کتاب مقدمه ای بر تاریخ شهر و شهر نشینی در ایران اثر حسین سلطان زاده
این کتاب مهم تاریخی برای بررسی و شناسایی شهر و مسایل آن باید هم جنبه‌های کالبدی و هم جنبه‌های اجتماعی -اقتصادی شهر را درنظر گرفت.از آن جا که رابطه دیالکتیکی میان فرم و محتوا برقرار است،هم می‌توان فرم را ناشی از محتوا دانست و هم از فرم‌های موجود به ریشه‌یابی محتوای یک پدیده پرداخت. به همین علت هرگونه توضیح و شرح شرایط کالبدی،همزمان توضیح و شرح شرایط اقتصادی و طبقه بندی اجتماعی ساکنین کشور و شهر را نیز می‌طلبد.
کتاب تاریخ شهر نشینی؛ شرایط جغرافیایی در محدوده ایران زمین را بررسی کرده و سکونت‌گاه‌های اولیه در ایران را بیان می‌کند. پس از آن به توضیح اوضاع سیاسی -نظامی-شرایط اقتصادی، فرهنگی مذهبی می‌پردازد و بعضی از آثار به‌جا مانده از دوره‌های مختلف راتشریح می‌کند. دوره‌های اشاره شده از زمان عیلامی‌ها تا دوران قاجار را دربرمی‌گیرد.
فهرستی از نقشه‌ها و موقعیت‌های شهرها در دوره‌های مختلف نیز در فهرست نقشه‌های کتاب وجود دارد. همچنین در فهرست تصاویر عکس‌های هوایی از مکان‌های مختلف ایران زمین در زمان‌های متفاوت موجود است.
نویسنده کتاب بر این باور است؛ آن که امروز باید چرخ مملکت را به حرکت درآورده و برای تعالی جامعه کوشش نماید، نسل امروزی است. نسلی که باید با اعتماد به نفس، دیدی واقع‌بینانه و نقادانه به گذشته و اکنون داشته، امکانات و محدودیت‌های تاریخی ملت خود را برای ساختن آینده‌ای بهتر شناسایی کند. به ویژه شناخت امکانات و محدودیت‌های تاریخی در امور شهری وظیفۀ هر طراح و برنامه‌ریز شهری است که نمی‌توان آن را در تاریخ نگاری و رونویسی از تاریخ‌نویسان درباری و درگاهی خلاصه کرد. از آنجا که کار اصلی طراحی و برنامه‌ریزی، تصمیم‌سازی برای آینده است و از سوی دیگر طرح و برنامه نیز می‌باید تحقق‌پذیر باشد، نمی‌توان تنها به امکانات موجود و ریشه‌های تاریخی آن بسنده کرد.
شهر را نه می‌توان به تنهایی از شرایط گذشته آن شناخت و نه به تنهایی از شرایط امروز آن. نه تنها شهر،که حتی مفهوم آن نیز در گذر زمان دچار دگرگونی شده است و نمی‌توان شرایط یک دوره را به دیگر دوره‌ها تعمیم داد. برای شناخت درست شهر، می‌باید لایه‌های مختلف تأثیر بر هر دوره را بررسی کرده و تفسیر نمود. باید به تونل زمان وارد شد و هر دوره را بر پایۀ شرایط، امکانات و محدودیت‌های آن دوره ارزیابی کرد.
با نگاه تمرین دیده به شهر می‌توان پی برد که چه کسی بر آن حکومت کرده و چگونه اداره می‌شود. می‌توان پی برد چه معنایی در تک تک فرم‌های آن پنهان بوده و شیوۀ تعامل و رقابت نیروهای اجتماعی در آن چگونه است. ساختمان‌های یادمانی شهر روایت‌گر خودنمایی و قدرت نمایی حکومت و نهادها بوده و در کنار فضاها و ساختمان‌های معمولی،شیوۀ زندگی جمعی ساکنان و درک آن‌ها از دنیا و ماوراءالطبیعه را گوشزد می کند.همزمان با این فضاها ایدئولوژی حاکم بر جامعه را به رخ کشیده و مبانی نظری و زیباشناسی آن دوره را آشکار می‌سازد. فرم ساختمان‌ها و فضاهای شهر و حتی مبلمان شهری آن نشان‌گر نظم حاکم و ایده‌آل‌های آن جامعه می‌باشد. این ساختمان‌ها و فضاها نه تنها پاسخگوی عملکرد جامعه می‌شون، بلکه شیوۀ معنادهی ساکنان به فرم و کالبد را نیز به رخ می‌کشند.
توسعه و تکوین شهر تنها متأثر از شرایط درونی و بیرونی خود نیست بلکه خلاقیت سازندگان هر دورۀ هر شهر نیز بر آن تأ ثیری کیفی دارد. هیچ شهری یک روزه و هیچ ساختمانی بدون علت و بدون باعث و بانی ساخته نشده است. بنابراین شهر محصول مشترک همۀ کسانی است که در آن زندگی کرده، تأثیر یافته و تأثیر گذاشته‌اند. هر فضا و ساختمان موفقی مرهون انگیزه‌ها، خلاقیت و هماهنگی مناسب میان مردم زمان خود و هر طرح ناموفقی ناشی از ندانم‌کاری، خودمحوری و یا دست کم، سکوت و بی‌تفاوتی شهروندان دربارۀ آن است