جامعه ایران در عصر رضا شاه

کتاب جامعه ایران در عصر رضا شاه اثر احسان طبری

هنگامی که از درهها و شیبهای کوهساری بزرگ میگذرید و پیچ و خمهای گوناگون آنرا پشت سرمی گذارید، از هیئت و منظر عمومی و ابعاد آن کوهسار نمی توانید تصوری روشن بدست آورید ولی وقتی از آن کوهسار خارج می شوید ولحتی جاده هامون را می پیمائید و سپس سرمی گردانید آنگاه کوهساری را که در نوشتید نیک میبینید و از ابعاد و منظره عمومی آن تصوری درست بدست می آورید.
چنین است ادوار و وقایع تاریخ تا زمانیکه در گرماگرم آن خود یکی از بازیگران یا بازیچههای آن هستید، دشوار است بتوانید آنرا بدرستی ارزیابی کنید ولی دیرتر هنگامیکه شورهای انگیخته شده فروخفت هنگامیکه پویه عمومی تاریخ عیار حوادث را عیان کرد، قدرت داوری عینی و خونسردانه بمراتب بیشتر است.
نگارنده این سطور زمانی پای در جهان وجود گذاشت که رضا شاه میرپنج فوج قزاق بود دوران کودکی و جوانیش در دوران عروج و سقوط سلطنت مستبده رضا شاه .گذشت از همان سالهای اولیه پس از سقوط استبداد رضا شاه و امکان عمل آزادانه نسبی مخالفان وی وی میکوشید تا از این "دیکتاتور دارای شنل آبی رنگ در روزنامه مردم برای روشنفکران تصویری بدست دهد ولی برای انجام درست تر و دقیق تراین کارگذشت ،زمان کسب تجربه درک ژرفترقوانین تاریخ تکیه به اسناد برخورداری از پژوهش محققان اندیشیدن و وا اندیشیدن بسیار ضرور بود و اواق حاضر تا حدی محصول آنهاست و ناچار باید در آن
واقع گرائی برشیوه احساسی و ژرفش در سرنوشت پدیده برغلطش برسطح آن بچربد

آری اکنون که سی و پنجسال از سقوط استبداد رضا شاهی میگذرد میتوان گفت که زمانی کافی برای تیل به یک دید روشن تر گذشته است بویژه آنکه درباره این دوران و دوران قريب العصر آن مورخان مارکسیست و غیر مارکیت در داخل و خارج ایران کتابها و رسالات و مقالات متعدد نوشته اند. بحث درباره اینکه رضا شاه کیست نماینده کدامین قشرها و طبقات اجتماعی است. چه عواملی باعث عروج او شده اقداماتش از جهت تاریخی دارای چه ورتی است چرا سقوط کرد، چه مقامی در تاریخ معاصر ایران دارد، بحثی است که از همان اوائل سلطنت مستیده رضا شاهی در مطبوعات و اوراق تواریخ در گرفت و هنوزهم
در کلیات و جزئیات این موضوع برخی اختلاف قضاوتها حتی بین کسانیکه با اسلوب علمی و بررسی میپردازند وجود دارد. آنچه که بویژه درک درست تاریخ دوران رضا شاه را بمثابه دوران تدارک زیربنا و روبنای جامعه سرمایه داری وابسته در ایران در خطوط عمده آن ضرور میسازد آن تفسیر غلط وسفسطه آمیزی است که با استفاده از برخی واقعیات ولی مسکوت گذاشتن بسیاری دیگر، با عمده کردن این یا آن حادثه غیر عمده ولی فرعی گرفتن بعضی حوادث عمده از تاریخ این دوران، بطور رسمی در كشور ما بعمل می آید و " منظره سازی" موهوم انجام می گیرد تا شاید بتواند برای کسی که خود به شیوه پژوهش علمی و بررسی همه جانبه فاکت ها ( اعم از اقتصادی ،اجتماعی ،سیاسی فرهنگی اعم از جهانی و ایرانی) مجهر تیست و یا برای تیل به این منظور منابع و استاد لازم را مطالعه نکرده گمراه کننده باشد.

خرید کتاب جامعه ایران در عصر رضا شاه

روایت رسمی و دولتی که چاپلوسان آنرا قلم زده اند و میزنند در مورد سر سلسله دودمان پهلوی، رضا شاه و فرزندش محمد رضا شاه آنست که آنها از گرد و غبار یک دوران پرهرج و مرج از جانب تیرولی ،غیبی بمثابه پیشوایان وتوابع بنام ایران و ایرانی يقصد تجدید عظمت کشور بیای خاسته اند و راز توفیق آنها را باید دردهای ولیاقت قطری آنها وبخت و اقبال مردم ایران یافت که همیشه در دوران خفت و مذلت شاهنشاهی جلیل القدر برای تجات آنها از زهدان حوادث زائیده میشود!
روایت دیگری نیز وجود دارد که با همه حسن تیت میهن پرستانه یا عدالت خواهانه ای که در آن درج است و با وجود داشتن یک ریشه درست بهرصورت مطلب بقرتج را ساده میکند و آن اینکه رضا شاه را انگلیسها آوردند و پسرش را آمریکایی ها تا تفت و دیگر ثروتهای ما را براحتی قارت .کنند آن قهرمان سازی سرایا پوچ و یاوه است ولی این ساده کردن مطلب تیز تمی تواند جای قضاوت عینی و علمی دقیق و موشکافاته را بگیرد و به سقسطه ها و مقلطه ها پاسخ بدهد و راه آنها را سد کند. باید

بافت تاریخ را با درک قوانین دروتی ،آن کنش و واکنش عوامل متعددی که در داخل و خارج آن برهم تاثیر می کنند، در مقطع تبرد طبقات باهم وتبرد خلق با استارتگران ،بیگانه در مقطع تحول در تیروهای مولده و مناسبات تولید، در مقطع تاثیر متقابل زیربنای اقتصادی و روبنای معنوی جامعه در مقطع تاثیر متقابل رویدادهای جهانی و رویدادهای داخلی ایران وبرعکس، بررسی کرد و شناخت و این علم است و علم احساس مثبت یا منفی برتمی تاید اگرچه با شورانسانی یعنی با جستجوی پرتب و تاب انسانی حقیقت کاملا سازگار است میگویند:
"Avec passion, mais sans emotion"
مورخان ایرانی، حتی مورخانی که به اسلوب بررسی مارکسیستی مجهز نیستند چنانکه تموتههای متعدد یا بلاغت تمام تشان میدهند، قدرت پژوهش نکته ،یایی بررسی جامع دارند و آنرا در مواردی که از اجبار وترس و طمع سود ورزانه و مقام طلباته درامان بوده اند نشان داده اند ولی از این مورخان رسمی در شرایط دوزخی استبداد پهلوی امید داوری درست واتصاف داشتن عيث است. جدی نبودن تاریخ تکاری درباره دوران رضا شاه در ایران از آثاری که در این زمینه از همان آغاز سلطنت رضا شاه تشریافته پیداست رضا شاه از همان ابتدا بسی شنای کاراته مایل بود تاریخ او را بعنوان " شاهنشاه ایران برتگارند. براساس همین تمایل اور امیر لشکر عبداله طهماسبی که خیلی زود در تبرد با عشایر جنوب از میان رفت ( ویقولی مرگ مشکوک او نتیجه توطئه ولینعمت تاجدار و رقباء ارتشی خود او بود؟ تاریخ شاهنشاهی اعلی حضرت رضا شاه یا علل و نتیجه تهضت عمومی آبانماه ۱۳۰۴ را توشت و توبخت مولف بعدی حماسه چاپلوسانه و منظوم " شاهنشاه تامه و از سرکردگان حزب فاشیستی " کبود، از همان آغاز سلطنت رضا شاه کتاب " شاهنشاه پهلوی" را تالیف نمود و ازهمان صفحات اولیه کتاب با اتکاء به علم بسیار جدی و دقیق " سیما شناسی" علت اعتلا رضا شاه را در مشخصات چهره و رفتار او جستجو کرد؟ بعدها فرصت طلبان یی مایه ای که خواستار دریافت پاداشی از دربار بودند بدون داشتن صلاحیت تاریخ تویسی حتی بمعنای متداول آن در ایران به تگارش تاریخ رضا شاه دست یازیدند. از تجمله اند جعفر شاهید تویسنده " دودمان پهلوی" و ذبیح الله قدیمی تویسنده " تاریخ بیست وپنج سال ارتش شاهنشاهی در همین زمینه باید از دو کتاب فتح الله بینا بنام " اندیشه های رضا شاه کبیر" و "

سرگذشت رضا شاه کبیر نام برد. محتوی این نوع باصطلاح تاریخ نویسی ها روشن است برای تتمیم فایده در زمینه منابع ایرانی بد تیست که از مقاله محمد رضا فرزند و جانشین رضا شاه در مجموعه ای موسوم به "مردان خود ساخته " تیز نام برد که درباره پدرش می نویسد شان تزول " کتاب مردان خود ساخته این بود که اولا محمد رضا شاه پدرش را در کنار مشاهیر دیگری از مردان " خودساخته" ) و ته بیگانه پرورد تاریخ نام ببرد، بعلاوه خود را در ردیف مولفین و نویسندگان عصر وارد سازد همین داعیه که محمدرضا شاه در آن مجموعه تا مبرده آنرا تنها مرعوباته نشان داده، بعد ها در " ماموریت من برای وطنم" و " انقلاب سفيد" وصدها تطق ومصاحبه شاه کنونی با انفجار تندر آسانی بروز کرد و بدستور او چاپلوسان درباره اینکه شاه جوان و جانشین پدر فیلسوف و عالم بزرگی است برگهای بسیاری سیاه کردند.
يمناسبت فوقای پنجاه سالگی سلطنت پهلوی، علی دشتی سناتور انتصایی و مدیر سابق روزنامه " شفق سرخ " ( که در تبلیغ برای اعتاد رضا شاه بدون تقش نبود درستین فرتوتی باردیگر وارد صحنه شد و کتابی بنام " ۵۵" را منتشر کرد که در آن سفسطه بازی با فاکتها ماهرانه تر از توشته های مبتذل تا مبرده انجام گرفته است. این کتاب تیز بهرجهت نوشته ایست مدیحه آمیز و توجیهی و مبتنی برحسابهای ذهنی معين يقصد دفاع از سلسله پهلوی که دشتی پیوسته از خادمان آن بوده است. علاوه بر دشتی در روزنامه اطلاعات تیز طی دهها شماره " رضا شاه بزرگ بعنوان بانی تجات وتوسازی ایران معرفی شد و مسلما جشن های پنجاه ساله سلسله پهلوی در گوشه و کنار از این نوع اسناد باصطلاح تاریخی که متضمن مدح و ثنا يقصد صله ستانی و بازی با واقعیات تاریخ بمنظور مقلطه و گمراه سازی است، بسیار رایجاد کرد.
ولی مولفان ایرانی دیگر و از آنجمله در دوران ضعف تسبی دربار پهلوی ضمن بحث از مسائل جنبی، مانند زیستنامه رجال خاطرات شخصی، تاریخ احزاب و مطبوعات و تاریخچههای مشخص دیگر و غیره برخی گوشه ها از دوران پهلوی یا دوران قریب العهد به این دوران را با ارائه فاکتها و اسناد روشن ساخته اند. از آنجمله است فی المثل نوشته های حسین مکی درباره تغییر رژیم وسلطنت احمد شاه و ملک الشعراء بهار در باره احزاب سیاسی و توشته فخرایی درباره حوادث جنگل وعلی آذری
درباره قیام کلنل و اسمعیل رائین درباره حیدر عموا غلى و يقرم خان وغيره غیره آنچه که برای پژوهنده تاریخ این دوران