نویسنده پر تلاش فیروز منصوری، پژوهشگر معاصر در کتاب مطالعاتی درمورد تاریخ، زبان و فرهنگ آذربایجان، به بررسی تاریخ آذربایجان از زمان ورود سلجوقیان تا روزگار معاصر می پردازد. او در پژوهش خود، چنانکه رسم رویدادنگاران است تنها به ذکر رویدادها نمی پردازد، بلکه با ژرف نگری در مبادی رویدادهای تاریخی، در جستجوی دقیق برای یافتن علت این رویدادهاست. بدین سان او با بررسی تاریخنامه های فارسی و ترکی ایران و عثمانی، دیوان های شعر فارسی و ترکی و سفرنامه های جهانگردان اروپایی، مقاومت آذربایجان در برابر دست اندازی های روسیه و عثمانی، و پیوستگی فرهنگ آن با فرهنگ ایران را نشان می دهد. در گام بعد، او به ریشه یابی روند شکل گیری چیزی می پردازد که در متن های سیاسی - اجتماعی ایران معاصر، ”مسئله ی آذربایجان“ نامیده می شود. کوشش او برای این کار، به کشف و ردیابی فعالیت جریان میسیونری آمریکایی و به دنبال آن، آلمانی و انگلیسی می انجامد: در قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم، میسیونرهای مسیحی خارجی به بهانه ی تبلیغ دینی و تبشیر، زیر پوشش مدارس اسلامی، و در هماهنگی کامل با روسیه ی تزاری، برای تجزیه ی فرهنگی آذربایجان، در گام اول، و زمینه چینی برای تجزیه ی سیاسی آن تلاش می کردند. خواننده با خواندن این کتاب، آگاهی های سودمند درباره ی آذربایجان و نقش مهم آن در زندگی سیاسی، فرهنگی و تاریخی ایران به دست خواهد آورد و با سیمای درخشان گروهی از بزرگان این سرزمین در مقام مدافعان یکپارچگی ایران آشنا خواهد شد. نویسنده با بررسی تاریخ‌نامه‌های فارسی و ترکی ایران و عثمانی، سفرنامه‌های جهانگردان اروپایی و دیوان‌های شعر شاعران فارسی و ترکی‌زبان ایران و عثمانی و ترکیه امروز این پژوهش را به سامان رسانده است. به اعتقاد نویسنده، تاریخ آذربایجان نیاز به کاری سترگ دارد و از این رو مباحثی در این کتاب با عنوان “مطالعات“ عرضه می‌شود. آنچه از نوشتارها و پژوهش‌های تاریخ‌نویسان در دوران‌های مختلف حاصل می‌شود آن است که سرزمین آذربایجان از مهم‌ترین کانون‌های فرهنگ و تمدن آریایی، از زمان تاسیس کشور ایران همواره بخشی از آن بوده است. در سده نوزدهم میلادی و در میان پریشانی‌های برآمده از شکست‌های دوره قاجار این سرزمین از سوی استعمارگران اروپایی برای رخنه در سامان فرهنگی و تاریخی ایران هدف قرار گرفت. بی‌کفایتی دولت‌های ایرانی در سده نوزدهم و آغاز سده بیستم میلادی به این استعمارگران، که در لباس میسیونر مذهبی در آذربایجان سرگرم پیشبرد هدف شوم خود یعنی تجزیه فرهنگی آذربایجان در گام اول و زمینه‌چینی برای تجزیه سیاسی آن بودند، میدان داد. نویسنده کتاب در این کتاب به بررسی دقیق رویدادهای تاریخی در ایران دوره قاجار می‌پردازد. خواننده با خواندن این کتاب با نظریات مختلف درباره آذربایجان و نقش مهم آن در عرصه فرهنگی و تاریخی ایران آشنا خواهد شد.