کتاب مبانی تاریخ ساسانیان نوشته کلاوس شیپمان باستان شناس آلمانی، ترجمه کیکاووس جهانداری در باب احوال حکومت و ساختار آن در برهه حکومت ساسانیان می باشد. مطالب این کتاب در هفت بخش نوشته شده است. تاریخ ساسانیان، ساختار دولت ساسانیان، اقتصاد در دولت ساسانی ، دین در دولت ساسانی ، سپاه و هنر از گفتارهای این کتاب است. هنر یکی از گفتارهای مفصل این کتاب می باشد. هنر معماری ، نقوش برجسته ی سنگی، تزیینات گچ بری، فلزکاری، پارچه، شیشه، سفالگری، حجاری، سکه ها از گفتارهای این بخش از کتاب می باشد. نویسنده درباره پارتیان و ساسانیان مقالات و نوشته های زیادی دارد و این کتاب در واقع ادامه نوشتاری می باشد که پیش از این نویسنده درمورد پارتیان نوشته بود. ایران در دوران ساسانی به اوج قدرت سیاسی و هنر و فرهنگ و اندیشه می رسد و آثار متعددی از آن دوران بجا مانده است که نشان فر و شکوه ایران باستان دارد. 

 

مبانی تاریخ ساسانیان

 

در مقدمه کتاب چنین نگاشته شده است: با دولت ساسانی دوران شرق کهن به آخرین نقطه اوج و اعتلای خود می رسد. پس از ساسانیان چیز تازه ای، فصل دیگری از تاریخ جهان و عصر جدیدی آغاز می شود. اسلام ، حال دیگر عربها پای بر عرصه ی تاریخ جهان گذارده اند.
در بسیاری از نشریات از ساسانیان به عنوان وارثین هخامنشیان یاد می کنند، یعنی اینکه، پارتیها را ندیده می گیرند و درباره ی آنها سکوت می کنند. چنین شیوه ی برخوردی تازگی ندارد، بلکه در مورد مورخین اسلامی و همچنین ادبیات و نوشته های فارسی نیز وضع چنین است؛ مثلا فردوسی در شاهنامه می گوید: که از پارتیها در وقایع نامه ذکری نشده است. پارتیها به هیچ وجه عنصری خارجی در تاریخ ایران کهن به شمار نمی آیند، و ساسانیان کاملا از لحاظ سیاسی و نیز هنری با تحولات اسلاف خود، یعنی پارتیها ، پیوستگی دارند.

نویسنده کتاب درمورد منابع مطالعه در زمینه تاریخ ساسانی چنین نوشته است:
در این مورد هم، مانند پارتیان، منابع تاریخ ساسانیان را باید از میان انواع و اقسام اسناد و مدارک به دست آورد، هرچند که در قیاس با عهد پارتیان وضع مساعدتر است، یعنی اینکه ما مواد و مدارک بیشتری در دست داریم. مهمترین منبع درجه اول کتیبه های گوناگون ساسانی است که آنها را در سنگ کنده اند. مسلم است که به هنگام ارزیابی این کتیبه ها همواره باید در نظر داشت که همه ی اینها به علل سیاسی و تبلیغاتی نوشته شده اند. جالب توجه اینکه این کتیبه ها مربوط به اوایل دوران استقرار ساسانیان هستند، اما نمی دانیم چرا فرمانروایان بعدی به نوشتن کتیبه نپرداخته اند. شاید که از وسایل بیانی دیگری مانند پوست یا کتاب استفاده می کرده اند که از بین رفته اند.

قدیمی ترین کتیبه ی سه زبانی در نقش رستم در حوالی تخت جمشید به صورت نقش برجسته تعبیه شده است که مضمون انتصاب اردشیر نخستین پادشاه ساسانی است. کتیبه بسیار کوتاه و فقط حاکی از آن است که اشخاص تصویر شده عبارت اند از : اردشیر و اهورامزدا.
بلافاصله در همان نزدیکی، که به کعبه ی زرتشت موسوم است، ساختمانی برج مانند از روزگار هخامنشیان، گسترده ترین کتیبه های مربوط به دوران ساسانیان وجود دارند. این کتیبه ها در سال 1936 ضمن بیرون آوردن و آزاد کردن کامل بنا توسط هیئت تحقیقی آمریکایی تخت جمشید زیر نظر اشمید کشف شد. صحبت بر سر یک کتیبه ی سه زبانی ، نوعی تاریخی آمیخته به افسانه است که در آن شاه بیش از هر چیز دیگر درباره ی لشکرکشیهای خود سخن می گوید. به کرات این کتیبه را ترجمه و تفسیر کرده اند.
..

همچنین در کعبه ی زرتشت کرتیر، پاپ کیش دولتی ساسانیان، که معاصر با شاپور و فرمانروایان بعدی ساسانی در قرن سوم میلادی است، در یک کتیبه ی یک زبانی خود را جاودانه کرده است. در این کتیبه به خصوص سخن از اوضاع دینی آن روزگار و همچنین شخص کرتیر و قدرت او به میان است.

در غار سنگی حاجی آباد واقع در چند کیلومتری نقش رستم یک کتیبه ی بزرگ دو زبانه سراغ داریم، که شاپور اول در آن تواناییهای خود در کمان گیری سخن می گوید. یک کتیبه ی دیگر از شاپور را که با کتیبه ی یاد شده قریب المضمون است و دو زبانه نیز هست در سال 1956 در تنگ براق واقع در دامنه ی کوههای بختیاری کشف کرده اند. در بیشاپور، که شهر بزرگی از دوره ی ساسانیان در فارس است کاوشگران فرانسوی در سال 1936 به کشف کتیبه ای دو زبانه نائل شدند. این کتیبه بر یکی از دو ستون از طرف فرماندار شهر برای شاپور اول تعبیه شده است؛ این کتیبه از لحاظ حل مشکلات مربوط به تعیین تاریخ گذاری این دوره کارگشاست.
یکی از منابع بسیار مهم، سکه ها و نوشته های روی آنهاست. از این سکه ها ما، در مورد مسائل مربوط به مرزهای سیاسی، مراکز ثقل تاریخی و اقتصادی به آگاهیهای گرانبهایی دست می یابیم.