کتاب کارنامه و تاثیر دگراندیشان ازلی در ایران اثر منوچهر بختیاری
با برآمدن عصر نو و انسان مدرن فرض بسیاری از اهل تفکر و نقاشیت این بود که گسترش سواد آموزی ژرفا گرفتن دانش و رواج عمومی علوم انسانی حضور و تأثیر عقاید و سنتهای دینی را کمرنگ می گرداند و بخدری آنها را از میان برمی دارد. بسیاری از منورالفکران اولیه و روشنفکران بعدی ایران نیز چنین پنداشتند. واقعیت های جهان پیش روی اما از حقیقت دیگری پرده برداشت دین، سنت، حافظه ی تاریخی برآمده از آن و کارکردهای آن بیش از همیشه و همچنان از توان و اهمیت بسیار در بازشناسی گیستی و جایگاه انسان معاصر برخوردار گشته است.
دین با قدرتی شکفته مؤثر و با اهمیت بسیار و کارکردی غیرقابل انکار در همه جوامع معاصر ومدن. و دارد. این تنها پیامی اسلام یا مذهب شیعه و نحلههای عرفان و تصوف نیست مسیحیت وحتى هندو و پدید همچنان در حال گسترش پایه های عید و عرضه فراشتهای متفاوت از موازین و متین دینی خود هستند. دیگر نمی توان احیای نقش دین را در عرصه های اجتماعی سیاسی و فرهنگی در جهان معاصر به عقب ماندگی چهل بی سوادی ناشی تعصب و شرایط جغرافیایی و پیشینه های فرهنگی - تاریخی تقلیل داد. گرچه همای این عوامل به سهم خود در زمان و مکان تاثیر گذارت تقابل روز افرین تکالیف دینی یا تعهدات و وظایف و هویت شهروندی در جوامعی چون ایالات متحده آمریکا و اروپا شاهدی بر این ادعا دارد. سرزمین هایی که تکلیون دین و این ورزان همچنان و بیش از پیش در تحرک و تاثیر بر عرصه های عمومی و سیاسی است.
بسیاری از ایرانیان در شگفت و سردرگم سرچشمه ها و عل دو رویداد سرنوشت از سده بیستم خود جنبش مشروطیت و انقلاب اسلام سیاسی را مقصران و توطه گران می شناسند. اینکه چه شد جامعه ای با قریب ۹۰ درصد بی سواد و عقب مانده» - آن چنان که در میران ساری و مرتبه خوانی های مرسوم دوران های پهلوی و اسلام گرایان زمانه ی لسانه و عصر مشروطه را ترسیم کرده کند توانست نهضت تاریخ ساز مشروطیت را بریا کند و در گذری شگفت در فقه سنتی به حقوقی جدید در مقابل چشمان حیرت زده و مات اولیای مقتدر مذهب قالب بنیاد حکومت قانون را طراحی و قالب ریزی کند اما حقت دهه بعد در فضای با دعم هزار تحصیل کردی دانشگاهی ادیب و فاصل علوم و فنون نوین شهرهای صنعتی و فعال هزاران روشنفکر مدعی و ضعف و ناتونی اولیای مذهب قالب در قیاس با زمانه ی مشروطه، حکومتی دین مدار بر سر کار می آید؟ انبوه باسواد و پاسخ های ایدئولوژی محور و آرمان جویی سیاسی یا نگرش صرف اروپا مدار متکی بر علوم انسانی غربی هیچ کدام های تصویر و ویژگی های جامعه ی زمانه - که بسترساز این دو رویداد متفاوت اما برآمده و هم ریشه در معرفت و کشش بومی خود ما گردید را در نیافته و نیاموخته است.
آموختن اگر به زمان و بی گست از پیش و پیشینیان نباشد تا همزمان و نابهنگام است و جز افسوس و اندوه و حیرت و درماندگی نمی آفریند. واقعیت تلخ تاریخ معاصر ما این است که ما هنوز تا همزمان با مقتضای زمانه به اجتماع می نگریم و راه حل هایی الممزمان تر را پیش ریف قرار میدهیم این معضل بزرگ نظریه پردازان و کثیری از گردانندگان سرزمین ماست که آگاهانه یا ناآگاهانه از فهم گذشته ی خود آن چنان که بوده گریزانید چه کان که راهی ها را در لایه لای بینش و کنش رهروان مدرنیته غربی می جویند و چه لتی که در ظاهر سنت گرایند، اما شناخت چندان مطلوب معاصری از همان نسبت قدمایی دین و سیاست این سرزمین به دست نیاورده اند. در آستانه ی مشروطه این سنت گرایان بودند. تلاش در فهم مقتضا و مصلحت زمانه و نیاز فرهنگی جامعه و سیاسی حکومت با ایجاد دیوار ضخیم مطهرات و نهی از منکرهای غالباً ساخته و پرداخته ی معرفت فربه شده دینی خویش سرسختانه در مقابل نوآوری و دگراندیشی و رهجوی های نوین آنان، تا همزمان ایستادند و عملاً مات و مبهوت و غالباً حیرت زده و وامانده بر آستان نهضت مشروطه شاهد رویدادی گردیدند که کمتر ارتباط درونی و فهمی از آن داشتند.
در واقع به اجبار و تحمیل و نه تحركي كامله و اندیشیده در یک همگرایی و وفاق ملی با همه ی مردمان این سرزمین از جمعه دگراندیشان دینی و سیاسی یا فضای عمومی همره شدند تا ببینند به کجا می رود و می برندشان لان آن چنان غرق در بینش و کنشی جزمی خوش استوار به جا مانده بودند و در مقابل نواندیشی و تغیر در زمان مقاومت نموده بودند که معرفت دینی کنترل آنها ناتوان از پاسخگویی به سائل هم عصر و معاصره شد راه تحول و تغییر مطلوب جامعه در پیشت دوران مشروطه بالشتکلیف ایستاده بود نگردی دوبیتی جزمی حق و باطل اینان به مطلوبینی و یکسان خواهی مرسومی اعتبار بخشید که خیر را خودی می کرد و آنچه را به آچه خود دارد تقلیل داد جهان نگری صورت گری انھی سرزمین ما در این راستا انونی ایفا کرد هم سنت گرایان و هم تجدد خواهان ایران با درجه و میزانی متاثر از آن از فهم بهنگام مقتضا و الزا م زمانه و اصلاح و ارتکاه نظر و کنش خود بری بودهاند.
این پایهنگامی و ناهمزمانی در سنت گرایان. بجای دوم سندی نوزدهم و زمانه ی مشروطه به تقلایق دشمانه و یا دنباله روی به ناچار و ناگاهانه از مقتضای زمانه در اصلاح الله سنتی و ضرورت گریه حقوق جدید بروز یافت و در مددی بیستم به راه از دهای دوم شمسی به بعد در تبدیل ناهمزمان الله ستی به قله سیاسی زده و برای ولایت سیاسی لیها که همان استبداد دینی با بهره گیری ناسازگار تاتاریخی و جمع نشدنی از قالبهای مدین چین جمهوری پارلمان و قانون اساسی است نمایان شد اسفا که همین ناهمزمانی در فرایند تحرک نظری و عملی تجند خواهان نیمه دوم سده ی بیستم ایران منجر به مات و میهوت و وامانده شدن آنها در مقابل دین ورزان سیاست ورزی و اسلام سیاسی گردید. قابل تامل اینکه هم آن سنت گرایان و هم این تجند خواهان با همزمانی خود با ملاتها و الزام زمانه را به دخالت عامل خارجی ربط داده و از فهم ریشه های خودی این به زمان نبودن آرا و علشان در ماندند.
خرید کتاب کارنامه و تاثیر دگراندیشان ازلی در ایران اثر منوچهر بختیاری
اینکه انیای فقه سنتی ما بهنگام به اصالح و توجهی و سازگار کردن گاسته آن با زمانه من عادت قابل دگر اندیشان و تجدد خواهان را ناگزین کرد همچنان که روشنفکران معاصر جای درس آموزی و به زمان کردن بینش و کنش خود به تخصه تجربه و متن پیشینیان در تغییر و تحیق مطلبی که منجر به نهضت تاریخ ساز مشروطه شده براندند. این همه حکایت آن اشتراک جهان نگری دیرینه و مزمن ماست که به زمان به اصلاح و تغییر و فهم در زمانی آن من نمی دهیم کا مگر بر ما تحمیل گردد.
دگراندیشانی را هم که بر تغییر و گذر از گذرگاههای زمانه تأکید داشتند همواره با هناد و یا بی افتایی فرمن گرا شایسته توجه و درس آموزی ندانستیم عامل مهم در این راستا در کنار اروپامحوری که مجدد و تیکی را صرفاً از تصادم و آشنایی با تحولات و تحركات آن حوزه بر می کنند پرهیز ترس خوردم اهل نظر از ورود به عرصه حساسیت برانگیزی چین نقش الدینه و تحرک دگراندیشان دینی در دو قرن اخیر تاریخ ماست پردیوشی، ترس خوردگی و مهمتر از همه بالی اصلی آن - سایهی پرزور چماق تکفیر برید به این عرصهی طر آفرین شناخت و دشوار و پیچیده ساخته است اگر به راستی هر تحولی در این سرزمین منوط و وابسته به شناخت جوها و اندیشیدی چیست و چگونگی بینش و بنیان های دینی است تغییر و دگرگونی بنیادی در جامعه بدون ورود به عرصهی پرخطر فهم و راه چگونگی دگرگون کردن نهادهای دینی و بنیانهای فرهنگی متأثر از آن ممکن نمی شود چه ادعای دین داری کنیم و چه همراه فضای مدعی بروز معاصر مذهبی دین نداری شویم چه این را سازنده بدانیم با مرحم و مسکن توده تأثیری در این امر ندارد که بدون فهم چیستی و چگونگی بن مایه ی دین و نهادها و تاریخ تحرک اونهای آن که در نسوع حافظه ی تاریخی و ارزشهای نهان و آشکار این جامعه مسلط شده - هر دگرگونی کی ناهمزمان ناقص کمرنگ و از روی نادانی یا تحمیل خواهد بود.
در جامعه ی ما تاریخ اندیشه های دینی قالب با دگراندیش مطلوب و به حاشیه راست شده با تاریخ اندیشه ی سیاسی در هم آمیزی ناگزیر، پیچیده موثر و غالباً اهمزمان داشته است. ورود موقته های فرنگی و بدیل نینی که در همه ی ابعاد این تاریخ را در سندی نوزدهم به چالشهای جدی کشانده بود بر پیچیده گی ها و پیامدهای این تأثير افزود و بعضاً تعداد و لایه های جدیدی آفرید روایتهای مدرنیتهای فرنگی با جوانب و موته ها و پیامدهای حیرت آور و بعضاً سحر آمیزش برای ماه برخی ایرانیان اندیشه ورز را برای تخرینش بدن آن در قامت مجدد بومی به تحرک افکند خویش اندیشی ناگزیر و فراگیری در نیمهای این شده موجب تحرک بسیار گردید. به علت یافت دینی فرهنگ قالب به این خویشتن جوبی و دیلیانی به پرسش از اندیشه و باور و کنش قالب مذهبی و اجتماعی سرعت بخشید از چند دهه پیش تر، با شکست های ایران از روسیه و درماندگی اولیای سیاسی و دینی به رقم جهاد درهم آمیختهای سیاسی و مذهبی در مقابل فریگیان دالا و تواتر ماند کفره بحرانی فراگیر آغاز شده بود سرگشتگی خوینی پرسشهای جدی آفرید و در خودنگری جدی تر متفاوت از پیش، به چالش .
ین مایه ی اصلی فرهنگ ه که همان افکار و ره جویی های دینی باشت برکشید انتظار منجی در این اریخی دیرینه دارد نجات دهنده ای که عدالت و رستگاری حقیقی را با خود آورده بر سراسر جامعه ناتولی و نادانی گردانندگان سیاسی و اولیای دینی زمانه در پاسخ های کارآمد و مطابق الزام زمانه و شیق برای یوسف منجی را افزین نمود بر آمدن شیخیه و اصل رکن رابعه و انسان کامل زمینی که با ارتباط با منع الحصاری مطابق امام راه را از بین راه بر ماینین بنماید تحرکی موافق و مخالف در جامعه به وجود آورد بر بستر رهجویی و بی قراری های کیش بایی پدید آمد این پایی از همان آغاز، سنت مبارزانی و سیاسی نهفته ی ناگزیری را در تقابل با باورهای غالب و اولیای قدرت حاکم به همراه آورد و در عرصه ی جامعه پراکند