فیض قدس

کتاب فیض قدس اثر خلیل الله خلیلی

در این کتاب که ابوالمعاني ميرزا عبدالقادر دهلوي از شاعران مشهور پارسي گوي هند در سده ي دوازدهم هجري است كه در كتاب حاضر احوال و اثار وي بررسي مي شود. كتاب فيض قدس نخستين بار حدود نيم قرن پيش در كابل چاپ شد (1334). اين كتاب بر بنياد چهار عنصر اثر معروف بيدل نهاده شده است چهار عنصر در حقيقت زندگي نامه ي خودنگاشت شاعر است كه با نثري اراسته و فني نگارش يافته است. مراد از چهار عنصر اتش و باد و اب و خاك است كه هريك از عناصر به گونه اي با دوره اي از زندگي و حالات ميرزا عبدالقادر بيدل مطابقت دارد. اطلاعات مندرج در اين اثر از ان جا كه بر انواع ارايه هاي لفظي و معنوي به ويژه استعارات و تشبيهات و تناقض اميزي هاي بديع برساخته ي شاعر (بيدل) اميخته به اساني قابل دريافت نيست. مقدمه ي كتاب تلاش هاي محققان و استادان افغانستاني و هندي و اروپايي تا زمان نگارش فيض قدس را شامل مي شود. پس از بخش هاي مربوط به كودكي و جواني بيدل بخشي به نام مشايخ بيدل آمده است. نكته ي اساسي در اين بخش آن است كه بسياري از اين مشايخ در شمار كساني اند كه نام و نشان آنان به سبب مشربي كه داشته اند در منابع اين دوره نيامده است. اين ها عارفان و صوفيان گمنامي بوده اند كه بيدل با ان ها اشنا شده و از ان ها تاثير پذيرفته است. در بخش چهار عنصر و نثر بيدل مخاطب با ويژگي هاي سبكي اين اثر اشنا مي شود. به گفته ي نويسنده در چهار عنصر بيدل بر خلاف اثار منثور فني ديگران از لغات شاد و نادر عربي و جملات و تركيبات مطنطن خبري نيست . مبحث بعدي به تحقيق در زمان نگارش و تاليف چهار عنصر اختصاص دارد. بحث سبك نثر بيدل در چهار عنصر نيز از مباحث تفصيلي و فني كتاب است.