دانلود کتاب زین الاخبار: تاریخ گردیزی اثر ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی
این کتاب که دارای مباحث و نکات بسیار کارآمد و مغتنم تاریخی و انشای روان و لطیف دری است تاکنون جزیکد و فصل آن بطوریکه متن کامل نشر نشده بود و ارباب ذوق و دانش همواره خواهان بودند که تمام متن کتاب زین الاخبار را در دسترس داشته باشند. و چون ترتیب این متن از روی نسخ خطی ناقص کار دشواری بود، بنابران تاکنون هیچکسی به طبع و نشر آن هست نگماشته بود.
از نسخه های خطی این کتاب اکنون فقط دو نسخه مکشوف در انگلستان موجود است که یکی نسخه کینگز کالج کیمبرج محرره ۹۳۰ با ۵۹۰۳. در هندوستان باشد، و دیگر نسخه کتابخانه یادلیان در اکسفورد است که به تاریخ ۱۱ ذیحجه ۱۱۹۶ه. در هند نوشته شده و این نسخه دوم نقل همان نسخه نخستین باشد. ولی در برخی موارد اختلافی یا اصل دارد و برای نسخه بدل مفید است.
این هر دو نسخه از آغاز ناقص بوده و چند صفحه ابتدای آن افتاده و هم در بین کتاب اسقاطی دارد و چون نسخه دیگر آن در دنیا مکشوف نیست، لابد همین دو نسخه را با وجود نواقص و اسقاط آن مغتنم باید شمرد. راقم این سطور عبدالحی حبیبی چند سال قبل، عکسهای هر دو نسخه مذکور را در قلم به دست آورد، و حیف دانست که چنین کتاب سودمند طبع و نشر نشود، و بنابراین به ترتیب و تصحیح ونحشيه وتعليق و مقابله آن کمر بست و نسخه نخستین را که اصیل تر بود اساس کار خود قرار داد و اختلافات نسخه دوم را در پاورقی آن بعلامت (ب) ضبط کرد، بر لغات و کلمات و مطالب آن شرح و تعلیقی را از روی آثار دیگر و کتب مؤلفان متقدم ومتأخر نوشت و اغلاط وارده را با ضبط اصل آن در پاورقی، باستناد کتب دیگرو گاهی هم به حدس خود تصحیح نمود و این مطالب را در پاورقی اشارت کرد.
و تمام حصص مقطوعه کتابرا که در هر دو نسخه فوت شده نیز نشان داد، و آنچه برای تصحیح متن از کتب دیگر گرفت، همه آنرا در پاورقی معین کرد. باين ترتيب نسخة حاضره جامع نسختين مكشوف کنونی است و شاید در آینده نسخه مکمل این کتاب بدست آید و دانشمندان ما بعد به تکمیل آن همت گمارند.
چنین بنظر می آید که عبدالحی گردیزی کتاب خود را در عصر سلطنت عبدالرشید بن سلطان محمود بعد از ۴۴۱، که سال جلوس اوست و پیش از آنکه درسته ۱۴۴۴. بدست طغریل بنده محمود کشته شود در حدود ۴۴۳۴۴۲. نوشته باشد، زیرا در متن کتاب مند سام نام سلطان عبدالرشید را با دعای «ادام لانه، ذکر کرده است (رك صفحه - ختم کرده بود. وازین بر می آید که گردیزی کتاب خود را پیش از درك فتنه طغريل درباره نام کتاب چنین حدس میتوان زد که گردیزی نام کتاب خود را از لقب پادشاه عصر گرفته و « زین الاخباره نامیده باشد زیر اسکه سلطان عبدالرشید در موزیم کابل موجود است که بران عز الدوله وزين المله سيف الله عبد الرشيد، ونام القايم بامر الله خلیفه نوشته شده و شاید زین الاخبار از لقب زین المله آمده باشد.
در پایان باب هفتم اخبار امرای خراسان هنگامیکه بشرح احوال سلطان محمود می پردازد مشاهدات رأی العین خود را از عصر این پادشاه در هند و نیمروز و خوارزم و عراق اشاره میکند، (ص) ) و ازین بر می آید که وی در زمان سلطنت و فتوحات سلطان محمود، صاحب مشاهدات رأى العین بوده و این وقایع را حفظ داشت، و اگر عمرش را درین وقت ۲۰ سال بدانیم، پس تولدش را در حدود ۴۰۰ه. ه تخمین کرده می توانیم که حین نوشتن کتاب باید چهل واند ساله باشد.
برای خرید کتاب زین الاخبار نسخه چاپی اینجحا کلیک نمایید و برای دانلود رایگان به ادامه مطلب مراجعه نمایید.
از همین ادعیه (ص ) که درباره پادشاه عصر بعبارات وخداوند عالم سلطان معظم عز الدوله وزين المله سیف الله معزدين الله ابو منصور عبدالرشيد، بن يمين الدوله وامين المله ابي القاسم محمود بن ناصر الدين والدوله - اطال الله بقاؤه وادام سلطاته وثبت ملكه وكب اعداءه نوشته است هم بر می آید که او فتنه طغریل را درسته ۴۴۴ه درک نکرده بود زیرا در همین سال سلطان عبدالرشید با بما شهزادگان آل ناصر در غزنه بدست طغریل قتل شده اند.
گردیزی نگفته خودش و فراز آینده با گرد آورنده این کتاب شخص مطلع فحوای مطالب این کتاب بر می آید که در نوشتن زین الاخبار مخصوصاً دو کتاب معروف البیرونی یعنی کتاب الهند و آثار الباقیه را در نظر داشت، اگرچه نامی ازین کتب در زين الاخبار نیامده و هم او شاید در فصل ولاة خراسان از کتاب مفقود ابوعلی سلامی متوفا ۳۰۰ه که اخبار ولاة خراسان باشد استفاده کرده باشد.
و نیز چنانچه در تعلیق ( ) آخر کتاب ثابت کرده ام، کتاب اعلاق النفيسة ابن رسته (حدود ۲۹۰ (۵) هم در برخی موارد مأخذ گردیزی بوده است. گردیزی گاهی از مشاهده و روایات دوستان خویش نیز مطالبی را در بن کتاب مینویسند (مانند ص ) و هم روایتی را از احمد بن ولك گردیزی همشهری خود می آورد ( ص ) و گاهی هم از مؤلفان قدیم مانند ابوزید حکیم بلخی (ص ) و کتاب ابن خرداذبه تأليف حدود ۵۲۵۰. (ص ) و ربع الدنيا (توزيع الدنيا) تأليف ابن مقفع در حدود ۱۴۰ ه. (ص ) ومالك وممالك ابو عبدالله جیهانی وزیر سامانیان بلخی در حدود ۵۳۶۶. (ص ) و کتاب تواریخ او (ص ) - اقتباسها دارد که این کتابها اکنون در دست نیست و از آثار مفقود بشمار می روند. اما کتابی که در برخی مطالب بسیار شبیه به زین الاخبار است، طبایع الحیوان شرف الزمان طاهر مروزی تألیف حدود ۵۱۴ باشد که منتخبات آنرا درباره چین - ترك هند استاد فقید مینارسکی درسته ۱۹۴۲م از لندن با ترجمه و شرح انگلیسی چاپ کرده است ازروی نسخه واحدة خطی کتابخانه انديا آفیس). و من در تصحیح برخی از فصول زین الاخبار ازین کتاب سود فراوان برده و در پاورقی ها ذکر آن مطالب را کرده ام. چون طبايع الحيوان قناد سال بعد اررين الاخبار بقول خود گردیری و هر از ... شده پس ممکن است یکی از منابع تألیف مروزی همین کتاب باشد، و یا اینکه مرد و مؤلف گردیزی و مروزی منبع واحد و مشترکی داشته اند.
از شرح حال گردیزی متاسفانه چیزی نمیدانیم و در کتب دیگر ذکری از ونیست. اگر مقدمه این کتاب در دست میبود شاید از روی آن گردیزی را خوبتر میشناختیم. در چند مورد این کتاب (ص - - ) نام خود را به عبارت و فراز آورنده یا گردآورنده این کتاب ابو سعيد عبد الحي بن الضحاك بن محمود گردیزی می نویسد و چنین بنظر می آید که در غزنه پایتخت آنوقت سکونت داشت و کتاب خود را درین شهر نوشت و در اواخر زندگی استاد بوریحان البیرونی (متوفا ۴۴۰ ۵) با او دیدار کرد. وی در برخی موارد این کتاب از اوضاع طبیعی غزنه هم ذکری دارد و مسوغ این حدس تواند بود که از سکنه غزنه .است. مثلا در (ص ) گوید: و اندرین روز هشتم آذار پرستو بینند بدیار غزنین وهوا خوش گردد.» گردیزی در زمان فتنه و ضعف آل سبکتگین و معاصر با ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی (متوفا) (۴۷۰ (۵) نویسنده تاریخ بیهقی در غزنه میزیست و انشای دری او مانند نوشته های آن عصر، روان و ملیح و لطیف است و گاهی کلمات ولغات و تعابیر شیرینی را بکار میبرد که از نظر لغت و تاریخ و دستور خیلی مغتنم اند و من برای این چنین کلمات و تعابیر و استعمالهای خاصه فهرستی را در آخر این کتاب تعلیق نمودم که بسهولت یافته شوند، و هم در تصحیح برخی موارد کتاب باذكر اسناد و يا حدس غالب کوشیده ام و در پایان آن فهرست مفصل عمومی کتابرا هم الحاق کرده ام.
ناگفته نماند که باب نوزدهم این کتاب اندر معارف هندوان (ص از طرف دانشمند فقید مینار سکی بزبان انگلیسی ترجمه و تشریح گردیده و در بیست مقاله ببعد) او (ص يبعد) طبع لندن ۱۹۶۴ نشر شده است که در تصحیح این باب همواره مورد مراجعه و استفاده من بوده و در پاورقی اشاره کرده ام
