کتاب حماسه میرزا کوچک اثر حمید گروگان
کتاب ميرزا در مجموع و واقعیت مشروطيت به انقلابيون پيوست و در فتح قزوين شركت نمود. او رهبر جنبش جنگل بود و در تاريخ ۱۲۹۳ ه.ش. مبارزه مسلحانه خود بر ضد ارتش خارجي داخل خاك ايران و بريگاد قزاق،( كه زير دست افسران روسي تعليم و تربيت شده بودند)، را شروع نمود. تعداد زيادي از انقلابيون جنگل هم در درگيريهاي مسلحانه با لشكريان انگليس، روسيه و قواي دولت قاجار كشته شدند. جنگلي‌ها هدف خود را "اخراج نيروهاي بيگانه، رفع بي عدالتي، مبارزه با خودكامگي و استبداد و برقراري دولتي مردمي" اعلام مي‌كردند. در همين راستا در روز يكشنبه ۱۶ خرداد ۱۲۹۹ قواي جنگل با انتشار بيانيه‌اي تشكيل كميته انقلاب ايران و تأسيس حكومت جمهوري گيلان را اعلام نمود و يكروز بعد كميته انقلاب هيئت دولت جمهوري را معرفي كرد، كه ميرزا عنوان رهبر را داشت. اما هنوز دولت تازه انقلابي سامان نگرفته بود كه با حمايت بلشويك‌هاي روس اغتشاش انقلابيهاي سرخ طرفدار شوروي آغاز گرديد كه نهايتاً جمعه ۱۸ تير ۱۲۹۹ ميرزا به عنوان اعتراض از رشت به صومعه سرا رفته و قبل از حركت پيغامي توسط نماينده خود براي لنين به مسكو فرستاد كه در آن ذكر شده بود: «در موقع، خود به نمايندگان روسيه اظهار كردم كه ملت ايران حاضر نيست برنامه بلشويكها را قبول كند».