نمادها و نشانه ها

کتاب نمادها و نشانه ها اثر آلفرد هوهنه مترجم علی صلح جو

مولف آلفرد هوهنه گر؛مترجم علی صلح جو/تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی/1376/ 282 صفحه مصور رویارویی با نمادها و نشانه ها، شناخت آن ها و ابداع اشکال جدیدی از آن ها در جهان امروز، یکی از مهم ترین و جالب توجه ترین راه های درک و آشنایی با زبان تصویری و نوشتاری و نحوه ی تفکر جوامع گوناگون پیرامون جهان خارج از ذهن و در ارتباط با دنیای ذهنی و کالبد انسانی و جانوری و طبیعت، چه در برهه ی زمان حال و چه در زمان و دوره های تاریخی پیش از ماست. حال آن که مطالعه و سخن راندن درباره ی نمادها و نشانه ها زمانی جالب تر و حائز اهمیت تر می شود که بدانیم می توان از این طریق پلی زد میان گذشته های بسیار دور و زمان و مکان حاضر. جایی که می فهمیم پیشرفت و تکامل در نشانه ها را از ساده ترین و بنیانی ترین شکل ها برگرفته ایم و شاهد بودن وفور نمادها در زندگی روزمره امان را از علائمی که در گذشته برای بیان ساده ترین مقصودها از منظر نگاه ما در زمان حال و پرمعناترین و پیچیده ترین افکار برای گذشتگان، وام گرفته ایم. زبان های نوشتاری و بسیاری از نمودهای بیرونی تجسمات ذهن انسان، چون معماری، ابزار سازی، نقاشی و... برگرفته از سه شکل هندسی است که اساس دیگر شکل ها و نمادهاست: دایره، مربع و مثلث. آلفرد هوهنه گر در کتاب «نمادها و نشانه ها» به بررسی این سه شکل هندسی و تاثیر ژرف و جالب توجه آن ها در اشکال گوناگون بیان، از ابتدای پیدایش زبان تصویری، اندیشه نگاره ها و ابداع حروف الفبا در شرق و انتقال آن به غرب و یونان و امتداد آن ها در اشکال و نشانه ها و نمادهای امروزی می پردازد. دایره نمادی است از «یکپاچگی» و نبود تمایز و تفکیک. نمادی از زمان: پی در پی و تکرار شونده و پویا. آن جا که در متون کهن گفته می شود: «خداوند هم چون دایره ای است که مرکزش همه جا و محیطش هیچ کجاست.» نمادی از ابدیت. مربع احساسی است از «سکون» و «منزل». که الهام بخش بسیاری از معماران و هنرمندان برای ابداع بوده است. مربع شکلی است مربط به «مکان». و جایی که گفته می شود:«واقعیت تنها به کمک مربع قابل بیان است.» مثلث با وجهه های گوناگون خود الهام بخشی است برای سه گانه ها: «عقل، قدرت، زیبایی». «تولد، رشد، مرگ.» و نظامی است با پیچیدگی های نمادین و قابل فهم در کنار دیگر اشکال هندسی. در تقاطع زمان و مکان در دایره و مربع. برقراری ارتباط میان انسان ها و محیط پیرامون آن ها، دلیلی است برای معناسازی و گسترش دادن خطوط و شکل ها در قالب نماد، واژه و تصویر. اما نماد ها جنبه ای وسیع تر از ذهن انسانی و پیچیدگی هایش را بیان می کند. به گفته ی کارل گوستاویونگ سوئیسی، موسس مکتب روان شناسی تحلیلی، نماد نوعی نا خودآگاه است... . نماد می تواند به فهم ما برای بسیاری چیزهای دور و دست نیافتنی کمک کند. « هنگامی که ذهن به پویش نماد می پردازد با اندیشه هایی برخورد پیدا می کند که در ماوراء قابلیت های منطقی – عقلانی آن قرار دارند. اندکی تامل و در خود فرو رفتن ما را به این نتیجه می رساند که بشر قادر به دریافت و درک کامل هیچ چیز نیست. او می تواند ببیند، بشنود، لمس کند و بچشد. اما قابلیت های دیداری و شنیداری و تمام آگاهی هایی که از طریق قوای لامسه و چشایی می توانند برای او حاصل شوند وابسته به تعداد و کیفیت قوای احساسی اوست... ما تر جیح می دهیم که فاصله های بعید زمانی و مکانی را، علاوه بر به کار گیری زبان گفتاری، از طریق زبان نوشتاری در تمام ابعاد آن برطرف سازیم...»(ص:13) آلفرد هوهنه گر، با توجه به اسطوره ها، تاریخ نوشتار و فرهنگ های گوناگون انسانی، درباره ی نمادهای تصویری، مفهومی و نمادهای مبتنی بر حروف، کتابی را به تالیف رسانده است که به جمع آوری اطلاعاتی در خور توجه درباره ی شکل ها، نمادها و زبان های اروپایی انجامیده است. وی پس از توضیح درباره ی اشکال هندسی نام برده به بررسی حروف الفبای اروپایی و چگونگی ترکیب آن ها از شکل های هندسی و تعریف هر کدام با توجه به فرهنگ ها و زبان های گوناگون می پردازد. چرا که حروف الفبا در درجه ی اول یک شکل هستند. صفحات کتاب بسیاری از این نمادها و نشانه ها را به تصویر کشیده است که می تواند برای فهم بیشتر، راهنما باشند. این تصاویر که به نسبت جملات نوشته شده حجم بیشتری از کتاب را فرا گرفته اند، مخاطب را با این اشکال، که برخی از آن ها شناخته شده به نظر می رسند، آشنا می سازد. کتاب مورد نظر نگاهی جامع و مقدماتی در زمینه نشانه شناسی و نمادشناسی است که با توجه به حاصل دقت و کار نویسنده در این زمینه و به ثمر رساندن آن، برای فهم بسیاری از اشکال که ما همواره در زندگی با آن ها سرو کار داریم و اغلب از ساختار، معناها و چگونگی تشکیل اشان در طی زمان نا آگاهیم، به کار می آید و آگاهی ای ابتدایی به ما ارائه می دهد. از این رو خواندن و آشنایی با مطالب این کتاب که تنها وقت اندکی می طلبد می تواند برای یافتن نگاهی ابتدایی از نماد و نشانه مفید باشد. در انتها قسمتی از کتاب را می خوانیم: « در حدود 40000 سال قبل بشر اولیه که از طریق شکار روزگار می گذراند، به منظور انتقال افکار و امیال خویش به حک علائمی گرافیکی بر صخره ها پرداخت و بدین وسیله کوشید امیال و افکار خویش را از طریق تصویر بنمایاند. از این رهگذر، اندیشه که تا آن زمان صرفا از طریق صوت(زبان) یا حرکات(حالت دست ها) بیان می شد، این قابلیت را پیدا کرد که بتواند گردد و پایدار بماند.»