مرثیه ای برای جدال نیکی و بدی

اسطوره و قهرمان جزء جدایی ناپدیر ادبیات هر قوم و ملت است. تا جایی که میتوان قهرمان ها و حتی ضد قهرمانهای هر زبان و قوم را نمادی از آرزوها و بیم های مردم آن دانست. عنصری که علاوه بر جذابیت و غنای داستانها، مفاهیم عمیق انسانی و اخلاقی را به بهترین شکل نمایان می کنند. داستانهایی که سینه به سینه گشته و در هر بار نقل بنا به موقعیت زمانی و مکانی تغییراتی یافته تا به دست ما رسیده است. ادبیات فاخر ما نیز بهره بسیاری از این قهرمانها برده است و در جای جای کتابهای بزرگی چون شاهنامه امثال آنها یافت میشود. انسانهایی که در میان صفحات جان میگیرند و همراهشان صفتی و یا خویی زنده میشود و هرکدام با از میان رفتنشان درسی را که باید بیاموزند جاودان میکنند. جنبه اساطیری داستان های شاهنامه را میتوان در سیمرغ، اسفندیار و یا حتی داستان رستم جستجو کرد. ولی همه این اسطوره ها کمابیش تا مرز واقعبت به زندگی ما نزدیک میشوند. یکی از کسانی که در این میان اسطوره ای است باورپذیرتر از همگان سیاوش است. داستانی که جان مایه بسیاری از داستانهای فارسی بوده است. داستان سووشون سیمین دانشور بیان مستقیمی از روایت سیاوش است و این بار قلم بهرام بیضایی این تراژدی تلخ را باز مینویسد.

شاهکاری در بستر یک انتقام

صحبت از هملت، به راستی کاری دشوار  است. چرا که هر خواننده ای به احتمال قوی ترجمه ای از آن را خوانده است و یا اقتباسی از آن را در بی شمار آثار سینمایی دیده است. چیزی که باعث می شود این اثر بیش از سایر آثار برای همه اشنا باشد و همین امر دقت نظری میطلبد که مطلبی که درباره آن نوشته میشود به طیف وسیع مردمی خواهد رسید که اغلب با این اثر آشنایی زیادی دارند.

هملت که اکثر منتقدین و نویسندگان آن را شاهکار نویسنده مشهور انگلیسی، ویلیام شکسپیر می دانند، نمایشنامه ای است با دو وجهه. یک، وجهه ای که شخصیت های درون آن می آفرینند و در واقع بعد روایی و داستانی آن است و روایت ساده و روانی است از یک انتقام و عشق. دیگر جنبه آن دنیای نهانی است که در پس این نمای ظاهری، در تاریک و روشن کلمات پیدا و پنهان می شود. بهتر است برای شناخت این بعد ابتدا رویه آن را بشکافیم.

در جستجوی خوشبختی

خوشبختی که در اغلب اوقات آرامش نیز به آن اطلاق میشود مفهومی است کاملا نامشخص و شاید حتی انتزاعی که اغلب تعاریف متعددی برای آن بیان می شود. به عقیده برخی از فلاسفه آرامش مفهومی است کاملا فردی که برای هر شخص و با توجه به اندیشه ها و خواسته هایش متفاوت با هر کس دیگری است. چیزی که در نمایشنامه سوءتفاهم نیز به عنوان هدف برای همه مطرح می شود همین آرامش است.آرامشی که شاید بسیار دور از دسترس و یا حتی بسیار نزدیک باشد. این چیزی است که هر برای شخص که در این نمایشنامه جان میگیرد متفاوت است.

در سوء تفاهم ما با یک تراژدی روبرو هستیم. یک تراژدی که با یک بازی ساده شروع می شود. پسر خانواده ای که سالها پیش خانواده خود را به امید یک زندگی بهتر ترک کرده است، پس از سالها به خانه بازگشته و پیش از آنکه خود را به آنها معرفی کند می خواهد شبی را به عنوان میهمان نزد مادر و خواهرش سر کند. این داستان تا اینجا بسیار ساده و روان است که احتمال پایانی خوش برای آن نیز بسیار محتمل است. حال آنکه کامو پایانی بسیار دور از ذهن را برای آن تصویر میکند.

روایتی مدرن از افسانه ای کهن

نویسندگان و یا حتی فیلمسازان بسیاری نیستند که حاصل فکر و هنرشان دارای امضا و مشخصه ای خاص، چشم گیر و کاملا منحصر بفرد باشند. به این معنی که خواندن و یا دیدن آثار آنها بدون دانستن هنرمند جای شکی برای شما باقی نگذارد که که این اثر را چه کسی آفریده است. شاید این را بتوان به سبک و تکنیک یک هنرمند در اجرای تفکرات و ایده هایش در قالب آثار هنری اش نسبت داد. چیزی که شاید اگر یکی از موارد لازم برای شهرت و ماندگاری نباشد، مطمینا نیز بدون آن هنرمند از مرحله ای خاص بالاتر نخواهد رفت. در میان خیل عظیمی که در عرصه هنر فعالیت دارند، کسانی چون بیضایی در نویسندگی و فیلمسازی ایران چون مرواریدی میدرخشند. بیضایی هم به واسطه سبک خاص و تیاترگونه اش در فیلمسازی و نیز به دلیل نگارش فیلمنامه های بی نظیرش، در میان اهل هنر جایگاهی ویژه دارد. امضای هنری او را میتوان در اغلب آثارش چه فیلم و چه فیلمنامه به راحتی یافت. پرداختن به داستانهای اساطیری و نزدیک کردن آنها به دنیای امروز را شاید بتوان بارزترین خصوصیت آثار او دانست. راهی که او در آرش نیز رفته است.