تحریم تنباکو

کتاب تحریم تنباکو اثر ابراهیم تیموری

کتاب تاریخ تنباکو

نهضت عمومی مردم ایران برای لغو کردن امتیازات انحصار تجارت توتون و تنباکو که دولت ایران به یک شرکت انگلیسی اعطا کرده بود. فکر انحصار تجارت توتون و تنباکو را نخستین بار محمدحسن خان اعتمادالسلطنه ، وزیر انطباعات ناصرالدین شاه ، مطرح کرد. وی در جمادی الا´خرة 1303، پیشنهادی در نُه فصل با عنوان «قانون ادارة انحصاریه تنباکو و توتون و متفرعات آن » به ناصرالدین شاه عرضه نمود ولی شاه به آن توجه نکرد. سال بعد، اعتمادالسلطنه قانون نامة دیگری در سی فصل به منظور مالیات گرفتن از عایدات دخانیات برای ازدیاد عواید کشور تنظیم کرد که به رغم تصویب ناصرالدین شاه ، به سبب مخالفت علما و بی میلی امین السلطان ، صدراعظم ، که به دستور شاه عهده دار اجرای آن بود، تحقق نیافت اقدامات علما بی نتیجه ماند و آنان چاره را در آن دیدند که به میرزا محمدحسن شیرازی ، مرجع تقلید وقت که در سامرا ساکن بود، متوسل شوند. میرزای شیرازی از همان ابتدا به واسطة نامه هایی که از علمای ایران دریافت می کرد و اخباری که سیدعلی اکبر فال اسیری و آقامنیرالدین بروجرودی به وی می دادند، از اعطای امتیاز انحصار تجارت تنباکو و پیامدهای آن مطّلع بود. او هم زمان با شروع ناآرامی در تبریز با ارسال تلگرامی به شاه ، مداخلة بیگانگان در امور داخلی کشور و قرارداد مذکور را منافی صریح قرآن خواند و از شاه خواست از این اعمال دست بردارد و نیز توهینی را که به فال اسیری شده بود، جبران کند. شاه به تلگرام میرزا پاسخ نداد، ولی حکم بازگرداندن فال اسیری را صادر نمود. وی برای توجیه اقدامات دولت و ذکر دلایل اعطای امتیاز و مشکلات ناشی از لغو آن ، میرزا محمودخان مشیرالوزاره ، کارپرداز ایران در بغداد، را نزد میرزای شیرازی در سامرا فرستاد....