سرچشمه های فردوسی شناسی

کتاب سرچشمه های فردوسی شناسی نوشته محمد امین ریاحی

مجموعه نوشته هاي كهن درباره فردوسي و شاهنامه و نقد آنها منظومه‌هايي كه پس از شاهنامه و غالبا به پيروي از ان، در زمينه هاي پهلواني، ديني و تاريخي به نظم درامده‌‌‌اند، از ماخذي هستند كه كمتر مورد توجه فردوسي شناسان است. حال انكه سرايندگان بيشترِ اين اثار افزون بر تاثرات فراوان زباني، ادبي و انديشگي از شاهنامه، به صورتهاي گوناگون از فردوسي و شاهنامه نام برده‌اند كه گرداوري و بررسي مجموع اين اشارات نكته هاي تازه و درخور بحثي درباره سرگذشت حكيم توس و نظم شاهنامه و نيز تلقيات رايج نسبت به ان در فرهنگ ايران، پيشِ روي مي نهد. نتيجه پژوهش در ان دسته از منظومه هايي كه متن منقحِ چاپي يا نسخه برگردان انها قابل دسترسي است، زير چند عنوان/ موضوع تقسيم بندي مي شود. الف) ستايش و بزرگداشت فردوسي و شاهنامه كه در اغلب اين آثار ديده مي شود و ويژگي عام فرهنگ و ادب ايران در همه ادوارِ پس از فردوسي است. ب) سرگذشت فردوسي و نظم شاهنامه كه به پيروي از سنت ادبي و تاريخي، ناظر بر برخي از افسانه هاي احوال فردوسي و چگونگي سرايش شاهنامه است؛ ولي در اين ميان مواردي به سان نقش كراميان در شاهنامه سرايي، داستان آمرزش و بهشتي شدن فردوسي به سبب بيتي توحيدي كه به استناد دست نويسهاي معتبر شاهنامه الحاقي است و انتساب عنوان/ صفت «مرد غازي» به فردوسي، از اشارات سزاوار توجه است. ج) خرده گيري بر فردوسي و شاهنامه. در اينجا ايرادها و نقدها از چند منظر مختلف بيان شده است؛ از جمله: نشان دادن ضعفهاي پهلوان اصلي شاهنامه رستم و برتري جهان پهلوان منظومه خويش بر او، ناخشنودي از سروده نشدن داستاني خاص از سوي فردوسي، اعتراض به انتقاد فردوسي بر سخن سست دقيقي، تعريض به مذهب و عقايد فردوسي، تاختن بر محتواي مغانه (ايران پيش از اسلامِ) شاهنامه در برابر منظومه هاي ديني و معرفي فردوسي به عنوان ستاينده كافران و گبران) ادعاي برابري با فردوسي و برتري بر او

111