دانلود کتاب وقفنامه ربع رشیدی اثر رشیدالدین فضل الله
بهر تقدیر، اگر چه این کتاب از کتابهایی است که از زیر دست و چشم مرحوم مینوی گذشته است، اگر هنوز در آن عیب و نقص دیده شود ناشی از آن است که بر اینجانب در تهیه مطالب اولی (برای فرستادن به مطبعه) اشتباه روی داده است و یا آنکه اینجانب در مطابقه نمونه های نهائی با نمونه های تصحیح شده مرحوم مینوی دقت کافی نکرده است.
ضمناً باید گفت متأسفانه وقتی که چاپ کتاب به صفحه ۲۵۲ رسید آن مرحوم به بستر بیماری سخت نهائی در افتاد و دیگر امکان آن نبود که صفحات ما بعد را که مربوط به رقبات وقفی تبریزست بخواند و اصلاح کند. این قسمت از کتاب را که از تصحیح ) اول و دوم مطبعی گذرانیده بودم در آن اوان برای ملاحظه و تصحیح دوست دانشمند آقای عبدالعلی کارنگ به تبریز فرستاده بودم و به مرحوم مینوی هم گفته بودم که پس از رسیدن اوراق آنها را به نظرش میرسانم مرحوم مینوی هر بار که به بیمارستان به دیدنش می رفتم می پرسید که دنباله وقفنامه چه شد؛ دلم میخواهد آن قسمت تبریز را هم ببینم.
یکبار هم که به آن مرحوم گفتم فکر نوشتن مقدمه برای وقفنامه باشید گفت باید قسمت چاپ شده را در اختیار داشته باشم تا بتوانم چیزی بنویسم موکول بدان است که به خانه بازگردم اما ای با آرزو که خاکه شده! هزار قوسا که مینوی در گذشت و توانست مقدمه ای آنچنان که میل داشت بر اساس نکته هایی که بتدریج در حاشیه اوراق چاپ شده و قضامه یادداشت میکرد برای کتاب بنویسد و نیز مطالب مربوط به تبریز را ببیند و فهرستهایی را که برای کتاب تهیه کردم بازبینی و بررسی کا کند. قطعاً اگر او بدین فهرستها نگریسته بود وضعی با بهتر از حال کنونی می یافت. طرز چاپ متن ترتیب تهیه مطالب برای چاپ اینطور بود که : (۱) قسمتی که به خط رشیدالدین نیست ( صفحات اول تا بیست و دوم) مستقیماً از روی نسخه حروف چینی و چاپ شد. البته تصحیح بازیین آن توسط مرحوم مجتبی مینوی انجام شده است. (۲) قسمت مربوط به مجلات پس از استنساخ و مقابله، یکبار هم به مرحمت و مراقبت دوستان دانشمند آقایان محمد تقی دانش پژوه و عبدالله نورانی مورد مطابقه و تجدید مقابله قرار گرفت.
بازیسین تصحیح را طی دو غلط گیری مرحوم مجتبی مینوی انجام داد. (۳) در قسمت مربوط به کیفیات و شرایط وقف یعنی از صفحه ۳۴ تا ۲۳۶ (بجز آنچه مربوط به رقبات وقف در پز دست که تماماً در نسخه اصلی به خط رشیدالدین فضل الله است) چون خواندنش به علت شیوه خط و کم نقطه بودن برای حروف چینیان دشوار می بود از عکس نسخه خطی کتابخانه ملی ملکه که به خط نسخ و نسبة خواناست و در صفحات بعدی مورد معرفی قرار خواهد گرفت استفاده شد.
بدین صورت که عکس نسخه مذکور با نسخه خط رشیدالدین دقیقاً مقابله شد و از روی آن حروف چینی انجام شد. ولی در غلط گیریهای مطبعه ای منحصراً نسخه خط رشیدالدین مورد استفاده و مطابقه قرار گرفت بازيين تصحيح را هم مرحوم مجتبی مینوی انجام داد. در قسمت مربوط به رقبات یزد صفحات (۴۵ تا (۱۰۳ که به خط رشیدالدین نیست، متن از روی نخه عکسی به چاپ رسانیده شد و چون اسامی جغرافیائی در مواردی چند مخلوط بود حواشی زیادی درباره ضبط اعلام جغرافیائی الحاق شد تصحیح نهایی را مرحوم مجتبی مینوی انجام داد. (۵) قسمت چهارم (صفحات ۲۳۷ تا ۲۵۲ که بخط رشیدالدین نیست و نسبه خواناست مستقیماً از روی نسخه حروفچینی شده است.
البته تصحیح نهائی آن به وسیله مرحوم مینوی انجام گردیده است. ۶) استنساخ و تصحیح قسمت مربوط به رقبات آذربایجان با موافقت انجمن آثار ملی بر عهد: عبدالعلی کارنگ که قطعاً امروزه در شناسایی اعلام جغرافیائی آن خطه صاحب صلاحیت و فعلاً یگانه است قرار گرفت. ایشان بر اساس نسخه اصلی وطبعاً با توجه به اطلاعات شخصی و محلی متن را آماده کردند و فرستادند. اما برای آنکه کار ایشان با رویه ای که اینجانب در قسمتهای دیگر متن اتخاذ کرده بود هماهنگ و همدست باشد متن مصحح ایشان یکبار دیگر با نسخه خطی مقابله و بعضی حواشی با علامت مشخصه الحاق شد.
متأسفانه این قسمت از متن موقعی آماده تصحیح نهایی شد که مجتبی مینوی وفات یافته بود. ضمناً گفته شود که در قرائت چند مورد صعب از متن (یعنی کلماتی که درست خوانده نمیشد یا ارقام سیاقی) از بصیرت دوستان معزز دکتر عباس زریاب خولی و دکتر اصغر مهدوی و مرحوم دکتر حسین محبوبی اردکانی بهره برده ام *** چنانکه در سطر ۲۷ صفحه ده از مقدمه گفته شد در کتابخانه ملی ملک نسخه ای از وفقنامه هست که در قرن اخیر نویسانده شده است. چون این نسخه از مستملکات مرحوم محمد علی تربیت بوده است و آن مرحوم خود تبریزی و کتابشناس و نسخه یاب وطبعاً با خانواده سراج میر (که نسخه در حفاظت آنها بود دوست و مدتها در تبریز رئیس معارف بوده است احتمال قوی بر آن است که این نسخه به توسط او نویسالیده شده بوده است.
برای خرید کتاب وقفنامه ربع رشیدی نسخه چاپی اینجا کلیک نمایید و برای دانلود رایگان به ادامه مطلب مراجعه نمایید.
همچنین بنابر اطلاعی که از آقای عبدالعلی کارنگ به دست آمد یکی از افراد خانواده سراج مير (حاج ذكاء الدوله) قسمتی از وقفنامه را در زمانی که در اختیارشان بوده است کتابت کرده بود. این قسمت در ۲۶۸ صفحه است. آقای کارنگ لطف فرموده فتوکیی آن را که توسط آقای سیدحسن قاضی طباطبائی به دست آورده بودند در اختیار من گذاردند. عکس نمونه ای از آن نسخه هم در پنجا به دست داده می شود.
اینکه می پردازد به بیان نکاتی چند درباره وضع متن در نسخه خطی که هم چاپ عکسی مبتنی بر آن بوده است و چاپ کتولی هم بعضی از اسماء اشخاص و آبادیها و مواضع و نیز ا کلمات در نسخه اصل (مخصوصاً در رقیات وقفی مربوط به یزد بطور مشکول ضبط شده است.
ولی متأسفانه مطبعه آمادگی ضبط آن کلمات را با اعراب نداشت، تا وضع نسخه نمایانده شود. چون ضبط آن اعلام اهمیت تلفظی دارد بناچار آن اعلام در اینجا با اعراب آورده می شود و محل وقوع آن اسم در صفحه چاپ عکسی به دست داده میشود. یافتن محل ضبط این اعلام و تعداد مورد استعمال آنها در چاپ کتونی با مراجعه به فهرست اعلام انتهای کتاب آسان است. جدول این کلمات در صفحه جداگانه (روبرو) به چاپ می رسد.
در رسم الخط نسخه بناچار تصرفاتی شد ولی در مورد کی و که چی و چه، آنچ، آنک و نظایر آنها هر طور که ضبط نسخه بود نقل شد تا خصائص تلفظی و املائی رشیدالدین محفوظ بماند. چون ضبط سبک تحرير نسخه لازم دانسته شد ناچار سعی شده است که اسلوب املائی آن محفوظ بماند، اگر چه کلمه ای به دو وجه ضبط شده بود. این دو وجهی بودن خود گویای آن است که در آن از منه هم وحدت روش در کار مؤلف و کابت در کتابت و املاء مرسوم نبوده است. در نسخه اصلی که به چند خط است خط رشیدالدین و دو سه خط دیگر) کلمات بسیاری بطور مرکب (یعنی دو کلمه باهم نوشته شده است. در پنجا به مرسوم امروز استقلال کلمات لازم و محفوظ دانسته شد و هر کلمه ای منفرداً ضبط شد - مانند آن را می به چنان و جز اینها که اغلب به کلمه دیگری متصل نوشته می شده.
یکی از مواردی که به ضبط دقیق آنها توجه شد استعمال هذه در اعلام جغرافیائی است. در املاء رشید الدین اختصاصاتی هست از قبیل اینکه «نوشتن» را به اسلوب قدیمی همه جا و مکرراً «نویشتن» آورده و «سه گانه» را دسگانده» و «جداگانه» را «جدایکانه» ضبط کرده است.
نشر متن وقفنامه به صورت کنونی قدم دومی است که در راه معرفی ربع رشیدی و تأسیسات مهم تربیتی و شرعی و طبی و عام المنفعه دیگر رشیدالدین در تبریز برداشته شده است. از این پس می توان بر اساس آن به تحقیق در اعلام و رجال و فقیه پرداخت. فی المثل در مورد اعلام رجال باید یک یک کانی که این وقفنامه را به خط و مهر خویش تسجیل کرده اند و همه طبعاً از اعیان فقها و علماء زمان بوده اند (مانند علامه حلی شناخت. درین سجلات نام چند تن از خاندان عبیدی آمده است (مسعود بن فضل الله بن
