کتاب رسائل شاه نعمت الله به سعی دکتر جواد نوربخش چهار جلدی
کتاب «رساله‌های شاه نعمت‌الله ولی» اثری گران بها و تأثیرگذار در حوزه عرفان و تصوف اسلامی است که به کوشش دکتر جواد نوربخش گردآوری، تصحیح و منتشر شده است. این مجموعه که در چهار جلد تدوین شده، شامل ۱۲۸ رساله عرفانی در قالب نثر فارسی است که در آن مفاهیم بنیادین سلوک عرفانی، مراتب وجود، حقیقت انسان کامل، معرفت نفس، توحید، ولایت و اصطلاحات کلیدی صوفیانه مورد بررسی قرار گرفته است. در انتهای مجموعه نیز یک رساله مستقل به نام «شرح فصوص الحکم» از آثار شاه نعمت‌الله ولی آمده است که بازخوانی عرفانی و فلسفی او از اثر مشهور ابن عربی را نشان می‌دهد. شاه نعمت‌الله ولی، یکی از چهره‌های برجسته تصوف ایرانی در قرن هشتم و نهم هجری، نه‌تنها بنیان‌گذار سلسله نعمت‌اللهیه بود، بلکه اندیشه‌های وی به‌شدت بر عرفای پس از خود اثر گذاشت و حتی امروز نیز نفوذ فکری او در میان طریقت‌های معاصر دیده می‌شود.
رساله‌های گردآمده در این کتاب بازتابی روشن از سلوک شخصی شاه نعمت‌الله ولی و نگاه او به مسائل هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و الهیاتی است. نثر این رساله‌ها ساده اما عمیق است، با ساختاری رمزگونه که برای درک دقیق آن نیاز به آشنایی با زبان و اصطلاحات عرفانی وجود دارد. برخلاف اشعار او که اغلب رنگی شاعرانه و تغزلی دارند، رساله‌هایش ماهیتی تعلیمی و نظری دارند و بسیاری از مفاهیم بلند عرفانی همچون فنا و بقا، کشف و شهود، توکل، رضا، و مقامات سلوک را به‌تفصیل توضیح می‌دهند. شاه نعمت‌الله ولی در این آثار، گاهی به نقل اقوال پیشینیان چون حلاج، بایزید، جنید و محیی‌الدین ابن عربی می‌پردازد و گاهی نیز به نقد و شرح آرا می‌نشیند، بی‌آن‌که از ساحت شهود عرفانی خود دور شود. آثار وی از سویی متأثر از عرفان نظری ابن عربی است و از سوی دیگر با تجربه‌های عمیق شخصی همراه است، که آن را از متون عرفانی صرفاً فلسفی جدا می‌سازد.
جایگاه تاریخی شاه نعمت‌الله ولی نیز در فهم اهمیت این رساله‌ها بسیار کلیدی است. او در روزگار تیموریان می‌زیست؛ دورانی که تصوف ایرانی در حال گذار از تجربه‌های فردی و خانقاهی به طریقت‌های منسجم و دارای ساختار بود. شاه نعمت‌الله ولی با تأسیس طریقت نعمت‌اللهیه، در حقیقت گامی مهم در نهادمندسازی عرفان ایرانی برداشت. در عین حال، گرایش‌های شیعی او، به‌ویژه در اشعارش که سرشار از مدح امام علی (ع) و اهل بیت (ع) است، وجه تمایز مهمی از دیگر عرفای اهل سنت آن عصر پدید می‌آورد. بنا به بررسی محققان، بیش از چهارصد بیت از اشعار او به مدح اهل بیت اختصاص دارد و این جهت‌گیری در بسیاری از رساله‌هایش نیز دیده می‌شود، جایی که ولایت را به‌عنوان باطن نبوت معرفی می‌کند و درک حقیقت دین را تنها از طریق معرفت اولیاء میسر می‌داند. این گرایش‌ها باعث شد تا طریقت نعمت‌اللهیه در دوران صفویه با روحیه تشیع حکومتی هم‌خوانی پیدا کند و در بستر تاریخ ادامه یابد.
آنچه این مجموعه را بیش از پیش ارزشمند می‌سازد، دقت علمی و ذوق معنوی دکتر جواد نوربخش در گردآوری و تصحیح آن است. دکتر نوربخش که خود از عارفان روزگار معاصر و قطب وقت سلسله نعمت‌اللهیه بود، با آگاهی کامل از منابع خطی، نسخه‌های معتبر رساله‌ها را بررسی کرده و کوشیده است تا متنی پاکیزه و قابل اعتماد ارائه دهد. افزون بر تصحیح متن، توضیحات روشنگر در پاورقی‌ها و معرفی اصطلاحات خاص، مخاطب امروزی را برای درک بهتر این آثار یاری می‌دهد. وی تلاش کرده است تا مجموعه‌ای یکپارچه از آثار شاه نعمت‌الله ولی فراهم آورد که نه‌تنها برای پیروان طریقت، بلکه برای پژوهشگران عرفان اسلامی، تاریخ تصوف و زبان و ادب فارسی سودمند باشد.
از حیث زبان‌شناسی نیز رساله‌های شاه نعمت‌الله ولی گنجینه‌ای از سبک نثر عرفانی در دوران میانه تاریخ فارسی هستند. نثر وی گرچه از صناعت و تزئینات لفظی پرهیز می‌کند، اما واجد لطافتی معنوی و نوعی موسیقی درونی است که خواننده را درگیر می‌کند. تکرار واژگان کلیدی، لحن خطابی، استفاده از سوال و جواب، و کاربرد استعاره‌های عرفانی، عناصر بارز این سبک نوشتار است. مطالعهٔ این رساله‌ها نوعی سلوک فکری برای خواننده پدید می‌آورد؛ سلوکی که از فهم لفظی آغاز می‌شود اما به تأمل درونی، سلوک معنوی و نهایتاً تجربه شهودی ختم می‌گردد.
در مجموع، رساله‌های شاه نعمت‌الله ولی به کوشش دکتر جواد نوربخش، نمونه‌ای کم‌نظیر از هم‌نشینی علم و ذوق، عرفان و تحقیق، سنت و معاصرت است. این اثر دریچه‌ای است به میراث معنوی ایران و اسلام، و می‌تواند نه‌فقط در میان اهل طریقت، بلکه در بین همهٔ کسانی که به جستجوی حقیقت و معنویت در جهان امروز علاقه دارند، مخاطبانی جدی و علاقه‌مند بیابد. این کتاب، حافظ روح ایرانی–اسلامی در دوران پرتحول تاریخ ماست و همچون فانوسی در شب‌های تار بی‌معنایی انسان معاصر، راهی به روشنایی درون می‌گشاید.