کتاب سینمای مستند نوشته ریچارد میران بارسام
در ظاهر چنین به نظر میرسد فیلم مستند، فیلمی است که بر واقعیات تکیه دارد و در نتیجه میتوان آن را نقطه مقابل فیلم داستانی و تخیلی دانست و نام فیلم واقعی بر آن نهاد. این مساله اگرچه خیلی شایع است و با قدری تساهل و تسامح میتوان آن را پذیرفت و در ادبیات ژورنالیستی فیلم مستند به کار برد، اما اگر بخواهیم نگاهی عمیقتر و موشکافانهتر بهاین موضوع داشته باشیم آن وقت لازم است به جای تکیه مدام بر مترادف بودن فیلم مستند با فیلم واقعی، قدری هم به وجوه تفاوت این دو از هم بیندیشیم. این دقت نظر موجب میشود در فرآیند مستندسازی گرفتار واقعیتزدگی نشویم و از برخی آفتهای فیلمسازی مستند که ناشی از وابستگی بیش از اندازه به واقعیت بیرونی است در امان بمانیم. در میان نظریهپرداز و پژوهشگران سینمای مستند، ریچارد مران بارسام از جمله اشخاصی است که به این مورد خاص توجه ویژه کرده و وجوه تفاوت و تمایز فیلم مستند از فیلم واقعی را به روشنی مشخص کرده است. به عقیده بارسام، از مهمترین وجه اصلی تمایز فیلم مستند از واقعی (Factual) مفهوم سیاسی ـ اجتماعی آن است، چون فیلم مستند حاوی پیام است و از آنجا که پیامها با آنچه معمولا آن را هنر مینامیم، سازگاری نداشته و حتی با آن در تضاد هستند، در نتیجه معلوم میشود فیلم مستند، در حقیقت هنری کاملا ویژه و منحصر بفرد است. فیلم واقعی اما اساسا فاقد پیام بخصوصی است و اگر هم اتفاقا حامل پیامی باشد الزاما اجزای دیگر فیلم را تحت تاثیر قرار نمیدهد. از اين كتاب، احساسي تاريخي از حوادث جنبش هاي سينماي مستند به ما دست مي دهد. ثبت وقايع، متنوع و از كيفيتي دقيق برخوردار است.