کتاب وحشت بزرگ، نوشته‌ی هوشنگ نهاوندی، یکی از آثار قابل‌توجه در زمینه‌ی تحلیل تاریخ معاصر ایران است. این کتاب با دیدی نقادانه به بررسی وقایعی می‌پردازد که منجر به سقوط نظام سلطنتی پهلوی و برآمدن انقلاب ۱۳۵۷ شد. نویسنده که خود در دوران پهلوی دوم در مناصب عالی حکومتی حضور داشته و به ساختار سیاسی و مدیریتی آن زمان آگاه است، تلاش می‌کند تا روایتی دقیق و مستند از رخدادهای آن دوران ارائه دهد.
محتوای کتاب
کتاب با تمرکز بر دو محور اصلی پیش می‌رود:
- نقش ساختار قدرت در فروپاشی رژیم پهلوی: نهاوندی در این بخش به تحلیل عملکرد نظام شاهنشاهی می‌پردازد. او از ضعف‌های مدیریتی، تصمیم‌گیری‌های اشتباه در ساختار قدرت، و ناتوانی در پاسخ به تحولات اجتماعی و سیاسی سخن می‌گوید.
- فضای وحشت و بحران‌های اجتماعی: عنوان "وحشت بزرگ" اشاره به فضایی دارد که جامعه ایران در سال‌های منتهی به انقلاب تجربه کرد. نهاوندی به تأثیر گسترش احساس ناامنی، بی‌ثباتی اجتماعی و اقتصادی، و ظهور جریان‌های رادیکال پرداخته و نقش آن‌ها در تضعیف پایه‌های رژیم پهلوی را تشریح می‌کند.
دیدگاه نویسنده
هوشنگ نهاوندی در این کتاب نه تنها به نقد مخالفان نظام شاهنشاهی می‌پردازد، بلکه عملکرد شخص محمدرضا شاه، اطرافیان او و مدیران عالی‌رتبه کشور را نیز زیر سوال می‌برد. از نگاه او، عواملی همچون:
- عدم تعامل مؤثر با نیروهای اجتماعی،
- سیاست‌های شتاب‌زده مدرن‌سازی،
- غفلت از مشکلات عمیق جامعه روستایی و شهری،
- و سرکوب آزادی‌های سیاسی، زمینه‌های فروپاشی را فراهم کردند.
سبک نگارش
نهاوندی با بهره‌گیری از اسناد و مدارک تاریخی، مشاهدات شخصی و تحلیل‌های اجتماعی-سیاسی، اثری جامع و انتقادی خلق کرده است. متن کتاب زبانی روان دارد و نویسنده تلاش کرده است تا مخاطب خود را از لایه‌های مختلف وقایع آگاه کند، بی‌آنکه در دام جانبداری یا ساده‌سازی مسائل بیفتد.
اهمیت کتاب
وحشت بزرگ اثری است که علاوه بر ارائه روایت تاریخی، سعی می‌کند از منظر جامعه‌شناسی و روانشناسی سیاسی نیز به اتفاقات دوران پهلوی و انقلاب ایران بپردازد. این کتاب برای خوانندگانی که به دنبال فهم عمیق‌تر از این برهه حساس از تاریخ ایران هستند، منبعی ارزشمند محسوب می‌شود.
نقدها و دیدگاه‌ها
- برخی منتقدان، دیدگاه نهاوندی را متأثر از پیشینه‌ی دولتی و موقعیت او در رژیم پهلوی می‌دانند و معتقدند که کتاب ممکن است در برخی موارد دیدگاهی یک‌جانبه ارائه دهد.
- در مقابل، گروهی دیگر از تحلیل‌گران، کتاب را اثری شجاعانه توصیف می‌کنند که با شهامت، ضعف‌ها و خطاهای نظام پهلوی را نیز آشکار کرده است.
در نهایت، وحشت بزرگ اثری است که به دلیل روایت مستند و تحلیلی آن، همچنان در میان کتاب‌های تاریخ معاصر ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و مخاطب را به تأمل درباره‌ی درس‌های تاریخی این دوران فرامی‌خواند