نگاهی به نگارگری ایران در سده های دوازدهم و سیزدهم

کتاب نگاهی به نگارگری ایران در سده های دوازدهم و سیزدهم نوشته ب.و.رابینسون

گزيده اي از نوشته ها محمد زمان، نخستین نگارگر ایرانی بود که با هدف تحصیل در رشته نقاشی، به همت شاه عباس دوم به اروپا اعزام شد. نخستین روابط بازرگانی و سیاسی ایرانیان با کشورهای اروپایی، در زمان سلطنت خاندان «آق قویونلو» در نیمه دوم سده نهم هجری شکل گرفت و سپس در دوران صفویان گسترش یافت. در سفر ایرانیان به اروپا،‌ آنها شگفت زده شیوه توجه به پرسپکتیو هنرمندان اروپایی می شدند که نقاشی ایرانی فاقد آن بود. به همین دلیل پادشاهان و بزرگان ایرانی که دلشان می خواست پیکره و چهره طبیعی و واقعی شان ثبت شود، در رواج این نوع نقاشی در ایران، کمر همت بستند. براساس تحقیق «یحیی ذکاء»، شاه اسماعیل صفوی و شاه طهماسب، در همان سال های نخست حکومت خود، اجازه دادند تا نقاشان و نگارگران اروپایی، پرده هایی از چهره و قیافه واقعی آنها تهیه کنند که در حال حاضر در موزه «روآیال گالری دزوفیسی» در شهر فلورانس نگهداری می شود. به گفته وی، توجه فراوان پادشاهان صفوی به نقاشی اروپایی و آوردن پرده نقاشی های غربی به ایران، رفته رفته باعث شد که نقاشی اصیل ایرانی که در زمان شاه طهماسب، به اوج خود رسیده بود، در زمان شاه عباس بزرگ رو به انحطاط برود؛ چرا که نقاشان و مصوران آن دوره، وقت و همت خود را معطوف نسخه برداری و تقلید کردند. تا حدی که نام رضا عباسی نگارگر معروف و بزرگ که در آن دوره فعالیت می کرد، طی چند قرن جزو آخرین مینیاتوریست های ایران قرار گرفت. در کتاب «نگاهی به نگارگری ایران در سده های دوازدهم و سیزدهم» آمده است که در زمان شاه عباس چند تن از نقاشان هلندی به دربار شاه عباس آمدند که یکی از آنها «فیلیپ انجل» و دیگری «جان لوکاس هلت» بود که محبوبیتی خاص نزد وی کسب کرد. در زمان جانشین شاه عباس،‌ «شاه صفی» نیز نقاش هلندی دیگری به نام «جولت لامپ» به ایران سفر کرد. بر اساس این گزارش، در این دوره یعنی 1052 تا 1077 ه.ق، دیوارها و طاق نماهای کاخ چهلستون و سر در بازار قیصریه اصفهان به دست نقاشان هلندی و شاگردان ایرانی نقاشی و تزیین شد و مقارن با همین دوره بود که محمد زمان که با در آمیختن شیوه های شرقی و غربی در نقاشی، مانند کمال الدین بهزاد و رضا عباسی مسیر تاریخ نقاشی ایران را عوض کرد و سر حلقه نقاشان سده های 12 و 13 هجری ایران شد، در حدود سال های 1052 و 1053 ه.ق به فرمان پادشاه ایران، همراه گروهی از جوان ایرانی برای فرا گرفتن نقاشی غربی به رم سفر کردند. قدیمی ترین اثر از محمد زمان، جعبه قلمدانی است. که روی آن نوشته شده: «هو، یا صاحب الزمان». اثری دیگر از او با همین جمله در کاخ نیاوران نگهداری می شود. نقاشی جعبه قلمدان دیگری نیز از او در موزه ملی وجود دارد. مینیاتورهای او در موزه های مختلف دنیا از جمله بریتانیا، موزه متروپولیتن نیوریورک و لوور نگهداری می شود