جزیره پنگوئن ها

کتاب سفری به جزیره پنگوئن ها اثر آناتول فرانس

رمان سفر به جزیره پنگوئن ها

فرانس، آناتول France, Anatole اسم مستعار (اسم واقعی فرانسوا آناتول تیبو Francois-Anatole Thibault) نویسنده مشهور، شاعر و منتقد فرانسوی (۱۸۴۴-۱۹۲۴) آناتول فرانس در پاریس و در خانه‌ای در کنار رودخانه سن، جایی که پدرش کتابفروشی داشت، زاده شد. تحصیلات خود را در کالج استانسیلاس Stanislas انجام داد، چندی با ناشران، در معرفی کتاب همکاری کرد و کم‌کم به تحقیق و تبحر در تاریخ روی آورد. در ۱۸۶۸ اولین اثر تحقیقی خود را درباره “آلفرد دو وینیی” Alfred de Vigny انتشار داد و سال بعد به عنوان ممیز در مجموعه‌های شعر جدید که به نام “پارناس معاصر” Parnasse Contemporain منتشر می‌شد، بکار پرداخت. در ۱۸۷۱ در دومین جلد مجموعه، دو شعر انتشار داد و در ۱۸۷۳ “اشعار طلایی” Poemes dores را منتشر کرد که به لوکنت دولیل تقدیم شده بود. این اشعار توصیفی و موزون در سبک اشعار پارناسی بود که توجه شاعر را به فنون و صناعت شعر نشان می‌داد، چنانکه گاه لحن توصیفی در آن تاحد پرده نقاشی اساطیری پیش می‌رفت و شوق آناتول فرانس را به افسانه‌های کهن آشکار می‌ساخت. آناتول فرانس در ۱۸۷۶ نمایشنامه منظوم “عروسیهای مردم کورنت” Les Noces corinthiennes را انتشار داد که نمایشنامه‌ای مربوط به عده کهن بود و در ۱۹۰۲ در پاریس برصحنه آمد. موضوع نمایشنامه داستان ساده‌ای است که در شهر کورنت از شهرهای یونان باستان در نخستین قرنهای مسیحیت جریان یافته و بر مبنای جدال میان طرفداران دین پیروز مسیح و مشرکان واقع شده است. عشق جوانی مسیحی را به دختری از خانواده کافران نشان می‌دهد که به ناکامی و مرگ دختر می‌انجامد. این نمایشنامه اگرچه فاقد تحرک نمایشی بود، به سبب شیوه نگارش زیبا و شاعرانه، اثری ممتاز به شمار آمد. در ۱۸۷۶ آناتول فرانس در کتابخانه مجلس سنا به کار اشتغال یافت، سال بعد ازدواج کرد و صاحب دختری شد، اما ازدواج او در ۱۸۹۳ به جدایی انجامید. در این دوره آناتول فرانس پیاپی آثاری منتشر می‌کرد که بیشتر آنها با اقبال عمومی همراه بود. از آن جمله است: داستان کوتاه “ژوکاست و گربه لاغر” Jocaste et le chat maigre (1879)، رمان “جنایت سیلوستر بونار” Crime de Sylvestre Bomnard (1881) که او را به شهرت رساند. قهرمان این اثر که سبک خاص آناتول فرانس را در بردارد، مردی با فرهنگ و عاشق کتاب است که میان کتاب به سر می‌برد و زندگی را از خلال کتاب می‌بیند. نویسنده با هنرمندی بسیار اندیشه‌ها، شورشها، قضاوتها و طرز تفکر دانشمندانه او را درباره زندگی به شیوه‌ای دلپذیر بیان می‌کند و نگارش رنگین سبک پارناسی را با صراحت رئالیسم استادش فلوبر می‌آمیزد. داستان جنایت سیلوستر بونار موفقیت بسیار به دست آورد، “امیال ژان سروین” Les Desirs de Jean Servien (1882) که از عشق آناتول فرانس به هنرپیشه‌ای الهام گرفته بود، دارای قسمتهای بسیار زیبایی است برمبنای تحلیل دقیق روانی و اخلاقی. از جمله آثار آناتول فرانس که خاطرات زندگی او را در بردارد، کتاب “دوست من” Le Livre de mon ami (1885) است. نویسنده در ورای چهره قهرمان کتاب، “پیرنوزی‌یر” Pierre Nozieres، چهره خود را نهان کرده و بدین طریق توانسته است در نقل خاطرات شخصی، تغییرات لطیف و دلپذیری بدهد و در میان تصویرهای دوران کودکی، نکته‌های خاصی نیز از دوره بلوغ و پختگی خود بگنجاند و با شیوه‌ای دقیق و نکته‌سنجی فراوان چهره بعضی از دوستان و خویشاوندان را از چشم کودکی پنج تا هفت ساله ترسیم و از نظر پیر کوچک درباره مشاهدات خود قضاوت کند. از آثار دیگری که برمبنای خاطرات شخصی آناتول فرانس قرار گرفته است، می‌توان از این آثار نام برد: “پیرنوزی‌یر” Pierre Noziere (1899)، “پیر کوچک” Le Petit Pierre (1918)، “زندگی نوشکفته” La Vie en fleur (1922)، که در همه آنها تخیلی دلنشین، مقامی بیش از واقعیت دارد. موضوع اصلی که در همه آثار آناتول فرانس مورد هجو و انتقاد قرارگرفته، عالم مسیحیت و جامعه نوین آن است. از جمله رمانهای معروف او درانتقاد مذهبی رمان “تائیس” That’s (1890) است که «تورات بی‌ایمانان» خوانده شده. آناتول فرانس در این اثر با ناباوری به بحثهایی طنزآمیز درباره مذهب و زندگی روحی و اخلاقی قدیسان و شهیدان قرون اول مسیحیت می‌پردازد و از تمدن یونان باستان وصف استادانه‌ای به عمل می‌آورد. داستان از نظر قالب و شیوه نثرنویسی از شکوه و جلال بسیار برخوردار است و توجه تازه آناتول فرانس را به نوشتن رمانهای بزرگ نشان می‌دهد. تائیس موفقیتی خارق‌العاده به دست آورد و در ۱۸۹۴ از آن اپرایی ساخته شد با آهنگ “ماسنه” Masenet آهنگساز معروف فرانسوی. از آن پس آناتول فرانس راه تازه‌ای پیش گرفت به سبک “ولتر” حاکی از بی‌ایمانی و شکاکی مذهبی و انتقاد آمیخته به طنز و نیشخند. نمونه این شیوه را در “بریان پزی ملکه پدوک” (ملکه سبا) La Rotisserie de la Reine Pedauque (1893) و “عقاید آقای ژروم کوانیار” Les Opinions de M.Jerome Coignard می‌توان دید. آناتول فرانس در کتاب اخیر عقاید ژروم کوانیار، روحانی لطیف طبع و دانشمند و عالم علوم الهی و استاد هنر را از زبان شاگردش که در عین حال شاگرد دکان بریان‌پزی پدر خویش است، بیان می‌کند. پسر که راوی داستان است بحثها و جدلهایی را که استادش به مناسبتهای گوناگون پیش می‌کشد، احساسها و قضاوتها و بی‌ایمانیهای تلخ وعقاید انقلابی او را به طور مشروح بیان می‌کند و خواننده را با اشخاص مختلف و جاهای مختلف روبرو می‌کند و همین برخوردها به آناتول فرانس امکان می‌دهد که زمینه بحثهایی را درباره سیاست و نکته‌های روحی و اخلاقی وتحلیل جامعه فراهم آورد. چیزی که اثر را دلپذیر می‌سازد، لحن مطایبه‌آمیز نویسنده است در بیان اندیشه‌های جاری قرن هیجدهم. در واقع آبه ژروم کوانیار سخنگوی آناتول فرانس است که خواننده را در خلال شیوه فصیح انشا و در پیچ و خم بحثها با موضوعهای اصلی آثار او آشنا می‌کند. آناتول فرانس از ۱۸۸۵ منتقد ادبی روزنامه تان Temps گشت و مقاله‌های انتقادی خود را که در این روزنامه انتشار می‌داد که در پنج جلد به نام “زندگی ادبی” La literaire فراهم آورد و اولین جلد آن در ۱۸۸۸ منتشر گشت. رمان “زنبق سرخ” Le Lys rouge (1894) از زندگی مادام “آرمان دوکایاوه” Mme Arman deCaillavet که دوستیش با آناتول فرانس از ۱۸۸۸ آغاز شد، الهام گرفته است و وقایع یکی از محافل ادبی پاریس را در اواخر قرن نوزدهم وصف می‌کند. آناتول فرانس اگرچه با شیوه نگارش رمان احساسی و تحلیلی مأنوس نبود، با انتشار زنبق سرخ در ردیف “آلفونس دوده” و “گی دی موپاسان” قرار گرفت، اما دنباله این نوع رمان‌نویسی را به زودی رها کرد. زنبق سرخ در ۱۸۹۹ برصحنه تئاتر برده شد. “باغ اپیکور” Le Jardin d’Epicure (1894) شامل مقاله‌های کوتاهی است در موضوعهای گوناگون و زندگی و مرگ و شیوه دست یافتن به خوشبختی و حفظ آن، یا درباره تفسیرهای مختلف از وقایع جاری که غالب آن از بهترین مقاله‌های آناتول فرانس به شمار می‌آید و معرف کامل فلسفه و طرزتفکر او است. در نظر آناتول فرانس وجود هیچ چیز به خودش بسته نیست مثلاً نادانی از شرایط لازم عالم هستی است، اگر همه چیز را می‌دانستیم، نمی‌توانستیم زندگی را حتی یک ساعت تحمل کنیم. احساسهایی که زندگی را برای ما شیرین یا لااقل قابل تحمل می‌کند، تنها زائیده دروغ و خیالات واهی است. این موضوع که زندگی خوب یا بد است، حرفی بی‌معنی است. باید گفت که زندگی خوب و بد، گوارا و ناگوار، پرجاذبه و نفرت‌انگیز، شیرین و تلخ و خلاصه همه چیز است و حال که آداب و رسوم وعادتهای زندگی قرن به قرن تغییر می‌یابد، پس عقل ایجاب می‌کند که زندگی را آنچنانکه هست، بپذیریم. آناتول فرانس در ۱۸۹۶ به عضویت آکادمی فرانسه درآمد. پس از آن “تاریخ معاصر” L’Histoire contemporaine را میان سالهای ۱۸۹۷ و ۱۹۰۱ در چهار جلد انتشار داد و در آن از جامعه عصر خود با لحنی تلخ انتقاد کرد. قهرمان کتاب شخصیتی است که در جامعه قرن نوزدهم همان وضع را دارد که آبه کوانیار در آغاز قرن هیجدهم داشته است. این کتاب از نظر عامه مردم شاهکار آناتول فرانس به شمار آمد. مجموعه داستان “کرنکبیل” Crainquebille (1903) متعلق به دوره‌ای است که در هنر نویسندگی آناتول فرانس تحولی آشکار پدید آمده است. دنباله بی‌ایمانی و شکاکیت رها شده و به راهنمایی در نظام اجتماعی و عدالت و قوانین انسانی روی آورده شده است. کرنکبیل قهرمان داستان، فروشنده دوره‌گردی است که به اتهام دشنام دادن به مأمور انتظامی به زندان می‌افتد و پس از رهایی از زندان مورد تحقیر مشتریان قرار می‌گیرد وهمه آنان را از دست می‌دهد و به فقر و گرسنگی دچار می‌شود و این‌بار که از روی عمد به مأمور دیگری دشنام می‌دهد تا به زندان بیفتد و از مسکن و غذای رایگان برخوردار گردد، مقامات انتظامی او را احمق بینوا می‌خوانند و پدرانه به ملامتش می‌پردازند. این داستان به سبب هجو نیشدار و مستقیم دستگاه عدالت، موفقیت بسیار یافت و از آن نمایشنامه‌ای اقتباس شد که اولین بار در ۱۹۰۳ برصحنه آمد. “جزیره پنگوئن‌ها” L’lle des Pingouins (1908) چشم‌انداز استعاری و زننده‌ای است از تاریخ فرانسه. آناتول فرانس به تقلید افسانه‌های قدیم بروتانی، داستان عجیب “کشیش سن مائل” Saint Mael را نقل می‌کند که برای ارشاد اقوام کافر با وسیله‌ای ابتدایی ازآبهای اقیانوس می‌گذرد و هرچند یک‌بار به جزیره‌ای پا می‌نهد و پس از هدایت ساکنان آن به جزیره دیگر قدم می‌گذارد تا گذارش به جزیره پنگوئن‌ها می‌افتد و مرغان زیبای جزیره را که دسته دسته گرد هم آمده بودند، به جای مردمی موقر و کوتاه قد و ساده می‌گیرد و به ارشادشان می‌پردازد و تعلیم انجیل را به آنان آغاز می‌کند. بدین ترتیب «قوم پنگوئن» به وجود می‌آید که استعاره‌ای از مبدأ تاریخ فرانسه است. آناتول فرانس تاریخ این قوم را به تدریج پیش می‌برد تا آن را به جامعه سرمایه‌داری و انقلاب اشتراکی و جدال مسلح و تمدنهای جدید و خطاهایی که عالم بشریت تا ابد به ارتکاب آن محکوم است، می‌کشاند. تحقیق وتبحر شیطنت‌آمیز تاریخی، سبک پرشور و طبع بذله‌گوی نویسنده از این اثر پرده نقاشی دلپذیری ساخته است که در ضمن اندیشه‌های تازه انقلابی آناتول فرانس و آمادگیش را برای پذیرفتن انقلاب کمونیستی در ۱۹۱۷ نمودار می‌سازد. “خدایان تشنه‌اند” Les Dieux ont soif (1912) از معروفترین آثار آناتول فرانس به شمار می‌آید. تار و پود این اثر از انقلاب فرانسه ساخته شده است که آناتول فرانس به خوبی آن را شناخته، از دید خاص خود به آن نگریسته و بعضی از نظریه‌های خود را درباره تاریخ و وضع بشر در آن گنجانده است. خدایان تشنه‌اند به سبب استادی آناتول فرانس در ساختن صحنه‌ها و تیزبینی در نگریستن به عمق وقایع و نفوذ به طرز تفکر عصر و توجه به انعکاس اندیشه‌ها و حوادث و آداب و رسوم و محیط اجتماعی و به سبب اسلوب فصیح و انشای شیوای کتاب، پیروزی‌ای شگفت‌انگیز به دست آورد. از آثار مهم دیگر این دوره “عصیان فرشتگان” La Revolte des Anges (1914) است، کتابی اساطیری، که آناتول فرانس در آن بار دیگر به طور عمیقی نظر خویش را درباره مذهب و زندگی و عقل و هوش ارائه داده است. نظر ضدکاتولیک آناتول فرانس در این اثر به حد اعلای گستاخی رسیده است. او هرگز تا این حد در حمله به مذهب کاتولیک شدت وخشونت نشان نداده و لحن مسخره‌آمیز به کار نبرده است. از آثار سیاسی و اجتماعی آناتول فرانس این آثار است: “بر سنگ سفید” Sur la Pierre blanche (1905)، “نظریه‌های اجتماعی” Opinions socials (1902)،”به سوی زمانهای بهتر” Vers les temps meilleurs (1909). آناتول فرانس نویسنده‌ای است با هوشی تیز و ذهنی قاطع و ادراکی قوی و استعدادی عمیق در طنزگویی، با فرهنگی شگفت‌انگیز و قلبی حساس در برابر بی‌عدالتی‌ها. وی فارغ از هرگونه جریان زیبائی‌شناسی عصر خود، از نثر و نظم زبان فرانسه قالبی خاص ساخت و کوشید که نگاهبان قواعد انشا و دستور زبان و شیوه نگارش قرن هیجدهم باشد و به باقی‌مانده این شیوه، شکل هنری کمال یافته‌ای آمیخته با طنز و لطف کلام ببخشد. آناتول فرانس در زبان فرانسوی بصیرت کامل داشت و چون سدی استوار در برابر فساد و بوالهوسی افراد درباره زبان ایستاد، اما افق انتقاد بر او تنگ شد و نقدهای او در انواع نهضتهای ادبی که قدرت ادبی آینده را در دست داشتند، نفوذناپذیر آمد. با وجود این پیشرفت و نفوذ تدریجی او در مردم به خوبی درک می‌شد. آناتول فرانس «سلطان نثر» خوانده شده است. درنثر او هرکلمه چون نگینی بر جای خود نشسته است. سخره و هجوپردازی او در میان گرمی شاعرانه و عشق به زیبایی کلام لطف خاص می‌یابد و طنزها و مخالف‌گویی‌ها به وسیله عطوفت و دلسوزی برای عالم بشریت دلپذیر می‌گردد. آناتول فرانس در ۱۹۲۱ به دریافت جایزه ادبی نوبل نایل آمد.