در کتاب ملت حس ملی ناسیونالیسم عوامل متعارف زبان و فرهنگ و سوابق تاریخی و نژادی اگر چه در تکوین یک ملت مؤثرند، ولی نقش اساسی و همیشگی ندارند. این عوامل، عوامل جوهری نیستند بلکه عواملی اعراضی هستند. زیرا به عنوان نمونه ما مشاهده می کنیم که در زمان انقلاب مردم الجزایر و یا قیام مردم فلسطین و یا در دفاع مردم ویتنام بر چند عناصر متعارف ملیت از قبیل زمان مشترک و عناصر تاریخی و اقلیمی و اقتصادی در نزدیکی و تفاهم افرادشان مؤثر است پس وجدان جمعی و احساس ملیت یا ناسیونالیسم، در میان جماعتی از مردم، زمانی متولد می شود که درد و طلب مشترکی در آن جمع به وجود آمده باشد، این طلب مشترک آنان می باشد که آرمان جمعیشان را می سازد و به دنبال همان است که به حرکت درمی آیند و جهاد و مبارزه می کنند و متحمل رنج و محرومیت می شوند و بعدا نیز به وجدان جمعی آنان توأم و دوام بیشتری می دهد و میان ایشان علایق و روابط قلبی و یکپارچگی ملی ایجاد می کند. و این عامل مشترک در همه دردها و آرمان های ملی که موجد ملت های جهان شده همین احساس وارده نفی ظلم و طلب عدالت است.