کتاب کیشهای ایران در عصر ساسانیان اثر عباس مهرین
نقص یا کمال جامعه وابسته به چگونگی فرهنگ آن جامعه هست و فرهنگ نیز در تاثیر کیش و نیروی لشکری و اقتصاد و بازرگانی صورت میگیرد و اینک به کیش ایران عصر ساسانیان میپردازیم و بحث از اندیشه های معنوی و روانی ایرانیان میکنیم که در امتدا سه هزار سال یا کمتر یعنی از آغاز تاریخ ایران تا انقراض دولت ساسانی وجود داشته است.
نخستین پرده که در صحنه تاریخ ایران بلند میشود. میبینیم زرتشت نام بزرگواری از رسوم گوناگون دینی و از خرافات که در افکار گروه روحانی یافت خسته شده درصدد اصلاح برامد و نکته مهم در نظر گرفت.
یکی اینکه انواع ایزدان را که مورد پرستش و ستایش و وسیله دخل گروه روحانی شده بودند تحت یگانه اریدگاری اورد که در عصر او اهورا مزدا نامیده میشد .
و دوم هم میهنان خود را تشویق کرد که از خانه بدوشی درامده در یک جا ساکن گردند و به کشت و کشاورزی زندگی کنند.
اهورامزدا را سرچشمه هستی قرار داد معنی کلمه اهورا هستی و مزدا دانش است . و البته دانش لازمه هستی و هستی دارای دانش است/ و تحت این نام پر معنی و مبارک افراد جامعه را راهنمایی کرد
که اندیشه های خود را نیک سازند تا سخنان آنها نیز نیک و کارشان شایسته گردد.
و زیر سه عنوان که بزبان پهلوی هومت و هوخت و هووشت یا اندیشه نیم و کسخن نیک و کار نیک می باشد جامعه زرتشتی تشکیل یافت چهار عناصر که در ان زمان شناخته میشدند .
یعنی با دو خاک و اتش و اب که در همه امور لازم می شوند و بدون انها زندگی بشر ناممکن است.