گاتها به عنوان بخش کهن اوستا، سروده های وزین و عرفانی زرتشت سپیتمان، پیامبر آریایی را در بر میگیرد. روانشاد ابراهیم پورداوود ایران شناس و اوستا شناس شهیر، نخستین کسی میباشد که این نسک ارزشمند را با تحمل مشقت های فراوان به پارسی ترجمه کرده است. در این کتاب ابتدا یاد نامه ای از سوی دکتر بهرام فره وشی از شاگردان پورداوود به یاد استاد خویش نگاشته شده است. پیشگفتار و دیباچه ای به خامه استاد پورداوود و سپس چکامه ای دلنشین برپایه گاتها از استاد در این کتاب جای داده شده است.

زنده یاد ابراهیم پور داوود در دبیاچه گاتها چنین می نویسد: پس از ستایش و نیایش چنین گوید گزارنده این نامه مینوی ابراهیم پورداوود رشتی: پس از گذراندن سالیان دراز در اروپا و کمابیش شناختن ایران باستان رهسپار هند شدم و در آبان ماه سال 1304 شمسی هجری در آن دیار به کهن ترین نوشته ی ایران که گاثاها باشد پرداختم و آن را از زبان اوستا به فارسی گردانیدم و در خرداد ماه 1305 شمسی هجری بانجام رسانیدم. پس از آن به بخش دیگر اوستا که نامزد است به یشت پرداختم. از بیست و یک یشت سیزده کرده گزاریش یافته در آغاز فروردین 1307 در یک جلد بچاپ رسیده است، جلد دوم یشتها پس از برگشت نگارنده به اروپا در خرداد ماه 1307 فراهم گردیده و در آغاز بهار 1310  انتشار یافته است. آنگاه به گزارش خرده اوستا که پخش دیگری از نامه ی آسمانی است دست بردم و در مهر ماه 1310 کار آن پایان یافته است. همچنین هفتاد و دو هات یسنا را که بزرگترین بخش اوستاست بزبان فارسی در آوردم.

اوستائی که امروز در دست داریم چهار یک اوستائی است که در روزگار ساسانیان در دست داشته اند در نامه ی پهلوی دینکرد که در نخستین نیمه ی سده ی نهم میلادی برابر نخستین نیمه ی سده ی سوم هجری به دستیاری آتور فرنبغ آغاز شده و در پایان همان قرن به دستیاری آتورپاد انجام گرفته در بخشهای هشتم و نهم از آن نامه از بیست و یک نسک اوستا که تا چند قرن پس از تاخت و تاز تازیان در دست بوده یک یک بنام خود یاد گردیده و از گفتار هریک از آنها کم و بیش سخن رفته است جز اینکه در همان هنگام از میان بیست و یک نسک اوستا از پنجمین نسک متن اوستا بجا بوده و گزارش پهلوی آن از دست رفته بوده و از وشتگ نسک متن اوستا و گزارش پهلوی آن هر دو از دست رفته بوده است نویسنده دینکرد درباره ی این دو نسک گم شده چیزی نمی نویسد. ..

از بیست و یک نسک اوستای روزگار ساسانیان برخی یکسره از میان رفته و از برخی چندپاره اوستائی که امروزه در دست است بجا مانده و برخی دیگر آنچنان که بوده، هنوز هست، از آنهاست که گاتها که بی کم و بیش به ما رسیده است .
گات که در خود اوستا گاتها نامیده شده یعنی سرود در سانسکریت نیز گاتها به همین معنی است در پهلوی گاس و جمع آن گاسان. بنای شعر در سروده های گاتها مانند سروده های وداها نامی دینی برهمنان بر هجاست.

شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران نوشته مرتضی ثاقب فر در زمینه تفسیری بر جهان بینی شاهنامه بر پایه شناخت فلسفه تاریخ ایران می باشد. پس از یک دیباچه نظری در کتاب، که شامل سه بحث: آگاهی و خودآگاهی تاریخی، فلسفه تاریخ و آگاهی و خود آگاهی حماسی میباشد؛ کتاب در شش فصل به بسط روایت ها و شالوده های جهان شاهنامه می پردازد برای شناختی از تاریخ ایران. فصل یکم کتاب با عنوان: خودآگاهی ایرانی و پیدایش شاهنامه به مباحثی چون: پیشینه خودآگاهی تاریخی در ایران، پیشینه خودآگاهی حماسی در ایران، خودآگاهی تاریخی ایرانی در درون شاهنامه، خودآگاهی ایرانی پس از اسلام، پیدایی حماسه ها، فردوسی و زمانه او، ماخذ فردوسی و درستکاری فرزانه توس، نظم شاهنامه گامی خود آگاه و روانی پرمایه و والا، می پردازد. فصل دوم به گفتار شالوده های فرهنگی شاهنامه می پردازد. استوره ها، دین یا فلسفه زرتشت از مباحث این بخش می باشد.

عنوان فصل بعد کتاب: فلسفه شاهنامه، یا داستان تحقق مینوهای فرهنگی ایران می باشد. این فصل شامل مباحثی چون: خدا و آفرینش، پیوند میان آدمی و خداوند، گیتی یا زندگی این جهان، می باشد. فصل چهارم کتاب با فرنام: جستارهای بنیادی گاهانی در شاهنامه می باشد. منش نیک، بهترین راستی، شهریاری آرمانی از گفتارهای این بخش است. فصل پنجم به دو بحث: کژرویهای دینی و رخنه اندیشه های دینی دیگر، با عنوان: ریشه های شکست، به این موضوعات پرداخته است. فصل پایانی کتاب با عنوان: بهره سخن: کدام فلسفه تاریخ؟ به دو نوشتار فلسفه تاریخ اوستایی، فلسفه ی تاریخ ایرجی پرداخته شده است.

فصل های پنجم کتاب به بحث ریشه های شکست و سقوط نظام ساسانی می پردازد و علل های متعدد این شکست را بررسی می کند.
نویسنده در ابتدای این فصل چنین نگاشته است: کم نبوده اند پژوهندگانی که خواسته اند این چرایی شکست ایران به دست تازیان را بجویند و پاسخهایی راست و ناراست نیز داده اند. بیشتر ایشان بیگانه بوده اند و برخی ایرانی. اما به گمان ما همه ی اینها به علل گوناگون - از ناآشنایی با آنچه ما روش درست جامعه شناسی می دانیم و ناآشنایی با فرهنگ ایران و یا کژاندیشی ایدئولوژیک گرفته تا سودای دشمنی با ایران و یا به عکس شور ایرانخواهی و بیزاری از تازیان که چشمانشان را فرو بسته است - نتوانسته اند در میان واقعیتهای پراکنده و گوناگون وحدتی برقرار سازند و حلقه اصلی زنجیر و عامل مسلط و تعیین کننده را بیابند. ما اکنون از هیچ یک از ایشان نامی نمی بریم زیرا چنین نامبردنی مستلزم اشاره به یکایک نظریات و بررسی جزئی تر آنها و متعلق به دفتر دیگری است. معمولا بیشتر نویسندگان از یک رشته علل اقتصادی ، سیاسی، نظامی، اجتماعی و نیز طبیعی یاد می کنند که از لزوما همگی نادرست نیست، اما هیچ گاه پرسیده نمی شود که خود این علل بظاهر مستقیم ناتوانی دولت ساسانی از کجا سرچشمه گرفته اند و آیا استوار به خویش بوده اند و یا انگیزه یا انگیزه های بنیادتری در پس آنها نهفته بوده است.

مرتضی ثاقب فر متولد 1321 در تهران، جامعه شناس، مترجم و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران به خصوص تاریخ ایران باستان و زمان هخامنشی شناخته می شود. ثاقب فر در دانشگاه سوربن فرانسه به تحصیل پرداخت و آثار متعددی از ایشان بجا مانده است. از ترجمه های ارزشمند ایشان، ترجمه کتاب یونانیان و بربرها نوشته امیر مهدی بدیع می باشد. آگاهی آریایی، بن بست های جامعه شناسی، جامعه شناسی و ریاضیات، راهنمای تالیف از جمله دیگر آثار ایشان می باشد.

از جمله این عللهایی که نویسنده بدان پرداخته است، علل طبیعی می باشد. نویسنده چنین نگاشته است:
ظغیان رودهای دجله و فرات و همه گیری بیماری طاعون، خشکسالی و همانند آن. البته هیچ یک از نویسندگان بدرستی وزن یکسانی برای همه این عوامل قائل نشده اند و برخی را از برخی دیگر مهمتر دانسته اند. با این همه، چنان که مشاهده شد، در زمینه اقتصادی نه پدیده جابه جایی جدی طبقاتی یا تغییر در نیروهای مولد، مناسبات تولیدی و  زیرساخت اقتصادی مطرح بوده است، نه مثلا در زمینه دینی به دگرگونیهایی در اندیشه دینی و یا سستی گرفتن برخی باورها اشاره ای رفته است، و در نظایر آن. به هر روی به گمان ما همه ی این عوامل جز معلولهایی نبوده اند، و پرسش مربوط به علت اصلی را همچنان برای ما بی پاسخ می گذارند.

مرز مزدایی مجموعه مقالات و نوشتارهای امید عطایی فرد، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ و اندیشه ایران، در زمینه های تاریخ و باستان شناسی، استوره شناسی، دین و آیین، ادب و هنر، و دانش و فن می باشد که در نشریات و مجلات کشور چاپ شده است. این کتاب در هفت بخش و همراه با یک دیباچه و پیشگفتار تهیه و تنظیم شده است. بخش نخست کتاب در زمینه استوره و داستان به گفتارهای: استوره شناسی ایرانی، استوره های فردوس، سیمرغ دو سر، شاهنامه:آینه دار استوره های آریایی، استوره ی اسکندر و زمینه ی فرهنگ و تمدن ایران می پردازد. بخش دوم کتاب با عنوان دین و آیین، در بردارنده این نوشتارها می باشد: اوستا: بزرگترین فرهنگ جهان باستان، درباره ی زرتشت و آیین او ، ایرانیان و مسیح، بنیادهای عرفان ایرانی، زنی به نام زمین، چیستان چهارشنبه، جنین جشن فرخ، دو سند از نوروز در مصر باستان و یادگار فریدون.

بخش سوم کتاب به ادب و فرهنگ و هنر در ایران باستان می پردازد. نبو: ایزد نویسندگی، گزارشی درباره ی خط و قلم در ایران، با خط پیرآموز کتاب های فارسی را نجات دادند، کتاب نویسی از زبان کتاب های کهن، پیشینه کتابخانه در ایران، نخستین نمایشنامه جهان بعضی از مباحث این بخش می باشد. بخش چهارم کتاب مربوط می باشد به تعدادی از سروده های نویسنده. بخش پنجم کتاب با عنوان تاریخ و باستان شناسی به گفتارهایی چون: جستاری درباره آریاییان، بهشت جم، سرو شاه و یمن، مبدا ملی ایران، پژوهشی در داستان زال، سیمای ساسانیان، زن در دوره ساسانیان، فتنه مزدک، یک نام و دو چهره و برگ هایی از سفر شیراز می پردازد. نویسنده در بخش ششم کتاب به موضوع دانش و فن در ایران می پردازد. پیشینه ی پزشکی در ایران، دانش مغان و فیزیک نوین، نگاهی کوتاه به کیهان و زمان در ایران باستان، روانپژوهی در ایران باستان و ایران و اهرام از نوشتارهای این بخش می باشد. بخش پایانی کتاب ، نقد و گزارش و گفت و گو نام دارد. نگاهی به کتاب نبرد خدایان نوشته پوران فرخزاد و نقدی بر کتاب پیامبر آریایی از شهاب ستوده نژاد و نوشتارهایی با عناوینی چون: پورسینای چند ملیتی! پیام آوران بهار در خیابانهای دودآلوده شهر، ایرانیان زیر یک درصد فرهنگ و تمدن خود را می شناسند، فرهنگ ایران، مادر فرهنگ جهان، ایران باستان را به آشوب کشیده اند و تولید پوشاک، دور مانده از فن آوری روز از گفتارهای بخش پایانی کتاب می باشد.

امید عطایی فرد، پژوهش های گسترده ای در زمینه تاریخ و فرهنگ و اندیشه ایران کهن داشته است و تا کنون کتاب هایی چون پیامبر آریایی، دیباچه شاهنامه ، پادشاهی در استوره و تاریخ ایران، آفرینش خدایان ، نبرد خدایان ، شگفتی های باستانی ایران زمین، ایران در پس پرده تاریخ، افسون فریدون و چندین اثر دیگر از او منتشر شده است. 

نویسنده کتاب، دیباچه را با این سوال آغاز می کند: چرا ایران شناسی؟
و می نویسد: آیا به ایران شناسی باید به عنوان موضوعی تفننی و سلیقه ای نگاه شود یا آنکه امری است ضروری و حیاتی؟ پاسخ به این پرسش در تاریخ ما نهفته است. پیشینه ی تاریخی و موقعیت جغرافیایی ایران، چنان است که یک دم آسوده از آسیب دشمنان نیست. ما گاهی حد وسط و میانه را نمی توانیم برگزینیم: یا باید نابود شویم یا این که ابرقدرت شویم... بر می گردیم به پرسش خود: چرا ایران شناسی؟ پاسخ این است که به دلیل وضعیت ویژه ی ما که باید همیشه در حال آماده باش به سر ببریم، لازم است آگاهی همگانی و ملی، در سطحی در خور باشد تا ترفندها و نیرنگ های دشمنان، خللی در یکپارچگی و همبستگی ایرانیان وارد نکند. اگر ایران را به درستی نشناسیم، آنگاه دلبستگی چندانی به هویت ملی خود نخواهیم داشت. به دست خود، آثارمان را تاراج و قاچاق می کنیم، و یا به شایستگی، از میراث فرهنگی مان مراقبت نمی کنیم و نمی فهمیم که حتا از دیدگاهی مادی و سوداگرانه، این آثار می توانند میلیون ها ایران گرد، و بنابراین میلیون ها دلار نصیب ما کنند.

نویسنده در بخشی دیگر از دیباچه کتاب چنین نوشته است: ماندگاری یک کشور، بستگی به شناخت مردمانش از هویت ملی خویش و دلبستگی به آرمان های میهنی ست. می گویند که شناسنامه ی هر ملتی، تاریخ اوست. از این رو، در سراسر سده ها و هزاره های این کشور کهن، فرزانگان ایرانی، نگران آن بوده اند که مبادا حافظه ی تاریخی ایرانیان کمرنگ شود. پس به یاری کتاب و کتیبه و سکه و سفالینه و غیره، نگاره ها و نگارش هایی ماندگار، به جای نهادند تا زنجیره ی هویت نسل ها، به دست دشمنان، از هم گسسته نگردد.

این کتاب ترجمه اثری است با عنوان: IRAN AND THE RISE OF REZA SHAH from qajar collapse to pahlavi rule ایران: برآمدن رضاخان / برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها نوشته ی سیروس غنی که توسط حسن کامشاد به پارسی ترجمه شده است. این کتاب در پانزده فصل و یک پیشگفتار تهیه شده است که شامل این مباحث است: ایران در سلطنت قاجار ، قرارداد 1919 ، قرارداد: در سراشیب زوال ، کناره گیری وثوق الدوله ، نخست وزیری مشیرالدوله (حسن پیرنیا) ، نخست وزیری سپهدار ، مقدمه ی کودتا ، رضاخان و کودتای سوم اسفند 1299 ، صد روز حکومت سیدضیا ، دولت اول قوام ، نخست وزیری نوبتی ، نخست وزیری رضاخان و جنبش جمهوری ، وحدت ایران ، انقراض سلسله ی قاجار و آغاز عصر پهلوی. در پایان کتاب نیز بخشی با عنوان: سخن آخر جای داده شده است.

سیروس غنی فرزند دکتر قاسم غنی، متولد 1308 در سبزوار می باشد. دوره کارشناسی را در رشته ادبیات انگلیسی گذراند و بعدها در رشته حقوق در مقطع دکترا فارغ التحصیل شد. از جمله آثار او می توان به : یادداشت های دکتر قاسم غنی ، نامه های دکتر قاسم غنی ، ایران و غرب و مهمترین کتاب او : ایران از برآمدن رضاخان تا برافتادن قاجار و نقش انگلیسیها می باشد. ویژگی ممتاز این کتاب استناد به مکتوبات و اسناد گسترده ای است که وزارت خارجه انگلیس و آمریکا منتشر کرده است. روایت به قدرت آمدن دودمان پهلوی و برافتادن قاجار در این کتاب، برپایه همین اسناد می باشد که روایت متفاوت و تازه ای را از این تحول بزرگ تاریخ معاصر ما نشان میدهد. به گفته ی نویسنده ، تنها دو سال صرف پژوهش و نسخه برداری از پیامهای تلگرافی در اداره اسناد عمومی لندن و آرشیو ایالات متحده در واشنگتن و مریلند گذشته است. مطالب این کتاب از سالهای آخر قاجار و آمدن رضاشاه و تاسیس دودمان پهلوی و اندکی پس از تاجگذاری را شامل میشود.

نویسنده در پیشگفتار کتاب درباره برافتادن قاجار و نقش رضاشاه می نویسد:
کودتا افسری گمنام را که هیچ گونه تجربه ی سیاسی نداشت به قدرت رساند، اما رضاخان چنان به سرعت آموخت و چنان به سرعت خد را با اوضاع و احوال وفق داد که دست ماکیاولی را از پشت بست. سیاستمدار تازه کار در عرض پنج سال دودمانی را که بیش از 130 سال در ایران فرمان رانده بود از پا در آورد و خود بر تخت سلطنت نشست. ده سال نخست پس از کودتا دوره ی نوآوری و اقدامات جسورانه، امیدهای بزرگ و اطمینان فزاینده، احترام و اتکای به نفس بود. در سالهای واپسین دهه 20 میلادی از قراین چنین بر می آمد که ایران کشوری مستقل و فارغ از سلطه ی خارجی شده است. با وجود نقش آشکار انگلستان در کودتا و موقعیت برتر آن کشور در ایران، رفتار رضاشاه با بریتانیا و با حکومت سایر قدرتها برپایه ی برابری بود.

ساختار سازمان حکومتی امروز ایران در زمان زمامداری رضاشاه ریخته شد و شالوده ی اصلی آن، با همه تلاش پیگیر دولتمردان کنونی برای دگرگونی آن دستگاه، هنوز برجا مانده است. مجموعه ی قوانین و مقرراتی که در این دوره وضع شد، از جمله قانون  جامع مدنی، هنوز حاکم بر روابط دولت و مردم و افراد با یکدیگر است.

در پایان پیشگفتار نویسنده می نویسد:
مسئولیت تاریخ نگار خطیر است، تاریخ برای ملت مانند حافظه برای فرد است. همان گونه که فرد بی حافظه گم و گور می شود و نمی داند کجا بوده و کجا می رود، ملت نیز نمی توانند بدون مفهوم گذشته از عهده ی حال یا آینده ی خود برآید.