کتاب پیدایش و قیام اردشیر اثر علی‌اصغر پارسازاد
در دل تاریکی‌های واپسین سال‌های حکومت اشکانیان، زمانی که فساد، تفرقه، ضعف سیاسی و فروپاشی تدریجی ساختارها، آینده ایران را در هاله‌ای از ابهام فرو برده بود، ناگهان شخصیتی از ژرفای تاریخ سر برمی‌آورد که در نگاه بسیاری، ناجی ایران زمین لقب گرفت: اردشیر بابکان. کتاب «پیدایش و قیام اردشیر» که در دو جلد به قلم دقیق و شاعرانه علی‌اصغر پارسازاد به نگارش درآمده، کوششی است سترگ برای بازخوانی این تحول تاریخی عظیم، نه فقط به شکل یک روایت تاریخی ساده، بلکه در قالب رمان تاریخی با غنا و عمق فرهنگی، زبانی و فلسفی.
---
ساختار کتاب
کتاب در دو جلد مستقل اما پیوسته نگاشته شده است:
جلد اول: ساسان شاهزاده چوپان
این جلد بیش از آنکه تاریخی باشد، یک درام فلسفی-ادبی درباره‌ی هویت، فراموشی، ریشه‌ها و تبار است. داستان از زندگی ساسان – پدر اردشیر – آغاز می‌شود، شاهزاده‌ای فراموش‌شده که به چوپانی در کوهستان‌ها و دشت‌های پارس روی آورده. او، گرچه از دودمان سلطنتی است، اما در انزوای طبیعت، با خویشتن و جهان پیرامون به نوعی مکاشفه فلسفی و هستی‌شناختی می‌پردازد. زبان داستان در این جلد، شعری‌گونه، پر از توصیف‌های ناب از طبیعت و آسمان و باد و درختان و پرندگان است؛ ترکیبی میان عرفان و رمانتیک تاریخی.
در این جلد، پارسازاد پیش‌زمینه‌ی سقوط اخلاقی و سیاسی اشکانیان را به خوبی ترسیم می‌کند. شخصیت‌ها نمادین‌اند: چوپان به‌عنوان نگهبان معنویت و اصالت، اشراف فاسد به‌عنوان نماد زوال قدرت، و مردم رنج‌دیده‌ای که آماده‌اند بار دیگر زیر پرچم رهبری نوین گرد آیند.
جلد دوم: قیام اردشیر
در این جلد، اردشیر – فرزند ساسان – وارد صحنه می‌شود. اینجا روایت دیگر صرفاً شاعرانه یا طبیعت‌محور نیست، بلکه وارد فضای جدی و دقیق سیاسی و نظامی می‌شود. اردشیر به‌تدریج از جوانی تیزبین و جست‌وجوگر به فرمانده و سیاستمداری بزرگ تبدیل می‌شود. فضای داستان آکنده از دسیسه‌های دربار اشکانی، کارگزاران محلی، موبدان و بزرگان قوم است. به شکلی استادانه، نویسنده رابطه میان مذهب، قدرت و مشروعیت را تحلیل می‌کند.
در این جلد، اردشیر نه فقط به عنوان یک جنگجوی پیروز، بلکه به عنوان اندیشه‌ای نجات‌بخش، ظهور می‌کند. او از تاریخ درس می‌گیرد، ضعف‌ها را شناسایی می‌کند و با صبوری، جسارت و تدبیر به متحد کردن سرزمین‌های ایرانی و تأسیس امپراتوری ساسانی اقدام می‌کند.
---
ویژگی‌های زبانی و ادبی
یکی از مهم‌ترین امتیازات کتاب، زبان خاص و درخشان علی‌اصغر پارسازاد است. او نه صرفاً مورخ است، نه صرفاً رمان‌نویس؛ بلکه نویسنده‌ای است که از هر دو خصلت برخوردار است. نثر کتاب ترکیبی است از:
نگارش شاعرانه: به‌ویژه در جلد اول؛ جملاتی بلند، تصویرپردازی طبیعت، استعاره‌هایی از باد، کوه، خاک و ستاره.
تحلیل فلسفی: تأملات عمیق درباره‌ی مفهوم فراموشی، سرنوشت، مشروعیت قدرت و تاریخ‌سازی.
زبان کلاسیک و فخیم: واژگان اصیل فارسی، ساختار نحوی محکم و دوری از عامی‌گرایی زبانی.
پارسازاد در توصیف یک صحنه از نبرد، یا عبور اردشیر از کوهستان، چنان با جزئیات و ایماژهای غنی کار می‌کند که خواننده خود را در دل واقعه حس می‌کند. این توانایی در بازآفرینی فضا، از کتاب اثری ماندگار ساخته است.
---
بن‌مایه‌های فلسفی و تاریخی
اگرچه «پیدایش و قیام اردشیر» بر مبنای روایات تاریخی – عمدتاً منابع پهلوی، شاهنامه و آثار مورخان اسلامی چون طبری – نگاشته شده، اما نویسنده تنها به بازگویی وقایع بسنده نکرده. در قلب این کتاب، مفاهیمی بنیادین جای دارند:
1. تبار و هویت: سؤال اساسی درباره این‌که انسان کیست، از کجا آمده و به کجا می‌رود. ساسان، چوپان شاهزاده‌تبار، نمادی از گم‌گشتگی انسان در دل فراموشی است.
2. فراموشی تاریخی: نویسنده بارها اشاره می‌کند که انسان فراموش‌کار است؛ نه فقط از سرِ ضعف، بلکه برای بقای خود. اما همین فراموشی، سبب تکرار تاریخ و زایش ظلم جدید می‌شود.
3. ضرورت قیام: اردشیر چونان قهرمان تراژدی یونانی، خود را میان وظیفه فردی، عشق، قدرت و آینده‌ی یک ملت می‌بیند. قیام او نه فقط سیاسی، بلکه اخلاقی و تمدنی است.
4. تقابل نظم و هرج‌ومرج: زوال اشکانیان، نماد هرج‌ومرج؛ اردشیر، مظهر نظم نوین. این دو نیرو در سراسر اثر در جدال‌اند.
---
جایگاه در ادبیات تاریخی ایران
در میان آثار تاریخی داستانی فارسی، این کتاب جایگاهی ممتاز دارد. پارسازاد برخلاف نویسندگانی چون ذبیح‌الله منصوری، که بیشتر بر جذابیت روایی تمرکز داشتند، توانسته میان دقت تاریخی، لحن ادبی و پیام فلسفی توازن ایجاد کند. این کتاب نه یک رمان صرف است، نه یک رساله تاریخی؛ بلکه ترکیبی‌ست از هر دو که به درستی می‌توان آن را در رده‌ی آثار کلاسیک رمان تاریخی فارسی نشاند.
---
نتیجه‌گیری
کتاب «پیدایش و قیام اردشیر» نه فقط روایت آغاز ساسانیان، بلکه بازتابی از تاریخ ایرانیان و مردمانی‌ست که در دل خاموشی و انحطاط، پیوسته چشم به قهرمان، منجی و آرمان دارند. علی‌اصغر پارسازاد با زبانی شاعرانه، با تحلیلی دقیق و با نگاهی انسانی، موفق شده داستانی از تاریخ بسازد که نه تنها آموزنده بلکه الهام‌بخش است.
مطالعه‌ی این دو جلد، برای پژوهشگران تاریخ ایران، علاقه‌مندان به ادبیات داستانی، و حتی مخاطبانی که به
دنبال درکی از روح تمدن ایرانی‌اند، تجربه‌ای عمیق و لذت‌بخش خواهد بود.