کتاب جامع التواریخ اثر رشیدالدین فضل الله همدانی تصحیح بهمن کریمی
کتاب حاضر یعنی جامع التواريخ رشید الدین فضل الله همدانی وزیر با حواشی و تعلیقات و توضیحات لغوی و تاریخی و فرهنگ اصطلاحات و اعلام در دسترس خوانندگان عزیز قرار میگیرد نتیجه ده سال مطالعه و تحقيق وتتبع نگارنده است . مدتها از خداوند متعال طلب میکردم که توفیق رفیق گردد و همتی کرامت فرماید تا بتوانم از این کتاب نفیس ، آنقدر که ممکن است بك ، دوره کامل حاضر کرده و بطبع رسانده و بدوستاران دانش هدیه کنم حتی بهمین منظور از قسمتی کتاب حافظ ابرورا در استانبول عکس برداری نمودم چه تهیه و تدوین و طبع این کتاب بزرك و نسخه نفیس کاری بس دشوار بنظر میرسید (زیرا در جامع التواريخ تنها بيست هزار لغت تركي و مغولی یافت میشود از طرفی دیگر مستشرقین و ایران شناسان قسمتهای مختلف از جامع التواريخ را بطور متشتت وناقص منتشر نموده اند که بکلی از بین رفته و نایاب است و جمع آوری آنها غیر ممکن خالق سبحان و ایزد منان کرامت فرمود و دعایم مستجاب شد و با بضاعت مزجاة توانستم این آرزوی دیرین را جامه ی عمل بپوشانم
و این در گرانبها را از لای خاک و خاکستر بیرون آورم و بزیور طبع بیارایم . متأسفانه کتاب جامع التواریخ حکیم دانشمند رشید الدین فضل الله که در علم طب و مملکت داری سرآمد افران بوده و ما شرح زندگی و سرانجام غم انگیز او را ضمن مطالعه مندرجات و محتویات کتاب مزبور وقسمتی از زندگانی خصوصی این فاضل ارجمند در اینجا خواهیم نگاشت تاکنون تماماً بحلية طبع در نیامده و نسخ خطی آن نیز بسیار کمیاب است ، لیکن در میان قسمتهائی که از آن جسته جسته چاپ شده یکی تاریخ زندگی هلاکوخان است که کاتر در فرانسوی (Quater mere) در پاریس در سال ۱۸۳۶ میلادی بطبع رسانیده و ترجمه فرانسوی آن بضمیمه یادداشتهای ذیقیمتی که بر آن افزوده است دارای این عنوان میباشد .
خرید کتاب جامع التواریخ اثر رشیدالدین فضل الله همدانی
و دیگر قسمتی از این کتاب بنام تاریخ الجایتو است که ادگار بلوشه فرانسوی
رئیس کتابخانه ملی فرانسه در قسمت آثار شرق بسال ۱۹۰۱ آنرا بطبع رسانیده است. در سال ١٣٩٤ خورشیدی نگارنده اوراق متن فارسی جامع التواريخ طبع
ادر کار بلوش را در تهران با فهرستی از لغات ترکی مغولی بطبع رسانیدم. چون این کتاب نایاب بو در طالب بسیار داشت دیگر قسمتی از این کتاب که اقوام مغول را شرح میدهد در سال ۱۸۸۸۱۷۶۱ توسط برزین روسی بطبع رسیده است . دیگر کارل بان اطریشی است که بسال ۱۹۵۷ میلادی استمی از تاریخ مبارك غازاني تأليف رشیدالدین فضل الله طبیب را که شامل داستان آباقاخان سلطان احمد ارغون خانو کیخاتوخان بوده است بطبع رسانید . ا و اما تفصيل كتاب جامع التواريخ وترتيب تدوين كتاب :
عظیم ترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول برشته تألیف در آمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب جامع التواريخ تألیف خواجه رشیدالدین فضل الله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط ایشان میباشد این کتاب بامر غازان خان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال ۷۱۰ هجری
قمری فراهم آمده و شامل سه مجلد است :
۱- جلد اول در تاریخ مغول .
۲ جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو .
جلد سوم - در جغرافبا (مسالك وممالك).
جلد سوم گویا از بین رفته و با تألیف نشده است . جلد دوم بطور نسخ خطی باقی مانده در این اواخر رساله کوچکی از جلد دوم بنام دیالمه منتشر شده است ولی جلد اول که بسه جزء منقسم شده است جزء اول در تاریخ اقوام مغول - جزء دوم در تاریخ اوکتای
قا آن - جزء سوم در تاریخ پادشاهان مغول که در ایران محکومت کرده اند ) چنانکه گفتیم جزو جزو توسط مستشرقین معروف اروپا در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.
در سال ۱۸۳۶ آتین کاتر مر فرانسوی جزئی از قسمت سوم، و در سال ۱۸۹۱ ۱۸۸۸ برزین مستشرق روسی قسمتی از جزء اول و در سال ۱۹۰۱ ادکار بلوشه فرانسوی جزء دوم را بطبع رسانیده اند . خواجه رشیدالدین تألیفات دیگری هم دارد که بعضی چاپ شده است و برخی
بحال نسخه خطی مانده است اما افسوس که قدر او شناخته نشد و این وزیر دانشمند را در سال ۷۱۸ هجری قمری در سن ۷۱ سالگی به این حسودان در تبریز بدونیم کردند و پسر
جوان را نیز کشتند.
مطالب کتاب حاضر را که با سعی فراون و رنج بسیا در مدت مدیدی جمع آوری
و تدوین شده بدین شرح است:
مقدمه فارسی و عربی از کتاب کاتر مر) اقوام مغول واجداد چنگیز خان (از برزین) شرح حال مفصل چنگیز خان ( از حافظ ابرو)
شرح حال پسران چنگیز خان از او کنای قا آن تا تیمور فا آن از کتاب بلوشه)
شرح حال و کشف کار هلاکو (از کاترمر)
شرح سلطنت اولجایتو (کارلیان) غازان خان (کارلیان)
مطالبی دیگری که توسط مولف تهیه و جمع آوری شده عبارتست از:
شرح حال
۱- شرح حال رشیدالدین فضل الله از نظر مستشرقین و مورخين.
۲ تاریخ اقوام مغول
ادبیات و صنایع مستظرفه مغول و سایر خصوصیات دیگر مانند نامه خواجه
رشید الدین فضل الله بصدر الدین محمد ترکه - فهرست اعلام اسماء الرجال - أعلام
جغرافیائی و دیوان لغات ترك و طرز تلفظ آن
در خاتمه این کتاب باید از آقای آذرخش که با کم الصیمیت در جمع آوری مطالب کتاب