجه مطالعه محتویات ۲۹ پرونده مجلد بصورت کتاب حاوی مندرجات استاد مذکور ( از شماره 0.410/23 تا شماره 01 / 410 .P بایگانی وزارت امور خارجه انگلستان از لحاظ اهمیت سیاسی و تاریخی آنها انتخاب نموده و بتدریج که خوانده میشد از شعبه مخصوص عکاسی همان اداره فتوکپی آنها را میگرفته ام عبارت از نامه ها و تلگرافها و گزارشهایی است اغلب محرمانه و بعضی « خیلی محرمانه و یا د سری ، است که از اواسط سال ۱۹۰۵ میلادی ( ۱۲۸۴ شمسی و ۱۳۹۳ قمرى ) اواخر سلطنت مظفر الدین شاه تا اواخر سال ۱۹۱۲ میلادی ( ۱۲۹۰ شمسی ) از طرف وزراه مختار وقت دولت انگلستان مقیم تهران راجع به اوضاع وقایع مهم روز در ایران صبت بهر موضوعی بوزارت امور خارجه انگلستان فرستاده شده و جوابها و دستور حالیکه آنها داده میشده است.

گرچه وقایع و جریانات انقلاب مشروطیت و کیفیت و خصوصیات سقوط رژیم استبدادی قاجاریه و استقرار مشروطیت در ایران از طرف مورخان و نویسندگان و وقایع نگاران مختلف ایرانی و خارجی کم و بیش نوشته شده است که از جمله تاریخ مشروطه (کسروی) انقلاب مشروطیت ایران (دکتر ملکزاده) انقلاب ایران از ادوارد برون ) اختناق ایران (پوستر) بیماری ایرانیان ( ناظم الاسلام کرمانی اقیتم آند بایجان ( امیر هیزی ) ایران در دوره قاجاريه ( علی اصغر شمیم ) حاضرات و خطرات و حاج مخبر السلطنه هدایت ) حيات يحيى ( حاجی میرزا یحیی دولت آبادی) اوائل الطلاب مشروطیت و خطابه آقای تقی زاده ) انقلاب مشروطیت ایران ( دکتر محمد اسماعیل رضوانی ) و بعضی، خاطرات، و تألیفات دیگر از این قبیل که طرح آن در اینجا موجب اطاله کلام میشود و بالاخره جزومهای جدبد الانتظار د زهران مشروطه، نگارش آقای ابراهیم صفاتی را میتوان اسم برد، ولی باید دانست که تاریخهای منتشره و موجود راجع به انقلاب مشروطیت ایران در من اینکه وقایع و پیش آمدهای مربوط به استقر از مشروطیت را بطور کلی حاوی بوده و بعضی از مؤلفین آنها برای جمع آوری اطلاعات لازم و مستندات کتاب خود زحمات زیادی هم متحمل شده و اوقات خدمای در این راه صرف نمودهاند ولی از مطالعه آنها این نکته بخوبی آشکار میشود که اولا حتی از آنها نسبت به پارهای وقایع اختلافات زیادی با یکدیگر دارد و حتی می موارد از روی قضاوت شخصی و نظر حب و بی نسبت به بعضی الشخاص اطهار علیه شده است که بر خلاف حقیقت میباشند و مطالعه این استاد گویا و مدارک روشن شرح ما وقع را آنطور که بوده است برما روشن میسازد .

لانها در بسیاری مسائل هم چون مورخین نامبرده از تمام وقایع و جریانات پشت پرده آگاهی نداشت ماند شیعه استدراک با مسموعات خود را نسبت بأن وقایع نوشتهانده در حالیکه حقیقت امر کاملا غیر از آن بوده است تا با وجود گوشتی هم که بعضی از این مؤلفین برای جمع آوری اطلاعات لازم بکار بردهاند ایدا کامل نبوده و نواقص زیاد و عمده ای دارد زیرا بسیاری از استاد و سوابق مربوط بوقایع انقلاب مشروطیت در اثر بمباران مجلس در دوره اول از طرف محمد علی شاه از بین رفت و در خارج از مجلس هم در آنزمان هنوز ادارات و وزارتخانه هائی به ترتیب امروز تشکیل نشده و ثبت وضبط صحیحی هم در کار نبوده است که تمام این آثار و اسناد و سوابق در آنجا ضبط و نگهداری شود .

برای خرید کتاب تاریخ استقرار مشروطیت در ایران نسخه چاپی اینجا کلیک نمایید و برای دانلود رایگان به ادامه مطبی مراجعه نمایید.

دانلود کتاب دریاچه شاهی و قدرتهای بزرگ: پژوهشی در کشتیرانی دریاچه ارومیه (عصر قاجاریه) اثر محمدعلی کاظم بیکی

ایران کشوری پهناور است که عوارض طبیعی و ویژگیهای اقلیمی آن همواره موانعی عمده در ارتباط بخشهای مختلف کشور با یکدیگر و نیز با پایتخت بوده است. تقریباً تمام سفرنامه نویسهایی که در دوران قاجاریه به ایران آمدند بر کمبود راههای مواصلاتی مناسب که میتوانستند زمینه توسعه را هموار کنند، تأکید کرده اند اقدامات دولت مرکزی برای بهبود ارتباطات زمینی ـ خواه با سرمایه ملی و خواه از طریق واگذاری امتیازات به اتباع بیگانه ـ و موانع عمدتاً سیاسی و مدیریتی در دستیابی به این هدف نیز کم و بیش در همان سفرنامه ها، اسناد و به ویژه در تحقیقات جدید تشریح شده اند. با وجود این استفاده از راه های دریایی در دوره مزبور و موانع توسعه کشتیرانی ایرانیان که نه تنها می توانست وسیله ای ارزان و سریع برای ترابری باشد بلکه از جهات دفاعی نیز حائز اهمیت راهبردی بسیار بود کمتر مورد توجه قرار گرفته است. دفتر حاضر پژوهشی است در کشتیرانی در دریاچه ارومیه که برخلاف دریای مازندران، خلیج فارس و دریای عمان تا آغاز قرن بیستم از حضور فیزیکی قدرتهای بزرگ خالی بود. هدف آن بررسی تحولاتی است که کشتیرانی دریاچه ارومیه در عصر قاجاریه شاهد آن گردید.

گفتنی آنکه به رغم مطالعات رو به افزایش در تاریخ محلی جغرافیای تاریخی و جغرافیای آذربایجان شرقی و غربی که در آنها توصیف دریاچه ارومیه جایگاهی خاص دارد، کشتیرانی در آن مسکوت مانده است . از آنجا که درگیری ناخواسته ایران دوران قاجاریه در توسعه طلبی و رقابتهای قدرتهای بزرگ دریاچه ارومیه و کشترانی در آن را نیز در معرض سیاستهای آنها قرار داد پژوهش حاضر همچنین میکوشد که با تشریح سیاستها و اقدامات قدرتهای بزرگ در قبال کشتیرانی دریاچه ارومیه، پاسخ دولت ایران را به سیاستهای آنها بررسی نماید تا در پرتو این روشنگری نقش عوامل داخلی و خارجی در تحول کشتیرانی دریاچه آشکار گردد.

علاوه براین مطالعه انگیزه و چگونگی کوشش دولت ایران برای انحصار کشتیرانی و نتایج کوتاه مدت مداخله مستقیم آن در کشتیرانی دیگر هدف پژوهش حاضر می باشد. به شیوه معمول در تک نگاری های پژوهشی پرواضح است که در تحقیق حاضر رویدادها در عرصه سیاست داخلی و خارجی از نقطه نظر ارتباطشان با دریاچه ای در آذربایجان که امروز دریاچه ارومیه خوانده میشود در دوران قاجاریه دریاچه شاهی نام داشت این دریاچه با حدود ۹۰ مایل طول و ۳۵ مایل عرض در بخشی از کشور واقع است که به علت برخورداری از آب کافی و اراضی حاصلخیز از قطب های کشاورزی و پرجمعیت ترین ایالات ایران در دوره مزبور محسوب می گردید. در حالی که در جنوب و غرب دریاچه ایلات کرد و افشار و نیز اقلیت مسیحی آشوری ساکن بودند مناطق مهم کشاورزی ارومیه، ساوجبلاغ (مهاباد) و مراغه در سواحل آن قرار داشتند.

مهم ترین شهرهای آذربایجان - از جمله شهر ولیعهد نشین تبریز به فاصله کمی در پیرامون همین دریاچه واقع بودند راه تبریز طرابوزان نیز که از ۱۲۴۶ هـ ق / ۱۸۳۰ شاهراه تجارت با اروپا گردید از شمال آن عبور میکرد آنچه بر اهمیت دریاچه میافزود نزدیکی آن به مرزهای عثمانی و روسیه بود زیرا چنین پهنه آبی نمیتوانست در محاسبات نظامی و تجاری جایگاهی استراتژیک نداشته باشد. در مورد دریاچه ارومیه آنچه از دیرباز بیش از هرچیز توجه جغرافیا و سفرنامه نویسان را جلب کرده است، غلظت زیاد نمک و سایر املاح، و در نتیجه نبود ،ماهی در آب آنست.

در میان تعداد قابل توجه صخره ها و جزایر آن آب قابل شرب و علف تنها در دو جزیره قویون داغی در اسناد جزیره (شکار و ایشیک داغی وجود داشت که غیر مسکون بودند. به گفته ژ دو مرگان محقق فرانسوی که در سال ۱۸۸۹ در آذربایجان به سیاحت پرداخت در گذشته کوششی ناموفق برای اسکان گروهی در جزایر دریاچه به عمل آمده بود.

علاوه براین، شبه جزیره شاهی - در شرق دریاچه - نیز که به وقت افزایش آب به جزیره تبدیل میشد آب شیرین داشت و دارای سکنه بود بدین ترتیب دریاچه ارومیه با جزایری غیر مسکون و آبی فاقد ماهی ـ که صید آن نخستین انگیزه برای رویکرد به دریا و دانش کشتی سازی و دریانوردی است ـ مانعی طبیعی و عمده در ارتباط مستقیم زمینی بین مناطق شرق و غرب آذربایجان بود در حالی که اراضی حاصلخیز اطراف آن نه تنها می توانست ساحل نشینان را به جای دریانوردی جلب اقتصاد کشاورزی کند بلکه امکان حمل و نقل زمینی مسافر و کالا را نیز فراهم می آورد گرچه راه زمینی غیر مستقیم و به واسطه دورزدن دریاچه طولانی تر بود ولی این مزیت را داشت که در مسیر آن علوفه و مایحتاج کاروانیان فراهم بود. به گفته ا. فلاندن، به همین دلیل چاروادارهای این راه برای رسیدن به مقصد عجله نداشتند