کتاب کارنامه اردشیر بابکان اثر محمدجواد مشکور
داستان حماسی کارنامه اردشیر بابکان که از آن در زبان فارسی اثر مستقیم مانده و در شاهنامه از ترجمه آن استفاده شده است یکی از رسالات معروف پهلوی و از جمله داستانهای حساسی است که از گذشت روزگار و تصاریف ایام برکنار مانده و بدست ما رسیده است. کارنامه اردشیر هنگامی نگاشته شد که در باب اردشیر و جانشینان او اطلاعات
تاریخی در دست بود با این حال می بینیم که این کتاب مانند روایات حماسی از خوارق عادات و یا اوهام و عقاید ملی و
داستانی انباشته است و این خود میرساند که کارنامه اردشیر
بایکان کتابی نیست که بقصد بیان احوال تاریخی مؤسس سلسله ساسانی نگاشته شده و یا منظور نویسنده آن اختراع سرگذشت تازه و بدیعی برای اردشیر بوده باشد بلکه در باب مؤسس شاهنشاهی ساسانی به مرور ایام در میان ایرانیان روایت داستانی خاص بوجود آمد که طبعاً با افکار حماسی آمیخته بود و نظیر این حالت را در تاریخ حيات كوريش مؤسس شاهنشاهی هخامنشی هم میبینیم که هنوز چند سالی از مرگ او نگذشته تاریخ حیات و اعمال وی با افسانه ها و خارق عادات عجیب آمیخته شد. از اشارات موسی خورنی مورخ معروف ارمنی چنین
بر می آید که در باب اردشیر افسانهای عجیب بسیاری وجود داشته است مانند نگاهداری شیری از اردشیر و شیر دادن بزی
باو) و از این افسانه ها تنها برخی نکات در کارنامه اردشیر دیده میشود و این امر دلیل بزرگی است بر آنکه نویسنده کارنامه از میان روایات مختلف عهد خویش تنها بعضی را گرد آورده و از مابقی صرف نظر کرده است و مقایسه متن کارنامه با سر رگذشت اردشیر در شاهنامه نیز اختصار گونه را در کارنامه کنونی برما ثابت میکند با مطالعه و تحقیق در منقولات موسی خورتی شباهتی میان سرگذشت کوروش وارد شیر در آغاز حیات ملاحظه میکنیم و از اینجا چنین بر میآید که دنباله روایات کوروش در ایران تا عهد ساسانیان بشکلی که از آن اطلاع درستی نداریم وجود داشته و آنگاه در جزء داستان اردشیر بابکان در آمده است و یا اصولاً هر دو را منشاه دیگری
بوده است که باید در داستانهای کهن ایران جستجو کرد. اهمیت کارنامه اردشیر بیشتر در آنست که مأخذ فصل بزرگی از شاهنامه ابو منصوری یعنی مأخذ مهم شاهنامه منظوم
فردوسی بوده است داستان اردشیر از آغاز کار یعنی از رویای بابك و دادن دختر بشبان خود ساسان تا زادن اور مزد پسر شاپور از دختر مهرك نوشزاد و شناختن اردشیر او را در شاهنامه ابو منصوری از رساله ای برداشته شده بود که علی الظاهر همین کارنامه اردشیر بابکان بوده است منتهی نسخه کاملتر و با توضیحاتی بیشتر.
بزرگترین دلیل بر صحت این مدعی نزدیکی کامل و ارتباط مستقیمی است که میان شاهنامه و نسخه موجود کارنامه اردشیر پایکان در شرح زندگی اردشیر دیده میشود (اشعار داستان اردشیر از شاهنامه فردوسی در ذیل ترجمه کارنامه در این کتاب برای مقایسه آورده شده است برای نشان دادن ارتباط و نزدیکی کامل شاهنامه با کارنامه اردشیر بایکان چندبیت از شاهنامه را که عیناً منطبق بر بعضی از فقرات کارنامه است نال میشود: از فقره ۱۳ بخش اول: «آنکه این خواب برایش دیدی او با
کسی از فرزندان آن مرد به پادشاهی جهان رسد.
در این کتاب تاریخی با متن پهلوي و آوانويسي و ترجمه فارسي كارنامه اردشير بابكان نام كتابي است به زبان پارسي ميانه (پهلوي) كه در زمان شاهنشاهي ساساني نوشته شده است و داستاني است درباره به قدرت رسيدن اردشير بابكان، سردودمان ساساني. اين اثر نثري كوتاه با سبكي ساده است كه احتمالاً در اواخر روزگار ساساني در پارس نوشته شده است. از بافت اين اثر چنين پيداست كه موبدان در تدوين آن نقش زيادي داشته‌اند و سنجش آن با بخش مرتبط در شاهنامه فردوسي نشان مي‌دهد كه ويراستاري رونويسان مسلمان تا چه اندازه در حذف عناصر زرتشتي از اين داستان مؤثر بوده‌اند. كارنامه اردشير بابكان حاوي برخي جزئيات تاريخي نيز هست هرچند محيط كلي آن داستاني و رمانتيك است. اين محيط رمانتيك را تحت تأثير افسانه‌هاي مربوط به كوروش بزرگ كه در آن زمان در پارس رواج داشته دانسته‌اند.