کتاب کدو مطبخ قلندری اثر ادهم خلخالی
متن فوق كه در زمان سده دهم هجري با نثري ساده و شيرين تاليف شده است و محتوای ان يكصد و هفتاد حكايت كوتاه آموزنده و پند و حكمت و اندرز در قالب داستان در نقد اجتماعي است. حاوي حكايات طنز از ادهم خلخالي متخلص به عزلتي و مشهور به واعظ عارف و شاعر متوفاي ۱۰۵۲ قمري ادهم قُرَشی خلخالی، متخلص به عُزلتی و مشهور به واعظ، فرزند قاضی بيگ خلخالي، از دانشمندان و عارفان برجسته و به نام دوره صفویه (قرن 10 و 11 هجری) و از زمره تركان پارسي گوي است که در شاخه های گوناگون معارف انسانی، از جمله اخلاق و موعظه، تفسير قرآن كريم ، اصول عقايد اماميه و عرفان، به نظم و نثر آثاری نفیس و ماندگار دارد. عُزلتی از معاصرین و ومُستَفیدانِ شیخ بهایی (شیخ بهاء الدین عاملی) و نیز میرداماد (میر برهان‌الدین محمدباقر استرآبادی) ) بود. او در جوانی و در شهر اصفهان به تحصیل و کسب علم و معرفت پرداخت بعد از اتمام تحصیل و نیل به مدارج بالاي علمی در دارُالارشاد (اردبیل) به کار آموزگاری پرداخت و چون در ملحقات ولايت تبریز با درویشی روشن ضمیر و صاحب دل آشنا شد، تحت تاثیر او، ترك رسوم و عادات ظاهری و نیز امر تدریس کرده و منش صوفیانه و راه اهلِ طريقت را در پیش گرفت و مدتی در ده خَرَقان (از دهستان های شهرستان قزوین) کنج عزلت گزید، در آنجا ضمن ارشاد و راه نمودن مردم، به آفرینش آثار نظم و نثر خود همت گمارد. مشارالیه از عارفان روزگار و در فن شاعری، که شَمه ای از کمالات اوست، صاحب اشتهار است. در مبادی سن شباب در خِطه اصفهان به تحصیل علوم اشتغال داشت. بعد از تحصیل بسیار، تدریس دارُالارشاد بدیشان مفوَض شده عازم آن صوبِ صواب آیین گردیدند، و در ملحقات ولایت تبریز به درویشِ خیر اندیشِ حقیقت کیش دچار گشته بعد از اصغای کلمات آن عارف صاحبدل، شور عظیم بهم رسانیده ترک رسوم و عادات ظاهری می کند و به عبادت ملِک مَنـان مشغول گشتند و در قریه ای که موسوم است به ده خَرَقان منزوی شد. از این رهگذر اکثر سکنۀ آن دیار دست ارادت بدو داده و مرید اطوار او گشتند. مدت های مدید در آن خِطه به کار تالیف و تصنیف نظم و نثر پرداخته اند، از آن جمله آنچه به نظر این ذرۀ احقر رسیده کتابی است به عبارت فارسی قریب به سی هزار بیت موسوم به هدایت نامه، و کذا کتاب دیگر در بحر بوستان شیخ مصلح الدین شیرازی قریب به شش هزار بیت، و همچنین تالیف دارد در برابر کشکول شیخ موسم به کدو مطبخ، و رساله منظوم دیگر در برابر نان و حلوا موسوم به چرب و شیرین، و منشآت دارد قریب به ده هزار بیت موسوم به مکاتیب، و مثنوی قریب به دو هزار بیت موسوم به شیر و شکر. مآلِ حال آن عارف صاحبدل آنکه بنابر بعضی اَغراضات از ولایت تبریز نقل نموده در خِطه دارالارشاد معتکف شد و در سنه 1052 (در یک نسخه خطی دیگر: 1053) در آن دیار غریق بحار فضل الهی گردید. مدفنش در آن بلده در قبرستان غریبان. عنکبوتش به زوایا همه زُنار تنند خانقاهی که منش مرشد کامل باشم هر که او پیرش چنین گمره بود کی مریدش را به جنت ره بود.