دانلود کتاب تاریخ عضدی اثر شاهزاده عضدالدوله سلطان احمد میرزا با توضیحات و اضافات عبدالحسین نوایی
سراسر این وقایع به تفصیل در کتب مربوط به تاریخ قاجاریه مثل تناسخ التواريخ وروضة الصفای ناصری و منظم ناصری و حطابق الأخبار محمد جعفر خورموجی و کتاب های دیگر آمده و از آن گذشته کتابهای فراوانی از طرف اروپائیان در مطالب مربوط به این روزگار نوشته شده که محققین آنها را می شناختند و این جا نیازی به ذکر نام آنها نیست، اما در این میان کتاب تاریخ عضدی به نظر من از همه این کتاب ها برای شناخت اندیشه و رفتار و گفتار پادشاهان نخستین قاجاریه بهتر است. زیرا هیچ یک از این کتابها به تنهایی حکایت از تمام حقیقت نمی کنند و چه بسا که بعضی مطالب آنها دور از حقیقت است.
بدین معنی خارجیان تا آن جا که توانسته اند از فتحعلی شاه بد گفته اند و از حرمسرای عظیم و زنان بی حساب و فرزندان و دختران بی شمار وی از خست و امساک او در خرج برای صلاح و مصلحت کشور و از ریش دور و دراز وی به شوخی و مسخره یاد کرده اند و در مقابل، مورخین ایرانی وسعت حرمسرای وی را دلیل مردانگی و تعداد فرزندانش را برهانی بر نعمت الهی نوشته اند و ریا و شکل و شمایلش را خسروانه شمرده و شکست هایش را کشورستانی خوانده و خلاصه در مدیحش داد معنی داده اند.
اما کتاب حاضر، یعنی تاریخ عضدی، کتابی است که با ضرس قاطع می توان بدان اعتماد کرد به چند دلیل ا مؤلف کتاب سلطان احمد میرزای عضد الدوله پسر فتحعلی شاه است و هنگامی که پدرش در گذشت وی ده ساله بوده و بنابراین آنچه در کتاب خود آورده مشهودات عینی اوست به مسموعات و اگر تصادفاً مسموعاتی را نیز نقل کرده گوینده را نیز معرفی نموده و تصریح کرده است که بلا واسطه از شهره مستقیم وقایع پرسیده با شنیده است.
از این روی مطالب کتاب وی مسلماً از مندرجات دیگر مورخین ایرانی و مسافرین خارجی به حقیقت نزدیک تر است که گفته اند بری الحاضر مالابرى الغالي ۲ بر خلاف آن چه در یادی نظریه ذهن می رسد در تحریر مطالب کتاب رعایت بی طرفی کامل و بی نظری و بی عرضی در بیان حقیقت شده است. تا جایی که خواننده گاه بی اختیار از خود می پرسد که چرا شاهزاده عضدالدوله چین مطالبی را در کتاب خود آورده است و چه یسا که خواننده پیش خود انصاف میدهد که اگر وی به جای مؤلف کتاب بود این مطالب را در کتاب خود نمی آورد که پدرش در چشم قرام مضحکه و در نظر خواص محکوم و مردود گردد.
ولی سلطان احمد میرزای عضدالدوله هر چه را که لازم دانسته نوشته است؛ بدون هیچ گونه پرده پوشی مثلا در هنگام ذکر نام سکینه خاتم اصفهانی، مینویسد که وی قبلاً رن کی بوده که پس از آن که شوهر ولی به دستور فتحعلی شاه کشته می شود شاه زن او را می گیرد و حتی از ذکر این جمله خودداری نمی کند که بعضی از نکته سنجان گفتند کشتن شوهر برای بردن زن برده.
(ص (۱۰۲) با وقتی که از روابط فتحعلی شاه با سردارانش من جمله ذوالفقارخان سردار دامغانی یاد می کنند، از ذکر این مطلب ابا نداره که شاه قاجار، پس از وقوف بر تنها شراب خوردن سردار و فرمود چهار نفر از زنانی که جزو عمله طرب هستند الآن مطلقه کردم. این چهار زن مطربه به تو بخشیده شد که السباب و لوازم عیشت مهیا باشده ام (۱۵۹) و وقتی که موضوع منصوب شدن همین سردار پیش می آید.
باز حصد الدوله می نویسد که فتحعلی شاه، در حالی که به دستور وی سردار را به درخت بسته بودند تا با درخت بره کنند، خطاهای خود و خطایای سردار را شرح داده و ضمن بیان و خطایای سردار دامغانی در تنگ نظرانه بدو می گفته است: «چرا از بندره های شال عظیم خانی گران بها که هر طاقه زیاده بر سیصد تومان خریداری می شود، از غنایم جنگی فتمحلی خان به دست افتاده یک طافه آن را به حضور من نیاوردی، شاهزاده مفید الدوله نه تنها این پرسشی دخالت آمیز را ذکر کرده حتی جواب تلخ و سند و گزنده، ولی راست و درست ذوالفقار خان را به پادشاه قاجار نیز آورده است که افتیحی خان را از من خواستی شال عظیم عالی نخواستی اگر شال عظیم خانی می خواستی در نهایت سهولت از دکان یک بازرگانی می خریدم و می دادم، (ص ۱۲۰) از این بیشتر هم نوشته است.
مثلا نوشته است که در مراجعت از جنگ با روس، با آن پریشانی وضع و خیالات اولیهای حضرت و غمگینی خاطر همایون به سلیمان میرزا دست خط شد که تا خمسه به استقبال بیاو آن شکر خنده که پرتوش دهانی دارد با خود بیاور، مقصود نوش آفرین خانم دختر بدرخان زند است....
برای خرید کتاب تاریخ عضدی نسخه چاپی اینجا کلیک نمایید و برای دانلود رایگان به ادامه مطلب مراجعه نمایید.
حتى داستان خاطر خواهی وی را به پسرک کفش دوز شیرازی نیز آورده و نوشته است که چگونه و حضرت جهانبانی به حمله و تزویر ملاعباس حرب بر پسرک دست یافته و او را به پاداش زیبایی و لابد کار آمدی باشمافچی حکومت کرده است و بیچاره ملای واسطه را ریاکارانه به چوب بسته (ص ۱۵۲) انچه مایه امتیاز تاریخ عقدی بر دیگر کتاب هاست این است که مؤلف هرگز نخواسته است که مستقیماً به شرح وقایع تاریخی بپردازد بلکه همواره کوشش کرده که مطا لب خصوصی و پشت پرده را بازگو کنند و بیشتر به عادات و خلقیات پدر خود فتحعلی شاه و عموی وی آقا محمدخان و پسرزاده وی محمد شاه اشاره کند، تا به وقايع خشک تاریخی که خواه ناخواه مؤلفی چون عضدالدوله را ناگزیر به مدح و گزافه می کشانده است.
در هر حال، تاریخ عضدی کتابی است ارزنده و کم نظیر اگر نگولیم بی نظیر درباره شکل و شمایل و طرز رفتار و گفتار و رسوم و آداب و اعتقادات به پادشاه اول سلسله قاجار و بیان مسائل پشت پرده و داخلی دربار و حرمسرای معروف فتحعلی شاه رسم است که درباره مؤلف نیز در مقدمه کتاب مطالبی نوشته می آید ولی چون در ضمن توضیحات صفحات ۲۲۲۰۲۲۲ در این باره اشارهای کردهام، از تکرار در می گذرم.
کتاب حاضر، همچنان که در صفحه ۱۰ دیده می شود، به خواهش میرزا محمد حسن خان اعتماد السلطنه به توسط شاهزاده عقيد الدوله. که در آن روزگار حاکم زنجان بود تألیف شده (۱۳۰۳ هـ ق) و در تاریخ شعبان سال ۱۳۰۶ ه. ق در یمیلی به چاپ رسیده است و من نمی دانم که چگونه کتاب به هند رفته و چاپ شده و در ظهران چاپ نشده است. ظاهراً متصدی طبع كتاب حاجی محمد کریم شیرازی الشهير به نمازی بوده که حسب الفرمایا، اقا محمد شاه معروف به اقانمان سوم بدین کار دست زده است.
چاپ نخستین کتاب به صورت سنگی بوده و اغلاط فراوانی در آن دیده می شود که من تا آن جا که توانستم تصحیح کردم. هر چند خود نیز یک بار به اشتباه افتادم و کلمه عمارت چشمه را به صورت مغلوط متن و عمارت خیمه نوشتم که خوشبختانه در سایر موارد متن و فهرست تصحیح کردم.
اکنون که سخن بدین جا رسید، باید یادی به خیر از مرحوم حسین کوهی کرمانی کنم که در سال ۱۳۲۸ شمسی این کتاب را در ۱۲۸ صلحه با چاپ سربی تجدید طبع نمود. ولی توضیحات و فهرستی بر آن نوشت و نیفزود. خدایش رحمت کند که در انتظار کتاب شور و شوقی فرنوان داشت.
