هفت اقلیم

کتاب هفت اقلیم اثر امین احمد رازی دو جلدی

 مخفی نماند که حکمای دقیقه شناس خرد اقتباس اتفاق دارند که نصفی از کره زمین در بحر اعظم که آنرا اوقیانوس خوانند مستورست و نصف دیگر در عالم نمایش و ظهور بصورت بیضه که آنرا در آب افکند و این نصف که مکشوف است نصفی در جانب جنوب افتاده ویرانست و تا نهایت جانب شمال همه آب دارد پس از چهار بخش زمینی یک بخش کمتر عمارت دارد و جمله کوها و بیابانها از این جمله است اگر از روی حقیقت درنگرند دانگی معمور نیست اما عادت چنین رفته که این قطعه راربع مسکون می نامند و ربع مسکون در شمالی خط استواست و خط استوا خطی است که حکما در سطح معدل النهار محاذی روی زمین از مشرق تا مغرب اعتبار کرده اند و هر شهر و ناحیه که برین خط بود شب و روز در انجا برابر باشد و در سالی هشت فصل در ان دیار وقوع یابد دو بهار و دو تابستان ئو پاییز و دو زمستان و اکثر اوقات در آن صحاری و بلدان گل و ریاحین باشد در مجمع الانساب از صور الاقالیم و مسالک الممالک نقل است که جمله ربع مسکون صدساله راه است چنانکه کسی همه وقت در سفر باشد بثدر طاقت و انقدر طعام و شرابی که قاعده است بکار برد و اسایشی که رسم است بجا اورد و از این جمله هشتاد ساله راه بمرور دهور بسبب طوفانها خراب گشته و اب گرفته و بیست سال راه مانده

 خرید کتاب هفت اقلیم

 و ازین بیست ساله چهارده ساله هم کم امده چه از طرف شمال هفت سالع راه سبب سردی هوا جانور نمیتواند بود از طرف جنوب هفت ساله راه بواسطه گرمی هواذی حیات نمیتواند زیست پس شش ساله راه مانده و اینقدر زمین را حکما هفت قسم کرده اند و هر قسمی را اقلیمی خوانده اند و مجموع را اقالیم سبعه نامیده اند و طول هر اقلیمی از مشرق است تا مغرب و هر اقلیمی که بخط استوا نزدیکتر است درازی و پهنای آن زیاده است از دریاهای اعظم انچه حکما انرا از حساب ربع سکون مسکون گرفته اند پنجست و از بحیرات است نیز پنج و اگرچه محاذی دیگر بحار در این ربع است اما بسبب انکه مبادی ان در ارباع دیگر واقعست از حساب این ربع ندشاته اند و در بحار و بحیرات این ربع جزایر بزرگ و کوچک بسیار است و ایضا پنج کوه رفیع وسیع در این ربع واقعست و عدد مجموع جبال از دویست متجاوز است و قریب بدویست و چهل انهار و جوی بزرگ باشد که عبور ان میسر نشود الا بکشتی

این کتاب درمورد تذکره­ای است تاریخی و جغرافیایی که در آن از همه جا و همه چیز به اجمال و گاه تفصیل سخن گفته شده است. در این اثر مولف با شرح هر اقلیم از اقالیم سبعه نخست طول و عرض و مساحت آن اقلیم را بیان کرده و سپس موقعیت جغرافیایی و مسائل تاریخی آن را بررسی کرده و بعد از آن شهرهای عمده و تاریخ، نام بانی، علت پیدایش، نام قدیم و جدید آن را در کنار ترجمه و معرفی پادشاهان، وزراء، علما، عرفا، مشایخ و شعرای آن اقلیم پرداخته است. مصحح این کتاب را دایرة‌المعارفی می‌داند که نام «تذکره» را بر آن نهاده‌اند؛ چراکه سرشار از مطالب متنوع و تعدد مباحث است. هرچند باوجود اعتبار این تذکره در میان ادیبان و محققان و همچنین کثرت نسخ خطی آن در کتابخانه‌های عمومی و خصوصی، چه در هند و چه در ایران، هنوز چاپ منقحی از آن صورت نگرفته است و علت این امر شاید ریشه در تعدد و تنوع مطالب این کتاب داشته باشد. اما تالیف «تذکره هفت اقلیم» آن‌چنان‌که مولف آن نیز در آغاز کتاب آورده، طی شش سال کار بی‌وقفه و شبانه‌روزی به انجام رسیده است. تاریخ پایان این اثر ضمن یک رباعی به سال 1002 هجری قمری ذکر شده است. برهمین اساس می‌توان به آغاز تالیف آن یعنی سال 996 هجری قمری رسید. مکان تالیف این اثر هندوستان بوده و تذکره‌ای است تاریخی و جغرافیایی که در آن از همه‌جا و همه‌چیز و حتی افرادی بسیار، گاه به اجمال و گاه به تفصیل سخن رفته است. عنوان کتاب‌هایی که در این اثر از آن‌ها نام برده شده است نشان می‌دهد مولف به منابع و مآخذ بسیاری دسترسی داشته و نام هریک را هنگام نقل مطلب آورده است. این ویژگی یکی از برجسته‌ترین محسنات کتاب به حساب می‌آید. ...امین احمد رازی از ادیبان معروف نیمه دوم قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری و فرزند خواجه میرزا احمد است. درباره این شخصیت اطلاعات چندانی در دست نیست، اما آن‌چه روشن است، این است‌ که خاندان او اهل ری و اغلب در کار سیاست و قلم بوده‌اند. پدر او از سوی شاه طهماسب سال‌ها مسوولیت کلانتری ری را بر عهده داشته و پس از آن در دوره سلطان محمد خدابنده نیز همین مسوولیت به او واگذار شده است. عموهای او نیز یکی خواجه محمد شریف هجری رازی، وزیر اصفهان در زمان شاه طهماسب و پدر خواجه غیاث‌الدین محمد اعتماد‌الدوله جهانگیری است. دیگری نیز خواجه خواجگی، پدر شا‌ه‌پور رازی، شاعر پرآوازه است.