کتاب رساله آثار علوی اثر خواجه ابو حاتم مظفر بن اسماعیل اسفزاری
کتاب نایاب آثارِ عُلوي، رسالهاي در میان اسباب و علل وقوع حوادث جوي و پديدههاي زميني به زبان فارسي، نوشتة شده خواجه ابوحاتم مظفر بن اسماعيل اَسفزاري، منجم و رياضيدان ايراني (د ح 515ق/1121م). ابوحاتم كه كتاب را به مولانا نظامالدين فخرالملك فرزند خواجه نظامالملك طوسي اهدا كرده، دربارة سبب نگارش و موضوع آن در ديباچه چنين آورده است: «يكي از علمهاي نيكو و استنباطهاي عجيب كه قدما و حكما در آن رنج بردهاند و خوض كردهاند، آثار علوي است كه خبر دهنده بُوَد از حادثههايي كه در هوا پيدا شود، شگفتيهايي كه بر زمين بود و آن چيزها كه در زمين تولد كند؛ و چون خادم از اين معني خبر داشت، خواست كه بر حسب توانايي خويش اندرين جنس تأليفي سازد و بر مجلس عالي عرضه كند.» اين راله مشتمل بر يك مقدمه و 3 مقاله است: مقالة اول دربارة آثار علوي و پديدههاي جوي است، ولي اسفزاري نام جزء را بر كل هاده و همة رساله را با عنوان مقالة اول نامگذاري كرده است. به گفتة وي، رويدادهاي طبيعي 3 گونه است: «يكي آنكه بالاي زمين افتد، مانند باران و برف و ژاله؛ ديگر كه بر بسيز زمين افتد، چون چشمهها و رودها؛ سوم كه در زير زمين باشد، چون گوهرها و كبريتها و انواع زاجها». از اين رو، نويسنده كتاب را در 3 مقاله فراهم كرده است: