خاطرات سردار اسعد بختیاری

کتاب خاطرات سردار اسعد بختیاری به کوشش ایرج افشار

روزنامه خاطرات رجال از دوره رضاشاه پهلوی کم است و علتش روشن سیاست و رفتار حکومت و مخصوصاً خبر چینی مرسوم اداره تامینات نظمیه چنان مرعوب کننده بود که رجال (حتی اشخاص عادی دل آن نداشتند تا خطر کنند و در خانه خود یادداشتی از اوضاع حکومتی و سیاسی کشور و زمانه ، حتى سوانح احوال خود ( به قول قدما حسب حال بنویسند ترس بر همه مسئولی شده بود. مرحوم اللهیار صالح حکایت میکرد از روزکار و کار منشیگری خود در سفارت امریکا که آموخته بود باید روزانه پیشامدها و دیدارها و شنیده ها و خبرهای مهم و اساسی را در تقویم یادداشت کند. او این کار را تا سالی که به دعوت علی اکبر داور به مستنطقی عدلیه و خدمت در اصفهان منصوب شد ادامه داده بود. پس از آن دیگران رویه را رها میکند زیرا در دوران همان خدمت دیده بود نظمیه چگونه اوراق و استاد اشخاص را حتی اگر برای جرائم عادی مورد تعقیب بودند از خانه های آنها به در آورده به پرونده متهم الحاق می کنند. طبعاً این اوضاع هشداری بود و انگیزه قاطعی برای احتیاط یا سلطه ترس می گفت به همین ملاحظه پس از بازگشت به تهران روزی که زن و فرزندم در خانه نبودند فرصت را مناسب یافتم وكلية دفترهای تقویمم را در اتش سوزاندم.

نکته ای هم از زبان علی وثوق فرزند حسن وثوق الدوله شنيدم که ثبت شدنی است و حکایتی از تفکر و روحیه اغلب رجال سهم دارد که دست به قلم نبرده و خاطراتی ننوشته اند على وثوق سال آخر عمر پدر از و می پرسد چراکتابی از سرگذشت و گذشته نمی نویسید که به یادگار بماند. وثوق الدولة حكمت خوانده و سرد و گرم روزگار چشیده در پاسخ گفته بوده است برای اینکه تو آسوده زندگی کنی. البته می دانم که مرحومان مهذب الدولة کاظمی (باقر) و علی اصغر حکمت وزرای روزگار پهلوی یادداشت روزانه نوشته اند ولی نمی دانم که ایا خاطرات دوره پهلوی اول راهم در بر می گیرد یا این که پس از شهریور ۱۳۲۰ بدان کار پرداخته اند. خاطراتی که از صدر الاشراف و مجد السلطنه و دکتر سیاسی و مشفق کاظمی و عبدالحسين مسعود انصاری و مهدی فرخ (معتصم السلطنه) و عبدالله مستوفی دکتر عیسی صديق أعلم و دكتر علی اکبر سیاسی و چند تن دیگر مربوط به آن روزگاران به صورت کتاب نشر شده است. و نیز خاطراتی که به شکل مقاله در جراید و مجلات و مخصوصاً سالنامه دنيا انتشار یافته است همه نوشته هایی است که سالهای دراز پس از وقوع حوادث و احتمالا فراموش شدن گوشه هایی از موضوع به رشته نگارش درآمده و احتمال خطای یا احتیاطهای زمانه در آنهاست.

خرید کتاب خاطرات سردار اسعد بختیاری

خوشبختانه از یکی از رجال سهم دوره سلطنت احمد شاه و رضا شاه یادداشتهایی که اغلب روزانه نوشته شده است بر جای مانده و آن همین کتاب است که اینک در دست خواننده گرامی و حاوی روزنامه خاطرات جعفر قلی خان سردار بهادر فرزند علیقلی خان سردار اسعد بختیاری است. او پس از درگذشت پدر سردار اسعد شد و پس از آن نام خانوادگی اسعد را بر خود نهاد. این یادداشتهای روزانه به خط سردار اسعد و در دو دفتر قطع رحلی است. دفتر اول تقویمی انگلی است که سردار در همه صفحات آن به جوهر بنفش و آبی و گاهی سیاهرنگ مطلب نوشته است. دفتر دوم دفتر حساب ساخت هند یا اروپاست در ۱۸۹ صفحه که فقط در صفحات ۱۸۷۱۶۹) آن (البته از راست به چپ یادداشت شده است.

بقیه دفتر سفید است. عکس دو صفحه از آنها نمونه وار به چاپ رسانیده شد. سابقه دست یافتن من بدین دو دفتر و در اختیار آمدن آنها چنین است چندین سال پیش از این لطف دوست عزیز و دیرینم آقای دکتر داود کاظمی کارساز شد که با سرکار خانم نیمتاج فربود همسر مرحوم سهراب اسعد فرزند جعفر قلی خان) آشنا شوم. در باغ سردار اسعد كه نزديك به پل رومی بود این دفترها را نزد خانم اسعد دیدم سرکار خانم چون علاقه مندی مرا به خواندن آنها احساس و تقاضای مرا دانستند آن دو را با چندین عکس به من التفات کردند. اينك أن نوشته ها به شادی روان مرحومان سردار اسعد و سهراب اسعد و با سپاسگزاری از خانم اسعد چاپ میشود تا از نابودی و حوادث روزگار در پناه باشد و یادگاری تاریخی از قلم مردی که در منصب وزارت جنگ و کمال قدرت و حشمت به قهر و ستم جان باخت بر جای بماند.

عجب اینجاست که این دو دفتر در اوراق زندگی سردار اسعد برجای مانده است. زیرا خوانده ایم و قرائن دال است بر اینکه در آن دوره هر مرد سیاسی را که می گرفتند اوراق و اسناد و نوشته هایش را از خانه اش می بردند تا به چشم جستجو و مدرک پایی در آنها بنگرند و به قول معروف پرونده را کامل کنند. اما این دو دفتر درمیان کتابهای سردار اسعد مانده و به دست فرزندش رسیده بوده است. جعفر قلی خان سردار اسعد یکی از افراد مؤثر در تحکیم مبانی سلطنت رضاشاه و خدمتگزاری واقعی به او بود. ولی به امر همان پادشاه به هنگامی که افتخار همسفری پاشاه داشت یعنی دره التزام رکابه بود دستگیر شد و به زندان افتاد و در آنجا سر به نیست شد. زندگی نامه هر دو سردار اسعد در منابع مختلف مذکور است. مخصوصاً در کتاب تاریخ بختیاری (خلاصة الاعصار في تاريخ بختيار) می توان از حسب حال علیقلی خان و فرزندانش و خاندانش آگاهیهای با ارزش به دست آورد.

کتاب حاضر هم سراسر محتوی سر گذشت و سفرها و مناصب عمدة جعفر قلی خان سردار اسعدست از روزگار جوانی تا اواخر مهر ۱۳۱۲ و میدانیم که او روز ۲۶ آبان همان سال با چند تن دیگر همراه رضاشاه از راه چالوس و كناره خزر به بابل رفت که از آنجا طبق مرسوم سالانه به دشت ترکمن بروند تا شاه مسابقه های اسب دوانی را ببیند. اما سردار به امر رضاشاه در پایل توقیف و به شهران فرستاده و زندانی میشود. روی پرونده او که در نظمیه بوده و دادستان محاكمة مختاری و همکاران او دیده بوده و در متن ادعانامه آورده نوشته بوده است که و تاریخ ورود زندانی ۱۳۱۲/۹/۸ - اتهام شرارته و در همان ادعانامه یاد شده است برمبنای دستور و تلگراف رمزی که از دفتر مخصوص شاهنشاهی به شماره ۱۴۹۹ مورخه ۱۱ آذرماه ۱۳۱۲ به اداره کل شهربانی رسیده زندانی شده است. پس نیازی بدان نیست که در ین مقدمه تفصیلی درباره احوال آن مرد نامدار تاریخ مشروطیت و فرزندش که از وزرای عصر

خرید کتاب خاطرات سردار اسعد بختیاری به کوشش ایرج افشار چاپ اول 1372 انتشارات اساطیر