تاریخ و فرهنگ ساسانی عنوان کتابی از تورج دریایی، مجموعه دوازده مقاله از ایشان میباشد که در نشریه های بین المللی در سالهای 1995 تا 2003 میلادی به چاپ رسیده است. این نوشتارها نتیجه پژوهش های نویسنده در دوره ی دکترا در دانشگاه کالیفرنیا و در دوران تدریس تاریخ دنیای باستان در این دانشگاه می باشد. نوشتارهای این کتاب چنین است: یادداشتی درباره ی نخستین القاب ساسانیان ، ماندگاری یک لقب باستانی ایران در آسیای میانه ، تاثیر جنگ داخلی بر ضرب سکه در شاهنشاهی ساسانی ، استفاده از تبلیغات دینی - سیاسی در سکه های خسرو دوم ، منابع تاریخ اقتصادی فارس در اواخر دوره ساسانی ، تاریخ ملی یا تاریخ کیانی؟ سرشت تاریخ نگاری زردشتی در دوره ی ساسانی ، ایران ساسانی ، منابع ایرانی میانه برای مطالعه ی اوایل دوره ی اسلامی ، تاملات زردشتیان درباره ی پیشگویی رستاخیز در سده های نخستین اسلامی ، معادشناسی زردشتی بنا بر متون فارسی میانه ، فرقه ی مزدایی کیومرثیه، کیومرث:شاه گل یا شاه کو؟ و در پایان نوشتاری با عنوان: لقب انسان نخستین در سنت زردشتی

.

نویسنده در پیشگفتار این کتاب نوشته است: بیشتر این مقالات درباره ی دنیای ایران در اواخر عهد باستان و حاصل نحوه ی آموزش من در آمریکاست. در حال حاضر تاریخ فرهنگ موضوع اصلی علاقه ی من است که نطفه ی آن در این مطالعات دیده می شود. برای انجام این کار مطالعه در چند زمینه لازم بوده که عبارتند از آموختن زبان های هندوایرانی، به ویژه عهد ساسانی؛ تئوری تاریخ و رشته ی تاریخ؛ و سرانجام آموزش و استفاده از فرهنگ مادی. دو اصل اول در دانشگاه کالیفرنیا نزد هانس پیتر اشمیت، استاد زبان های هند و ایرانی، و مایکل مورنی، استاد تاریخ خاورمیانه و اواخر عهد باستان آموختم. اصل سوم را در موزه ی سکه شناسی آمریکا نزد مایکل بیتس، سکه شناس خاورمیانه فرا گرفتم. برای درک تاریخ و فرهنگ ساسانی می بایستی تواما از این سه اصل استفاده می شد، اما هر کدام از این رشته ها به خودی خود جای تحقیق دارند که در این مقالات نمایان هستند.
مقالات آغازین این مجموعه درباره ی سکه شناسی و کاربرد آن در شناخت تاریخ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. قسمت دوم به تاریخ فرهنگی و فکری ساسانی، و قسمت سوم به اهمیت متون پهلوی برای شناخت ذهنیت ایرانیان می پردازد. بیش تر این مقالات از سال 1995 تا 2000 میلادی نوشته شده اند، و چاپ آن ها به دلیل فرایند پیچیده ی چاپ مقالات آکادمیک در غرب، به طول انجامیده است و همان طور که ذکر شد، سیر اولیه تفکر مرا نمایان می کند و امیدوارم مورد توجه خوانندگان قرار گیرد.

غرر الاخبار ملوک فرس و سیرهم کتابی ارزشمند نوشته ی ابومنصور عبدالملک ثعالبی نیشابوری که در اصل به زبان عربی می باشد و به پارسی ترجمه شده و به تاریخ ثعالبی و یا شاهنامه ی ثعالبی مشهور است. تاریخ ثعالبی نسکی ارزشمند در زمینه تاریخ باستانی ایران می باشد و گمان میرود یکی از منابع تاریخ ثعالبی، نسخه ای از خداینامه دوران ساسانی باشد. این تاریخ دو جلدی می باشد. جلد نخست آن  شامل تاریخ ایران باستان از دوران استوره ای تا پایان دوران ساسانیان و جلد دوم شامل تاریخ پیامبران و فرمانروایان بنی اسرائیل و حاکمان حمیر و شام و عراق تا دوره ی اسلامی می باشد. همچنین شاهان روم و هند و حاکمان ترک و چین را شامل می شود. با ظهور اسلام، اخبار میلاد پیامبر تا رحلت پیامبر را گزارش می دهد. نخستین بار متن عربی این کتاب در سال 1900 در پاریس توسط زتنبرگ چاپ گردید و پس از آن، این تاریخ ارزش ویژه ای میان پژوهشگران تاریخ پیدا کرد.

نویسنده کتاب ابومنصور ثعالبی نیشابوری، هیچ گونه نوشتار فارسی ندارد و آثار او تماما به عربی می باشد. آثار و نوشته های او در جهان عرب بسیار ارزشمند است و دیوان عربی او در میان محافل دانشگاهی بسیار مورد توجه قرار می گیرد. صاحب این تاریخ را، لغت شناس و استاد فن نوشتن و نگارش نامه نیز میدانند. معاصران وی در نوشته های خود شخصیت علمی ثعالبی را بسیار ستوده اند و او را جاحظ نیشابور و نخبه ی اعصار و دهور که دیدگان مانندش را ندیده اند، نامیده اند. به نظر میرسد در زمانه خود نقش آموزگاری نیز داشته است و به تدریس مشغول بوده است. جرجی زیدان درباره او میگوید که او خاتمه ی مترسلان این عصر (عصر سوم عباسی) و مهمترین ادبای آن دوره به شمار می رفت و آثاری گرانبها به جای گذارد. مرگ او را به سال 430 هجری را می دانند و زمان فوت او را در هشتاد سالگی عنوان کرده اند.

ثعالبی در دوران غزنویان می زیسته است و به گفته خود این اثر را به دستور سپهسالار امیر ابوالمظفر نصربین ناصرالدین تالیف کرده است و بیان داشته که این اثر را از تاریخ پادشاهان پارس، از کیومرث تا یزدگرد آغاز کرده است و بعد به دیگر حاکمان و شاهان از جمله حاکمان بنی اسرائیل و فراعنه و شاهان حمیر در یمن و حاکمان هند و ترک و چین پرداخته است. در این اثر ذکر خلفای بنی امیه و خلفای عباسی و وزرا و سرداران آنها مانند ابومسلم نیز آمده است. احوال برمکیان، طاهریان و فرماندهان سیستان، سامانیان و آل بویه نیز در این اثر بیان شده است. همچنین سرگذشت محمود بن سبکتگین و جنگها و کردار و فرماندهان و وزیران او نیز سخن به میان آمده است و از گفتارهای این تاریخ است. ابوالمظفر نصر بن ناصرالدین ابومنصور که ثعالبی به دستور او این کتاب را نگاشته است، برادر محمود غزنوی می باشد. بخش بزرگی از این کتاب که درباره تاریخ ایران باستان می باشد، برای ایرانیان بسیار ارزشمند و مفید می تواند باشد. آداب و رسوم شخصیتها و چهره های استوره ای در اعصار باستانی و بیان حوادث و کارهای شگرف و بزرگ و چشمگیر شاهان مختلف، از جمله بحث های این بخش از کتاب است. در میان این روایات، به نقل روایات مختصر و قصه های کوتاه و کلمات قصار و داستانهای بدیع می پردازد.

تاریخ ثعالبی یا شاهنامه ثعالبی شامل پند و اندرزهای نابی از شاهان تاریخی و استوره ای می باشد. از اسکندر و شاهان دوران ملوک الطوایف تا شاهان شاهنشاهی ساسانی. بسیاری از این سخنان ناب فرزانگان و شاهان ایرانی، بعدها به شخصیت های دیگری نیز نسبت داده اند و گاه با تصرفاتی توسط دیگر نویسندگان عرب نقل شده است و به اشتباها به کسانی دیگر نسبت داده اند. نکته دیگر اینکه این کتاب در دورانی خلق شده است که تقریبا نزدیک به دوران فردوسی بوده است و هر دو اثر مربوط به یک عصر است. خداینامه ساسانی یکی از منابع اصلی هر دو اثر می باشد. در بیان بسیاری مطالب، نویسنده از منابع دیگر خود نیز یاد می کند. مانند حمزه ی اصفهانی، ابن خرداد به و طبری

.برای خرید کتاب تاریخ ثعالبی اینجا کلیک نمایید

تاریخ دو جلدی ایران نوشته ژنرال سر پرسی سایکس که جلد نخست مربوط به تاریخ ایران پیش از اسلام می باشد و جلد دوم به تاریخ ایران پس از اسلام مربوط می شود. از ویژگی های بارز این تاریخ، مولف در بیان احوال شاهان و حاکمان و وضعیت دربارها و شرح حوادث، از بیان خطابه های طولانی و گفتارهای افسانه ای در باب حوادث و شخصیت ها خود داری کرده و تنها به بیان رویدادهای مهم و برجسته پرداخته است. نویسنده کتاب خود یک متخصص در نظامی گری و جنگ می باشد و به همین دلیل رویدادهای جنگی و تدابیر نظامی، را به صورت مفصل بیان میدارد و عوامل شکست و پیروزی را برای خواننده ترسیم می کند. از دیگر ویژگی های کتاب، شرح معماری و فرهنگ و هنر و ادبیات هر دوره و بیان و بسط ویژگی های آن میباشد. شاهکارهای معماری، صنعت کاشی کاری، ظروف ، قالی ، نقاشی ، فلزکاری ، وضعیت ادیبان و شاعران و سخنسرایان، همه را شرح داده است. تاریخ دو جلدی ایران نوشته سرپرسی سایکس از آغاز تمدن ایلام و شوش تا دهه نخست این سده خورشیدی را در بر گرفته است.

سرپرسی سایکس نویسنده کتاب، چندین سال در خراسان و کرمان و سیستان سرکنسول بود و شغل های مهمی در اختیار داشته اند. زمانیکه در هندوستان بود با زبان فارسی آشنا شد و بعدها به عنوان فرمانده پلیس جنوب در ایران شناخته می شد. جدا از مشاغل و کارهایی که انجام داده است، نگاه متفاوتی به ایران داشته و به ایران علاقه داشته است. یکی از مسائل دقیق و درستی که نویسنده بیان میدارد چنین است:
اروپائیانی که شرق را از روی جهالت به حقارت نگاه می کنند خوبست ترقی و پیشرفتی را که در هریک از رشته های علم و ادب و نیز صنایع و فنون که در آن قرن در میان مسلمانان وجود داشته است با ظلمت جهل و نادانی که سراسر اروپا را فراگرفته بود مقایسه کنند و باید گفت که شرق در تمام شعبه های فعالیت عقلانی بر غرب گرفتار تاریکی جهالت به طور غیر قابل مقایسه ای تفوق و برتری داشته است و این جهل و نادانی حقیقتا تا مدت پانصد سال دوام داشته است و تا سده ی دوازدهم دنیای مسیحیت نتوانست طوق تقلید شرق را از گردن دور بیفکند.

نویسنده سفرهایی به گوشه و کنار سیستان نیز داشته است و با حکام و خوانین ارتباط و تماس داشته و اوضاع این مناطق را از نزدیک مشاهده مینموده است و ظلم سیستم ارباب رعیتی را دیده است. نویسنده در این رابطه می نویسد: برای من واضح است که تا وقتیکه  طبقات عالی جامعه ی ایران خود را اصلاح نکنند و مثل کشور دیگر آسیایی یعنی ژاپن از امتیازات خود دست نکشند ترقی حقیقی نصیب ایران نخواهد شد. مثل ترکی است که میگویند ماهی از سر میگندد. بنابراین مادامیکه اشراف ایران از غارت هموطنان خود دست بر ندارند و نخواهند که ثمره ی آن روستا بر روی روستا به ثروت خودشان بیفزایند و مادامیکه دسته های کثیر نوکرهای بیکاره ی خود را از خدمت نرانند و خودشان با امانت و درستی برای اعتلا ایران بکار نپردازند محققا روزگار تیره تری در پیش دارند... در قرون وسطی اروپا نیز زیر فشار خوانین دزد مثل ایران امروز شده بود و با وجود این متانت گرچه به کندی انجام گرفت بجانت روشنائی و آزادی رهسپار شد، دلیلی نیست که ایران نیز پیروی از این راه نکند. اما وقت تنگ است.

نویسنده درباره تدوین مطالب این کتاب چنین نگاشته است: من مطالب را آن طور که هستند نگاشتم و با این عمل خود ممکن است افراد شاخص و ممتازی را که در صحنه ی ایران هستند آزرده باشم، ولی سالها قبل ماتیوپاریس پیر عاقل گفته بود که عمل نویسندگان تاریخ بسیار دشوار است. چه اگر راست بنویسند باعث برانگیختن مردم میشوند و اگر آنچه که نقل می کنند دروغ باشد خدا را به خشم می آورند.

مسائل تاریخی زبان فارسی، عنوان کتابی نوشته دکتر علی اشرف صادقی که در واقع مجموعه ای از مقالات ایشان می باشد که در طول سه دهه در نشریات مختلف به چاپ رسیده است. مباحث این کتاب در چهار بخش بیان شده است: مسائل آوائی ، مسائل دستوری ، مسائل لغوی و مسائل متن شناسی. در بخش اول در باب مسائل آوائی زبان فارسی، گفتارهای مفصل و جامع و مفیدی بیان شده است. تحول خوشه صامت آغازی، التقای مصوتها و مسئله صامتهای میانجی، یک قاعده ی آوائی ، عوض شدن جای تکیه در بعضی از کلمات فارسی، تبدیل آن و آم به اون و اوم در فارسی گفتاری و سابقه ی تاریخی آن ، تحول پسوند حاصل مصدر از پهلوی به فارسی ، و تفاوت آوایی سپهبَد - سپهبُد ، هیربَد -هیربُد - باربَد - باربُد از بحث های این بخش می باشد.

تحول پسوند اسم فاعل به اسم مصدر، تحول افعال بی قاعده ی زبان فارسی، درباره ی فعل های جعلی ، باز - بازِ ، بازانکه ، چند - چندِ، از نوشتار های بخش مسائل دستوری کتاب می باشد.
در بخش مسائل لغوی، هشت نوشتار آمده است: لغات فارسی کتاب التلخیص ابوهلال عسکری، لغات فارسی کفایه الطب حبیش تفلیسی، "دیگر"- "ددیگر"- "ودیگر" ،  باد شرطه ، درباره ی فقاع ، سورآبادی - سورابانی - سوریانی ، جاسبی یا جاستی ، اجاره نامچه - قباله نامچه - قصبچه.
مسائل متن شناسی، بخش پایانی کتاب را تشکیل می دهد که دو نوشتار در آن جای داده شده است: زبان تفسیر قرآن پاک و ام الکتاب و زبان آن.

نویسنده کتاب در باره این مجموعه در ابتدای کتاب چنین نگاشته است:
مقالاتی که در این مجموعه گرد آمده اند در طول سی سال در مجلات و مجموعه های مختلف به چاپ رسیده اند. در طی این مدت نظر نگارنده نسبت به بعضی مطالب آنها تغییر کرده و درباره ی بعضی دیگر یادداشتهای تکمیلی فراهم آمده است. بنابراین چاپ مجدد آنها نمی توانست بدون تغییر منتشر شود. از اینرو تغییرات و اضافات تا سرحد امکان در آنها اعمال شده و یکی از مقالات (تحول خوشه ی صامت آغازی) مجددا با تغییرات زیاد تحریر شده است. بی شک رسم الخط مقالات، به ویژه برجسته سازی کلمات در آنها، یکدست نیست. نگارنده در این چاپ یکدستی رسم الخط را فدای تغییرات مندرجات کرده است.