کتاب چنگ مثنوی اثر دکتر اسدالله مبشری
چنگ مثنوی؛ مقدمه و توضیحات به قلم اسدالله مبشری : منتخباتی از شش دفتر مثنوی/ مولانا جلال‌الدین محمد؛ مقدمه و توضیحات به قلم اسدالله مبشری
مدت زمانی اين مثنوي به تاخیر افتاد مهلتي بايست تا خون شير شد تا نزايد بخت تو فرزند نو خون نگردد شير شيرين خوش شنو چون ضياًالحق حسام الدين عنان باز گردانيد زاوج آسمان چون به معراج حقايق رفته بود بي بهارش غنچه هاي نشکفته بود چون زدريا سوي ساحل باز گشت چنگ شعر مثنوي با ساز گشت مثنوي که صيقل ارواح بود بازگشتش روزاستفتاح بود مطلع تاريخ اين سودا و سود سال اندر ششصد وشصت و دو بود بلبلي زينجا برفت و بازگشت بهر صيد اين معاني باز گشت دفتر دوم مثنوي معنوي با اين بيت ها زماني آغاز مي شود که حسام الدين چلبي از معراج حقايق بر مي گردد وبدينگونه چنگ مثنوي ، آهنگ گمشده ء خود را از سر مي گيرد . همان سان که نام شمس با ديوان غزليات مولانا پيوند خورده است و مولانا شمس را گوينده ء ديوان غزليات تلقي مي کند و درپايان بيشترينه غزلها نام شمس را ذکر مي کند ، به همانگونه نام حسام الدين نيز با مثنوي معنوي در پيوند است . چنان که مولانا در سر آغاز دفتر ششم ، مثنوي را به نام حسام الدين " حسامي نامه " مي خواند . اي حيات دل حسام الدين بسي ميل مي جوشد به قسم سادِ سي گشت از جذب چو تو علامه يي در جهان گردان حسامي نامه يي پيش کش مي آرمت اي معنوي قسم سادِ س درتمام مثنوي بدون ترديد اين يکي از سر فرازي هاي حسام ا لدين چلبي است که مولانا مثنوي معنوي را بنا بر خواهش او سروده است که پژوهشگران سال 657 را سال آغاز سرايش مثنوي معنوي مي دانند . مولانا پس از غيبت بي باز گشت شمس ، بيست و هفت سال ديگر به زنده گي پر بارو عارفانهء خويش ادامه داد. اودر اين مدت زمان سيماي عارفانه و پرشکوه شمس را در چهره ء شيخ صلاح الدين زرکوب و شيخ حسام الدين چلبي مي ديد . بانوي دانشمند ، "انه ماري شيمل " مولوي شناس فقيد آلماني در کتاب" شکوه شمس" در اين ارتباط مي نويسد : « سه مرحلهء الهام بخش در وجود مولوي تکرار شده است ، چنان که او پس از تجربه ء سوزان و پر التهاب عشق شمس الدين ، در صحبت صلاح الدين آرامش روحي يافت . تاثير و نفوذ حسام الدين چلبي او را به نهايت کمال فکري رساند .»