دانلود کتاب نواندیشی و روشنفکری در ایران اثر باقر مومنی

  هر وزارتخانه سازمان اداری و کارمندان خاص خود را داشت. اما تقریباً یک سال بعد اشراف و ،روحانیان شاه را به برکناری صدر اعظم ناگریز ساختند (در رجب ۱۲۹۰ اکتبر (۱۸۷۳ و این طرح روی کاغذ ماند و اگر بعدها هم وزارتخانه ای بوجود آمد به کلی از نظم و نسق عاری بود و کارها به همان شیوه گذشته منتها با نام و عنوان تازه میگذشت.

دستگاه استبدادی اشرافی که در عین حال زیر نفوذ دستگاه روحانیت و بشیوه ملوک الطوایفی اداره میشد به رغم حسن نیت گاهگاهی ناصرالدین شاه هیچ نوع تلاشی را برای نوسازی بر نمی تافت و طبعاً نوخواهان و اصلاح طلبان را مورد غضب قرار میداد و طرد میکرد البته سپهسالار که مقرب الخاقان بود، مانند میرزا تقی خان امیرکبیر به بریدن رگ خود محکوم نشد و در مقام حکومت خراسان و سیستان و تولیت آستانه رضوی چشم بر جهان فرو بست. اما دو نفر از نزدیکان محرم و صمیمی ،او که از منورالفکران قدر اول دوران مشروطیت و در وزارت عدلیه و مواردی دیگر عقل منفصل او بشمار میرفتند.

بشدت مغضوب :شدند میرزا ملکم خان پس از برکناری سپهسالار به عثمانی تبعید شد و با اینکه در یک دوره دوباره به سفارت ایران در انگلیس رسید باری دیگر مورد خشم ملوکانه قرار گرفت و پس از سی و شش سال زندگی اجباری در غربت در گذشت و میرزا یوسف خان مستشار الدوله (۱۱۹۳ اردیبهشت ۱۲۷۳) نیز پس از چند بار زندان و تحمل شکنجه و مصادره اموال در خلوت تنهایی جان سپرد.

نفوذ خارجی و تحولات داخلی اما به رغم سخت جانی و ثبات نسبی طبقات عقب مانده حاکم و مجموعه دستگاه حکومتی تحولات اقتصادی - اجتماعی که خود محصول ارتباط با مراودات و قراردادهای سیاسی با دولتهای اروپایی و بخصوص دولت روس و انگلیس که حالا دیگر از شمال و شرق و جنوب و غرب همسایه ایران شناخته می شدند در این تغییرات و تحولات نقش بازی میکردند. ناصرالدین شاه سه بار در سالهای ۱۲۹۰ ق. ۱۸۷۳ و ۱۲۹۵ ق. -۱۸۷۸ و ۱۳۰۶ ق. آوریل ساوت ،۱۸۸۶ که هر بار چهار یا پنج ماه طول می کشید.

کشورهای روسیه آلمان بلژیک ،فرانسه ،ایتالیا ،اتریش سویس، عثمانی، هلند و انگلیس را همراه با جماعتی از درباریان در نوردید در این سالها بجز عقد پیمانهای گمرکی با دولتهای مختلف در زمان صدارت سپهسالار امتیازی به رویتر انگلیسی داده شد ۱۸) جمادی الاول ۱۲۸۹ق ۲۵ ژوئیه (۱۸۷۲) که در ساختن راه آهن سراسری ،ایران از رشت تا خلیج فارس و استخراج معادن و تأسیس بانک و پست و تلگراف را در بر می گرفت؛ و آخر از همه امتیاز انحصار تنباکو به یک شرکت انگلیسی در سفر سوم شاه به انگلیس و در ماههای آخر ۱۳۰۶- ۱۸۸۹) بود.

اگر چه امتیاز انحصار تنباکو در اثر شورش مردم باطل و قرارداد رویتر هم بعلت سنگینی و وسعت دامنه آن و هم زیر فشار روسها بلا اجرا ماند اما قسمتی از آن بصورت تأسیس بانک شاهنشاهی ایران و امتیاز نشر اسکناس به انگلیسیها در ۲۷ جمادی الاول ۱۳۰۶ ق ۱۸ فوریه (۱۸۸۹) عملی شد و در مقابل بانک استقراضی ایران بانک رهنی (ایران به روسها واگذار گردید و این هر دو هم سازمانهای دولتی و هم عده ای از اعیان متنفذ دولتی و روحانیان و بازاریان را به زیر نفوذ خود درآوردند و در امور اقتصادی و سیاسی کشور نقش مؤثری بازی کردند.

مظفرالدین شاه نیز سه بار در ۱۸۹۹ آوریل ۱۹۰۱ و ۱۹۰۵) به کشورهای روسیه ،اتریش ،فرانسه انگلیس بلژیک ،آلمان ایتالیا و عثمانی سفر کرد که از نتایج سفر اول او به گرو نهادن گمرک ایران در برابر قرض از روسیه و تحمیلنوز بلژیکی به ریاست یا وزارت گمرکات ایران بود. به هر حال در اواخر قرن نوزدهم کشور ما عرصه تاخت و تاز اقتصادی و سیاسی دو دولت استعمار طلب روس و انگلیس بود.

از یک سو روسها در عرصه های مختلفی مانند بیمه بانک ،شیلات معادن کشاورزی، ایجاد برخی صنایع و راهها و ارتباطات به ویژه در نواحی شمالی حق فعالیت یافتند و صدور کالاهای ساخته شده خود را در قبال دریافت مواد خام تقریبا در سراسر ایران گسترش دادند؛ و انگلیسی ها علاوه بر کسب امتیازات اقتصادی، از طریق دست اندازی بر معادن و راهها و بانکداری بر امور سیاسی ایران نیز مسلط شدند. در عین حال این هر دو کشور یکی با گرفتن امتیاز تشکیل و تعلیم بریگاد فراق در مرکز کشور و دیگری با ایجاد پلیس جنوب بر امور نظامی و انتظامی ایران نیز تسلط یافتند.

برای خرید کتاب نواندیشی و روشنفکری در ایران اثر باقر مومنی نسخه چاپی اینجا کلیک نمایید . و برای دانلود رایگان به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

دانلود کتاب انقلاب مشروطیت ایران: نیروها و هدف ها اثر بیژن جزنی

 انقالب مشروطیت ایران از جمله مهمترین وقایع تاریخی ایران میباشد. تحوالت اجتماعی مقارن انقالب مشروطیت و آثاری که این انقالب در اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران بجای گذاشته است، درخور مطالعه و تحقیق هر فرد میباشد و به خصوص برای افراد جوان ملت ایران ضرورت دارد. نزدیک بودن زمان انقالب مشروطیت به ما و نقشی که این نهضت به عنوان یک نقطۀ تحول در جامعۀ ایران داشته است، شناسایی هرچه بیشتر این جنبش را ایجاب میکند. به طوری که میتوان ادعا کرد که مطالعه و تحقیق در جامعۀ معاصر ایران بدون بررسی این نهضت مشکل بوده و اظهار نظر در وقایع و قضایای سیاسی و اجتماعی معاصر بدون تحلیل جریان این انقالب در معرض خطا قرار دارد. نظر به این مراتب بود که پایاننامۀ خود را در مورد این جنبش انتخاب کردم و جز این منظور نداشتم که مطالعات ضروری خود را در این مورد با دقت بیشتری به انجام رسانم. اینک با علم به اینکه باید مطالعات خود را همچنان در این مبحث ادامه دهم، نتیجه را به صورت این پایاننامۀ تحصیلی به رشتۀ تحریر در آوردهام. اما انتخاب عنوان »نیروها و هدفهای انقالب مشروطیت ایران« به این سبب بوده که برای شناسایی یک نهضت و انقالب میتوان وضع نیروها و هدفهای آن نهضت را مالک قرار داد. بدین ترتیب در مقابل پرسشی بدینگونه: چه طبقات و قشرهایی از جامعه در نهضت شرکت کردند و نقش هریک تا چه اندازه مؤثر بوده است؟

 ما نیروهای یک نهضت را مورد بحث قرار میدهیم، و در برابر این پرسش که: چه مقاصد و خواستهایی هدف این نهضت بوده است؟ به بررسی جهت و هدفها میپردازیم. این دو موضوع با یکدیگر بستگی کامل دارند و در واقع یک مسئله بیش نمیباشند. بحث از هدفهای انقالب ما را متوجه میسازد که جهت اصلی نهضت به کدام سوی بوده است و به اصطالح لبۀ بُرندۀ انقالب به سوی کدام طبقه از دشمن قرار گرفته است. درکوشش برای یافتن پاسخ درست دو پرسش باال، به موضوع سومی برخورد کردم؛ این موضوع اخیر »روش مبارزه« در انقالب است که متناسب با نیروها و هدفهای انقالب میباشد. به این ترتیب موضوع این پایاننامه، تحلیلی از انقالب مشروطیت ایران قرار میگیرد. نظر به اینکه انقالب مشروطیت نیز مانند همۀ جریانهای اجتماعی، دارای مقدمات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است، الزم شد که در آغاز بحث از نیروها و هدفهای انقالب ایران، بخشی از مقدمات نهضت مشروطیت قرار داده شود. نظر به اهمیت نقش استعمار در جامعۀ ایرانی مقارن انقالب و اینکه این مسئله خود از مهمترین اسباب انقالب بوده است، روابط دول استعماری با ایران قبل از مشروطیت، اولین مبحث بخش مقدماتی قرار گرفت. در بخش مقدماتی، پس از بحث از تحوالت و اوضاع اجتماعی ایران، الزم شد که تاریخچههایی از نهضت الغای قرارداد انحصار تنباکو »رژی« و انقالب مشروطیت ایران قرار داده شود.

دانلود کتاب استقرار دیکتاتوری رضاخان در ایران اثر ا.س. ملیکف ترجمه سیروس ایزدی

سرکوبی انقلاب سالهای ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۱ انقلاب مشروطیت ایران و اشغال بخش بزرگی از کشور بدست نیروهای مسلح انگلستان و روسیه تزاری و بر سرکار آمدن نوکران سرسپرده امپریالیستها و خودسری ارتجاع که پی آمد سرکوب انقلاب مشروطیت ،بود به آن انجامید که استقلال کشور در آستانه سال ۱۹۱۴ یکسره برباد رود.

سال ۱۹۱۴ خاک ایران به جولانگه نبرد ترکیه عثمانی و نیروهای انتانت انگلستان، روسیه تزاری و متحدان آنها بدل گردید.

بخشهای شمال غربی و جنوب غربی ایران در کام جنگ فرورفت و در سال های ۱۹۱۶ و ۱۹۱۷ جنگ تقریباً سراسر ایران را فرا گرفت. تنها سپاهیان بیگانه در حال جنگ ،نبودند بلکه خود ایرانیان هم تا اندازه ای در عملیات جنگی شرکت داشتند برای حمله به خطوط ارتباطی و ساختن استحكامات و جز اینها از ایرانیان نیروهای نامنظمی تشکیل شده بود.

حکومت موقت ملی هم تلاش داشت برای مبارزه با نیروهای مسلح انگلستان و روسیه تزاری سپاهیانی گرد آورد. آن هنگام که توان دولت مرکزی سخت کاهش یافته بود، خانها، فئودال ها و ملا كان بزرگ بتقريب استقلالی کامل یافته بودند. راهزنی حتى بخشهای پهناور مناطقی را هم که از جنگ به دور مانده بود، فرا گرفته بود.

همه اینها رویهم رفته زبانهای بزرگی برای ایران همراه داشت. صدها ده و بسیاری از شهرها ویران شده و مردم ترک دیار گفته بودند. چند سال پس از جنگ، میلسپوی امریکایی که سالها همه کاره امورمالی ایران بود نوشت: «تنها در یکی از ولایات شمال ایران از ۲۴۱ دهکده، ۱۰۱ دهکده از میان رفته است بر دیگر بخشهای ایران نیز همین رفته بود.

صدها هزارتن در سالهای جنگ از گرسنگی بیماریهای همه گیر و عملیات جنگی به هلاکت رسیدند. سستی ارتباط بازرگانی خارجی در دوران جنگ به آن انجامید که دادو ستد ایران با دیگر دولتها سخت زیان بیند از این رو ایران که سالهای پیایی چون زائده فراورده های کشاورزی و مواد خام و بازار فروش دولت های امپریالیستی رشد یافته بود سخت دچار ورشکستگی اقتصادی گردید. چنانکه صدور پنبه به روسیه در سال ۱۹۱۸ نسبت به صدور پنبه در سالهای پیش از جنگ، بیش از ده بار کاهش یافته بود. دیگر فرآورده های کشاورزی وضعی بهتر از این نداشتند. صنایع پیشه وری به تباهی و ورشکستگی می رفت.

فراورده های قالی باقی مهمترین رشته این صنایع که در آن نزدیک دویست هزارتن به کار مشغول بودند، درون کشور خریدار نداشت و میزان صدور آن به خارج هم سخت کاسته شده بود. کاهش شدید فراورده های صنعتی وارداتی سبب کمبود کالاهای مصرفی و افزایش سرسام آور بهای آنها گردید.

در اثر جنگ وابستگی اقتصادی ناچیز بخشهای دور افتاده با مرکز سست تر شد فئودالها ،ملاکان خانهای عشایر و بیگانگان پشتیبان آنان، فرمانروایان لجام گسیخته ولایات شده بودند. روزنامه ستاره ایران، پس از جنگ در شماره ۶سپتامبر ۱۹۲۴ هنگام تفسیر وضع رقت بار اقتصاد خوزستان که در چنگ انگلیسیها و ثروتمندان به سرکردگی مکرم الدوله و شیخ خزعل، می نالید، نوشته بود خوانندگان عزیز تصورش را حتی نمی توانند داشته باشند که این سرزمین نفرین شده چه روزگار دهشتناکی دارد». همه فشار جنگ و ویرانی بردوش کشاورزان پیشه وران، کارگران و بازرگانان خرد بود بورژوازی میانه حال بازرگان و مالکان خرد و میانه حال هم زبان های بزرگی از جنگ دیدند. مردم ایران نمیخواستند با چنین وضعی سازش کنند. هنگام جنگ می توان گفت که همه جا گروههای پارتیزانی تشکیل شده بود.

ناگفته نماند بارها چنان شده بود که نمایندگان طبقات استثمارگر در رأس این گروه ها جای میگرفتند و تلاش میکردند از آنها به سود خویش و هم به سود یکی از جناحهای درگیر جنگ که ارباب آنان بودند، بهره گیرند. سازمان یافته ترین جنبش ،پارتیزانی نهضت جنگل بود که شمال ایران و بویژه گیلان را در برداشت در آستانه سال ۱۹۱۷ این جنبش چنان نیرو گرفت که بخش بزرگی از گیلان بدست پارتیزانها افتاد. افراد نهضت جنگل به املاک فئودالها و ملاکان بزرگ حمله برده و غله و دام های آنان را می ستاندند نهضت جنگل برجوشش انقلابی شدت بخشید و زمینه را برای گسترش جنبش خلقی ضدامپریالیستی و ضد فئودالی آماده ساخت. نخستین خبرهای انقلاب فوریه ،روسیه اثری بزرگ بر اوضاع سیاسی ایران داشت سرنگون شدن حکومت تزاری به خلقهای ایران نشان داد که پیکار کامیابانه با ارتجاع و امپریالیسم امکان پذیر است.

سربازان روسی که هنگام نخستین جنگ جهانی در خاک ایران بودند، پیش از دیگران آرمانهای انقلابی را بی میانجی به آنجا آوردند بویژه پدید آمدن شوراهای نمایندگان سربازان در یگانهای ارتش روسیه تأثیری بزرگ بر مردم ایران داشت مردم ،تبریز ،کرمانشاه رشت انزلی و دیگر شهرهای کشور با گرفتن سرمشق از این شوراهای سربازان ،روسیه به پدید آوردن شوراهای محلی خود انجمن ها پرداختند انجمن ها در میان مردم به کار تبلیغاتی دست می زدند و میتینگ و برآمدها برپاداشته ،شبنامه و اعلامیه چاپ می کردند. اماد تنها انقلاب كبير سوسیالیستی اكتبر بود که راه مبارزه گسترده را در راه استقلال ،ملی برای زحمتکشان ایران هموار کرد. به جای روسیه تزاری این دشمن خلقهای مستعمرات و سرزمین های وابسته دولت شوراها پدید آمد که بار همه خلق های ستمدیده بود.

علی آذری، تاریخ نویس ایرانی درباره اهمیت انقلاب اکتبر می نویسد: در آن روزها که پایانی برای جنگ نبود و جبهه ها وضع روشنی نداشتند، جهانیان ندایی شنیدند که به پیکار برای نابودی آشیان ستمگران دعوت می کرد ندایی که نیرومندتر از غرش توپ و جنگ افزارهای دیگر بود. که به گوش همه ستمکشان و محرومان .رسید این ندا از سرزمینی ندایی برخاست که سیر تکامل سرتاسر جهان و همۀ تاریخ را دیگر کرده بود. نوشته یک مؤلف دیگر ایرانی نیز که کتابش در سالهای رژیم پلیسی رضاشاه یعنی در سال ۱۹۳۳ چاپ شده بود درخور نگرش است انقلاب ۱۹۱۷ روسیه که به روزگار فرمانروایی تزارهای خونخوار پایان داد، نه تنها جنگ جهانی را به فرجام خود نزدیکتر ساخت و ضربت قاطعی برسیاست استعماری دولت های باختری زد بلکه تأثیر بسیار بزرگی نیز بر همه خاور زمین و بویژه بر ایران داشت. می دولت شوروی در همان نخستین گامهای خود به خلق های کشورهای خاور زمین نشان داد که در راه آزادی و استقلال همه مردم ستمدیده پیکار ی.کند پس از پیروزی انقلاب اکتبر کنگره شوراها بیدرنگ فرمان صلح را تصویب کرد در این فرمان لغو همه پیمانهای نابرابر اعلام شده بود. ۲۴

نوامبر ۱۹۱۷ شورای کمیسرهای ملی پیامی به زحمتکشان مسلمان روسیه و خاور زمین فرستاد که در آن گفته شده بود قرارداد تقسیم ایران (سخن درباره قرارداد ۱۹۰۷ انگلستان و روسیه تزاری (است پاره پاره و نابود شده است. همینکه عملیات جنگی پایان یابد سپاهیان از ایران فراخوانده میشوند و حق آزادانه تعیین سرنوشت برای ایرانیان تأمین خواهد شد. دولت شوروی با آنکه با جنگ داخلی و دخالت مسلحانه بیگانگان روبرو بود در استقرار مناسبات دیپلماسی با ایران درنگ نکرد تابستان سال ۱۹۱۸ بدستور و ای لنین ایا کالامیتسف چون نخستین سفیر روسیه شوروی به ایران فرستاده شد و او با دشواریهای بسیار خود را به تهران رسانید ،اما حکومت ارتجاعی وثوق الدوله نوکر انگلستان به این دستاویز که گویا اختیارات کالا میتسف از دید موازین حقوق بین المللی، آنچنان که باید و شاید، نیست» از پذیرفتن سفیر خودداری کرد. در آن روزگار در خاک ایران دیپلمات های پیشین تزاری و افراد گاردسفید دست اندرکار بودند.

۳ نوامبر ۱۹۱۸ گروهی از قزاقهای ایرانی و افسران گارد سفید، در حالی که روشن بود سران کشور بر همه چیز آ ز آگاهند ،د به سفارت شوروی بورش برده و آنجا را چپاول کردند همۀ کارمندان سفارت را جزء کالا میتسف به انگلیسی ها سپردند در آخرین دم او توانست پنهان شود و آنان همه کارمندان را به همدان و از آنجا به بغداد فرستادند. بزودی کنسولهای شوروی در دیگر شهرهای ایران هم بازداشت شدند. حکومت ارتجاعی وثوق الدوله کوشید از این راه استقرار مناسبات دیپلماسی را با شوروی برهم زند.

دانلود کتاب قیام شیخ محمد خیابانی اثر احمد کسروی  ویرایش و مقدمه محمدعلی همایون کاتوزیان

 کتاب حاضر را میتوان یک سند دست اول تاریخی به شمار آورد که برای هرگونه پژوهش در مورد تاریخ ایران دوران مشروطه و پس از آن مرجعی ضروری است.

قیام شیخ محمد خیابانی از رویدادهای مهم این دوران است و آگاهی از انگیزه ها و عقل آن، و بررسی و ارزیابی هدفهایی که نهضت خیابانی دنبال میکرد و همچنین اطلاع از جزییات بحثها و اختلافها و ماجراهایی که سرانجام به شکست این قیام منتهی شد برای درک صحیح تاریخ معاصر ایران اهمیت و لزوم انکار ناپذیر دارد.

رسیدن به یک ارزیابی واقع بینانه و مدلل از این واقعه ی مهم تاریخی نیازمند بررسی دقیق سیر وقایع و تحولات آن و توجه به جزییات حوادث و شناخت درست شخصیت و عقاید خیابانی و همراهان اوست و به همین علت است که همه ی اسناد و منابعی که در این مورد در دسترس هستند و یا میتوانند در دسترس قرار گیرند می بایست انتشار یابند تا مورد استفاده و بررسی و نقد واقع شوند.

در مورد این گونه رویدادها یکی از مهمترین منابع شهادت عینی دست اندرکاران آنها و کسانی است که با آنها تماس و درگیری مستقیم و شخصی داشته اند.

همچنان که در مورد قیام میرزا کوچک خان جنگلی یکی از موثق ترین منابعی که امروز در دست داریم کتاب مرحوم ابراهیم فخرایی است که شخصاً در آن نهضت فعال بود و به همین علت اطلاعات دیقیمتی در دسترس آیندگان گذارد که از هیچ طریق دیگری دسترس پذیر نبود، در مورد سایر رویدادها نیز شهادت ناظران معاصر اهمیت خاصی پیدا میکنند.

از جمله برای قیام شیخ محمد خیابانی نوشته ی احمد کسروی که از فعالان اصلی این نهضت و از یاران خیابانی بوده است سند مهمی محسوب میشود.
از آنجا که نویسنده به طور مستمر و در متن زمان و مکان از جزییات وقایع آگاه بوده اطلاعاتش از این وقایع بر خلاف زمانهای بعد منکی برشنیده ها و روایت دیگران نبوده است.

و چون تجربه ی تاریخنگاری نیز داشته است توانسته اطلاعات خود را با نظم و ترتیب و دقت ثبت و ارائه کند این نیز حائز اهمیت است که متن فقط سه سال پس از شکست قیام خیابانی نوشته شده و ازینر و خاطرات نویسنده هنوز تازه و فراموش نشده بوده و تحت تأثیر داوریها و تحلیلهای بعدی نیز قرار نگرفته است.