طبقات الصوفیه

کتاب طبقات الصوفیه اثر خواجه عبدالله انصاری هروی

کتاب طبقات الصوفيه انصاري ، نوشته ای از خواجه عبدالله انصاري درمورد احوال و اقوال مشايخ تصوف، به فارسي هروي. به گفتۀ جامي، پايۀ كار انصاري در املاي طبقات، ترجمۀ كتاب طبقات الصوفيه، اثرعبدالرحمان سلمي (متوفي421)، بوده و انصاري برخي از «اذواق ومواجيد» خود و بعضي از مشايخ عرفان را كه در كتاب سلمي نيامده، بدان افزوده و يكي از مريدان نيز آنها را جمع كرده و نوشته است. به نظر مي رسد كساني كه طبقات انصاري را بر پايۀ كتاب طبقات الصوفيه سلمي دانسته اند، از سخن جامي در مقدمۀ نفحات الانس متأثر بوده اند البته انصاري چندين بار از سلمي و كتاب طبقات او ياد كرده، از جمله اينكه -سلمي كتاب خود را بر پايۀ كتاب ابوبكر رازي بجلي تقرير كرده يا اينكه نام برخي از مشايخ از كتاب طبقات سلمي افتاده است . امادر هيچيك از موارد قرينه اي وجود ندارد كه نشان دهد انصاري در املاي طبقات الصوفيه منحصراً بر طبقات سلمي متكي بوده است. از سوي ديگر، ساختار طبقات الصوفيه سلمي با طبقات انصاري متفاوت است. اطلاعات طبقات الصوفيه نشان مي دهد كه انصاري در مجالس ِ املاي طبقات، به تاريخ تصوف و رسوم و حتي پوشش مشايخ توجه خاص داشته است. بر اساس اين اطلاعات، ابوهاشم كوفي نخستين كسي بود كه نام صوفي بر او نهاده شد، اولين خانقاه در رملۀ شام ساخته شد تا صوفيان درآنجا گردآيند و با يكديگر ديدار كنند ، و اولين كسي كه به صورت مشخص از تصوف و موضوعات آن سخن گفت ذوالنون مصري بود. طبقات الصوفيه كه حاصل جلسات تذكير و ارشاد و تعليم يكي از درخشانترين چهره هاي عرفان و تصوف "خواجه عبدالله انصاري" است بدون ترديد يكي از امهات متون عرفاني به زبان فارسي به شمار مي آيد و چنان كه از روش تدوين و محتواي كتاب برمي آيد قصد پير هرات از تقرير آن ارشاد و تعليم مريدان بوده است نه تدوين و تأليف كتاب. نه تنها از اشارات جامي در "نفحات الانس" بلكه از اشارات موجود در طبقات الصوفيه نيز برمي آيد كه يكي از كتابهايي كه پير هرات به هنگام تقرير احوال و اقوال مشايخ بدان نظر داشته طبقات الصوفيه شيخ عبدالرحمن سلمي نيشابوري (م 420 هجري) بوده است. با آنكه طبقات الصوفيه در ظاهر آداب و ترتيبي دارد و گروهي از مشايخ در طبقه خويش قرار گرفته اند، در حقيقت اين ترتيب و آداب ظاهري به هنگام بحث و درس عملا ناديده گرفته شده است، چنانچه ذكر نام يكي از مشايخ در يكي از طبقات گروهي از همنامان و همراهان او از طبقات ديگر را به دنبال مي آورد و نقل گفته اي و بيان قولي انبوهي از گفته ها و اقوال مشابه ديگر را در پي دارد و چنانكه روش كار اوست با نقد و نظر و تحليل و تفسير و دريافتهاي پير هرات همراه مي شود