دانلود کتاب ایران کهن اثر جان کرتیس
بررسی ما از تمدن ایران از دوره ی نوسنگی، یعنی به تقریب شش هزار سال پیش از میلاد آغاز میشود که انسان برای بقاء خود از اتکاء صرف به شکار حیوانات وحشی و چیدن گیاهان و میوه ها به اهلی کردن حیوانات و کشت غلات روی آورد. در این دوره شمار اقوامی که در ایران به خصوص در شرق کوه های زاگرس مأوا گزیدند رو به فزونی گذارد.
سفالینه های دست ساز منقوش آنان در مکان هایی چون تبه ی گوران در لرستان و علی گش، در خوزستان به دست آمده است؛ گرچه سفالینههای نیم پخته ای که در گنج درهی کرمانشاهان یافت شده احتمالاً به زمانی حدود هزاره ی هشتم پیش از میلاد تعلق دارد. مشخصه ی بسیاری از مکانهای باستانی ایران در دوران پیش از تاریخ از هزاره ی ششم تا هزاره ی سوم پیش از میلاد همین سفالینه های منقوش .است شکل و تزیین آنها در بخشهای مختلف کشور متفاوت است اما اغلب سبكي واحد در ساخت آنها مشاهده میشود که در برخی موارد با سفال های تمدن بین النهرین در غرب بی شباهت نیست؛ ولی در کل این ظروف سفالی حاصل خلاقیت سازندگان محلی به شمار میرود.
تزیینها اغلب چشم گیر و از دست آوردهای با ارزش هنری محسوب می.شود تاریخ تحول این سفالینه ها چندان پیچیده نیست که مانع یک بررسی کلی شود. در بخشهای اولیه ی این دورهی ،طولانی که دوره ی مس نامیده می شود سفالها عمدتاً قرمز یا نخودی مزین به اشکال هندسی و هاشور گونههای سیاه رنگ است. اما نقطه ی اوج تكوين سفالینه های منقوش پیش از تاریخ ایران در هزاره ی چهارم پیش از میلاد و با ظهور بیش تر نقش حیوانات در ترکیب با انواع گوناگون طرحهای هندسی فرا می رسد شکل این سفالها که دیگر به کمک چرخ ساخته می شد.
و در تپه ی سیلک کاشان تپه حصار دامغان و تل باکون در نزدیکی تخت جمشید شکل) ،(۳) و تپه ی بزرگ شوش در خوزستان یافت شده و شامل قدح کوزه و جام های ساده و پایه دار در رنگ های کرم و نخودی با تزییناتی به رنگ سیاه یا قهوه ای تیره است نقشهای تزیینی حیوانات با اندامی در اعتداد عمودی یا افقی ،کشیده بز با شاخ های مدور بزرگ و تنه ی کشیده، پرندگانی درنا مانند با گردن و پاهای بلند پلنگ سگ با بدنی کشیده و شاید پیشینیان سگهای شکاری امروزی را شامل میشود که گاهگاه شمایی از انسان نیز در میان آنها ظهور کرده است.
بسیاری از قطعات سفالینههای منقوش موجود در مجموعه ی موزه ی بریتانیا به کار پژوهشگران و دانش جویان ایران باستان میآید. این مجموعه توسط سر اورل اشتین (۱۹۴۳) - (۱۸۶۲) گرد آوری شده است که او را شگفت انگیزترین تلفیق یک محقق جست و جوگر و باستان شناس نسل خویش دانسته اند. اشتین طی چهار سفر به ایران بین سالهای ۱۹۳۲ تا ۱۹۳۶ مکانهای باستانی متعددی در کرمان بلوچستان فارس و غرب کشور را از نظر گذراند. وی در برخی از مکانهای فوق به گمانه زنی و حفاری های محدود پرداخت و از این راه خدمات با ارزشی در جهت شناسایی ایران باستان - چه در دوره ی تاریخی و چه پیش از تاریخ - انجام داد.
این سفرها تحت نظارت دانشگاه هاروارد و موزه ی بریتانیا انجام میشد که مسئول اقامت وی در ایران بوده اشیای مکشوفه مطابق قانون بین دو مؤسسه تقسیم میشد. تحقیقات پیشگامانه ی سر اورل اشتین در جنوب شرقی ایران راه گشای پژوهشهای دانشگاه هاروارد در سال ۱۹۶۷ شد که به کشف تپه یحیی در استان کرمان انجامید. این محل | مأوای یکی از چند جامعه ی متمدنی است که در اواخر هزاره ی چهارم پیش از میلاد به آن حد از اعتلای مدنی نایل آمد که ثبت کتبی وقایع را اجتناب ناپذیر میکرد این کار بر لوحه های رسی و با گونه ای خط تصویری انجام میشد که به عنوان شکل اولیه ی خط عیلامی شناخته شده است.
نمونه هایی از این لوحه ها در تپه ی سیلک شهر سوخته گودین تپه (شکل ۵) و مهم تر از همه در شوش یافت شده است. بدون شک جالب ترین لایه در تپه یحیی به رغم جدیدتر بودن لایه ی IVB از اواسط هزاره ی سوم پیش از میلاد است. در این لایه هیچ گونه ساختار دایمی وجود نداشته اما قطعات زیادی از کنده کاری بر کلریت سنگی نرم به رنگ سبز تیره در آن یافت شده است.
برای خرید کتاب ایران کهن نسخه چاپی اینجا کلیک نمایید و برای دانلود رایگان به ادامه مطلب مراجعه نمایید.
ظروفی به تقلید از همین سبک در فواصل دوری چون بین النهرين (شكل) (۶) بلخ، عمان و بحرین در خلیج فارس و نیز در شوش کشف شده است. تپه یحیی یکی از مراکز مهم تولید ظروف کثریت بوده است. قدح و جام های ساده، معمول ترین اشیای کریتی بود که غالباً با طرح هایی چون اژدها با سر شیر پرندگان شکاری و سردر بنایی معبد مانند تزیین شده است. قطعاً ظروف تولید شده در تپه یحیی مثل نمونه هایی از آن که در شوش و بین النهرین یافت شده تا نقطه های دور برده می شده است. همین گونه ارتباط با سرزمینهای غربی در شهر سوخته، در شرق دشت لوت در سیستان و در نزدیکی مرز ایران و افغانستان دیده می.شود حفاریهای این منطقه توسط یک گروه ایتالیایی به سرپرستی موریزیو توسی انجام شد.
از کاوشهای به عمل آمده در محل و گورستان بزرگ مجاور آن شواهدی دال بر این که شهر سوخته محل تولید اشیای سنگی گرانبها و سایر مواد خام همچون فیروزه و لاجورد بوده به دست آمد. مثلاً در یک گور مجموعه ای از ابزار مسی و سنگی و همچنین سه قطعه لاجورد نیمه ساخت پیدا شد. در مجموع در این منطقه صنعتی هزاران مهره ی لاجورد دیده شده است. مقادیر زیادی قطعات لاجورد متعلق به همین دوره در بین النهرین و به خصوص در منطقهی اور (Ur)، به دست آمده است که فرض میشود از معادن سرسنگ، در بدخشان افغانستان آورده شده احتمالاً و در مسیر خود به سوی بین النهرین از شهر سوخته نیز میگذشته است.
ظاهراً این تنها مسیر نقل و انتقال نبوده است چرا که مقادیر زیادی لاجورد در «تپه حصار نیز پیدا کرده ایم رد پایی از تپه یحیی به عنوان مرکز تولید کلریت و شهر سوخته، به عنوان محلی مهم بر سر راه مسیر تهیه ی لاجورد در نوشته های سومری در اشاره به مارهاشی و آراتا دیده می شود که آن را مناطقی دور دست در شرق و منابع تهیه ی سنگهای گران بها و فلزات توصیف کرده اند. ظاهراً در پایان هزاره ی سوم، حوالی ۲۰۰۰ پیش از میلاد تمدنی درخشان در جنوب شرقی ایران وجود داشته که با عیلام با بین النهرین و همچنین با بلخ در شمال افغانستان ارتباط داشته است.
در همین زمان است که «تپه یحیی» به حداکثر گسترش و تعالی خود میرسد. اما چشم گیرترین مکان در این دوره «شهداد در حاشیه کویر لوت و در ۶۰ کیلومتری کرمان است که توسط باستان شناس ایرانی علی حاکمی، حفاری شد در گورستانی واقع در نزدیکی این منطقه به طرزی غیر منتظره انبوهی از دست ساخته ها با تنوعی گسترده به دست آمد از برجسته ترین این یافته ها یک پلاک مسی با نقش فرمانروایی نشسته بر تخت است.
همچنین مجسمه های نیم تنه ی بزرگ از جنس رس خام انواع ظروف از جنس کثریت مس مرمر سفید و مهرهای استوانه ای به دست آمد که به لحاظ ،زمانی کل هزاره ی سوم را دربر می گیرد. اما غنی ترین آنها اشیای دوره ی متأخر، یعنی ۲۰۰۰ پیش از میلاد است از این ،دوره حداقل سه تیر از جنس آلیاژ مس با سر هلالی به دست آمد. این تبرها که در شهداد یافت شده بسیار شبیه دو نمونه ی دیگری است که در گورستانی در نزدیکی «خنامان» در ۱۲۰ کیلومتری غرب شهداده کشف شده و اکنون در موزه ی بریتانیا است (شکل نمونه های اخیر جدای از شباهت به تبرهای شهداد، از آلیاژ آرسنیک و مس به) جای آلیاژ قلع و مس) ساخته شده؛ آرسنیک را جهت استحکام بیشتر به مس می افزودند. بررسی مواد به کار رفته از مناطق دیگر نشان میدهد که استفاده از آرسنیک مس در این دوره و به خصوص در جنوب شرقی ایران کاملاً معمول بوده است زمان تبرهای «خنامان و شهداده را می توان با دقت نسبی شناسایی کرد، زیرا تبری به همین شکل در نقش یک مهر شوشی متعلق به سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۰۰ پ.م. یافت شده است.
نمونههای دیگری از این تبرها در «باختر» (شمال (افغانستان به دست آمده است، گرچه محل ساخت اکثر آنها چندان قطعی نیست دلایل دیگری بر ارتباط با این نواحی بر قطعات مهرهای دیگری نیز دیده شده است. بنابراین میتوان پنداشت که در حوالی ۲۰۰۰ پیش از میلاد تمدنی شکوفا در جنوب شرقی ایران وجود داشته که آثار آن در شهداد»، «خنامان» و «تپه یحیی بر جای مانده است.
گرچه ارتباط این تمدن با عیلام آشکار است، اما ظاهراً پیوستگی بیشتری با شمال افغانستان دارد؛ حقیقتی که یکی از پژوهشگران را به این نتیجه سوق داد که جنوب شرقی ایران و نواحی غربی آسیای میانه
