تاریخ دو جلدی ایران نوشته ژنرال سر پرسی سایکس که جلد نخست مربوط به تاریخ ایران پیش از اسلام می باشد و جلد دوم به تاریخ ایران پس از اسلام مربوط می شود. از ویژگی های بارز این تاریخ، مولف در بیان احوال شاهان و حاکمان و وضعیت دربارها و شرح حوادث، از بیان خطابه های طولانی و گفتارهای افسانه ای در باب حوادث و شخصیت ها خود داری کرده و تنها به بیان رویدادهای مهم و برجسته پرداخته است. نویسنده کتاب خود یک متخصص در نظامی گری و جنگ می باشد و به همین دلیل رویدادهای جنگی و تدابیر نظامی، را به صورت مفصل بیان میدارد و عوامل شکست و پیروزی را برای خواننده ترسیم می کند. از دیگر ویژگی های کتاب، شرح معماری و فرهنگ و هنر و ادبیات هر دوره و بیان و بسط ویژگی های آن میباشد. شاهکارهای معماری، صنعت کاشی کاری، ظروف ، قالی ، نقاشی ، فلزکاری ، وضعیت ادیبان و شاعران و سخنسرایان، همه را شرح داده است. تاریخ دو جلدی ایران نوشته سرپرسی سایکس از آغاز تمدن ایلام و شوش تا دهه نخست این سده خورشیدی را در بر گرفته است.

سرپرسی سایکس نویسنده کتاب، چندین سال در خراسان و کرمان و سیستان سرکنسول بود و شغل های مهمی در اختیار داشته اند. زمانیکه در هندوستان بود با زبان فارسی آشنا شد و بعدها به عنوان فرمانده پلیس جنوب در ایران شناخته می شد. جدا از مشاغل و کارهایی که انجام داده است، نگاه متفاوتی به ایران داشته و به ایران علاقه داشته است. یکی از مسائل دقیق و درستی که نویسنده بیان میدارد چنین است:
اروپائیانی که شرق را از روی جهالت به حقارت نگاه می کنند خوبست ترقی و پیشرفتی را که در هریک از رشته های علم و ادب و نیز صنایع و فنون که در آن قرن در میان مسلمانان وجود داشته است با ظلمت جهل و نادانی که سراسر اروپا را فراگرفته بود مقایسه کنند و باید گفت که شرق در تمام شعبه های فعالیت عقلانی بر غرب گرفتار تاریکی جهالت به طور غیر قابل مقایسه ای تفوق و برتری داشته است و این جهل و نادانی حقیقتا تا مدت پانصد سال دوام داشته است و تا سده ی دوازدهم دنیای مسیحیت نتوانست طوق تقلید شرق را از گردن دور بیفکند.

نویسنده سفرهایی به گوشه و کنار سیستان نیز داشته است و با حکام و خوانین ارتباط و تماس داشته و اوضاع این مناطق را از نزدیک مشاهده مینموده است و ظلم سیستم ارباب رعیتی را دیده است. نویسنده در این رابطه می نویسد: برای من واضح است که تا وقتیکه  طبقات عالی جامعه ی ایران خود را اصلاح نکنند و مثل کشور دیگر آسیایی یعنی ژاپن از امتیازات خود دست نکشند ترقی حقیقی نصیب ایران نخواهد شد. مثل ترکی است که میگویند ماهی از سر میگندد. بنابراین مادامیکه اشراف ایران از غارت هموطنان خود دست بر ندارند و نخواهند که ثمره ی آن روستا بر روی روستا به ثروت خودشان بیفزایند و مادامیکه دسته های کثیر نوکرهای بیکاره ی خود را از خدمت نرانند و خودشان با امانت و درستی برای اعتلا ایران بکار نپردازند محققا روزگار تیره تری در پیش دارند... در قرون وسطی اروپا نیز زیر فشار خوانین دزد مثل ایران امروز شده بود و با وجود این متانت گرچه به کندی انجام گرفت بجانت روشنائی و آزادی رهسپار شد، دلیلی نیست که ایران نیز پیروی از این راه نکند. اما وقت تنگ است.

نویسنده درباره تدوین مطالب این کتاب چنین نگاشته است: من مطالب را آن طور که هستند نگاشتم و با این عمل خود ممکن است افراد شاخص و ممتازی را که در صحنه ی ایران هستند آزرده باشم، ولی سالها قبل ماتیوپاریس پیر عاقل گفته بود که عمل نویسندگان تاریخ بسیار دشوار است. چه اگر راست بنویسند باعث برانگیختن مردم میشوند و اگر آنچه که نقل می کنند دروغ باشد خدا را به خشم می آورند.

مسائل تاریخی زبان فارسی، عنوان کتابی نوشته دکتر علی اشرف صادقی که در واقع مجموعه ای از مقالات ایشان می باشد که در طول سه دهه در نشریات مختلف به چاپ رسیده است. مباحث این کتاب در چهار بخش بیان شده است: مسائل آوائی ، مسائل دستوری ، مسائل لغوی و مسائل متن شناسی. در بخش اول در باب مسائل آوائی زبان فارسی، گفتارهای مفصل و جامع و مفیدی بیان شده است. تحول خوشه صامت آغازی، التقای مصوتها و مسئله صامتهای میانجی، یک قاعده ی آوائی ، عوض شدن جای تکیه در بعضی از کلمات فارسی، تبدیل آن و آم به اون و اوم در فارسی گفتاری و سابقه ی تاریخی آن ، تحول پسوند حاصل مصدر از پهلوی به فارسی ، و تفاوت آوایی سپهبَد - سپهبُد ، هیربَد -هیربُد - باربَد - باربُد از بحث های این بخش می باشد.

تحول پسوند اسم فاعل به اسم مصدر، تحول افعال بی قاعده ی زبان فارسی، درباره ی فعل های جعلی ، باز - بازِ ، بازانکه ، چند - چندِ، از نوشتار های بخش مسائل دستوری کتاب می باشد.
در بخش مسائل لغوی، هشت نوشتار آمده است: لغات فارسی کتاب التلخیص ابوهلال عسکری، لغات فارسی کفایه الطب حبیش تفلیسی، "دیگر"- "ددیگر"- "ودیگر" ،  باد شرطه ، درباره ی فقاع ، سورآبادی - سورابانی - سوریانی ، جاسبی یا جاستی ، اجاره نامچه - قباله نامچه - قصبچه.
مسائل متن شناسی، بخش پایانی کتاب را تشکیل می دهد که دو نوشتار در آن جای داده شده است: زبان تفسیر قرآن پاک و ام الکتاب و زبان آن.

نویسنده کتاب در باره این مجموعه در ابتدای کتاب چنین نگاشته است:
مقالاتی که در این مجموعه گرد آمده اند در طول سی سال در مجلات و مجموعه های مختلف به چاپ رسیده اند. در طی این مدت نظر نگارنده نسبت به بعضی مطالب آنها تغییر کرده و درباره ی بعضی دیگر یادداشتهای تکمیلی فراهم آمده است. بنابراین چاپ مجدد آنها نمی توانست بدون تغییر منتشر شود. از اینرو تغییرات و اضافات تا سرحد امکان در آنها اعمال شده و یکی از مقالات (تحول خوشه ی صامت آغازی) مجددا با تغییرات زیاد تحریر شده است. بی شک رسم الخط مقالات، به ویژه برجسته سازی کلمات در آنها، یکدست نیست. نگارنده در این چاپ یکدستی رسم الخط را فدای تغییرات مندرجات کرده است.

تاریخ کیش زرتشت، عنوان کتاب ارزشمند بانو مری بویس استاد مطالعات ایرانی در دانشگاه لندن می باشد. این کتاب به صورت مفصل به بحث درباره شخصیت زرتشت و زمان زایش زرتشت و تعالیم این پیامبر آریایی در ایران باستان می پردازد. بانو مری بویس متولد 1920 در هندوستان می باشد. در دانشگاه کمبریج در رشته ی باستان شناسی درس خواند و به مطالعات و یادگیری زبان های باستانی ایران پرداخت و زبان های مانوی، پارتی و پهلوی را فرا گرفت. بعدها در دانشگاه لندن، استاد مطالعات شرقی شد و پژوهش های ارزشمندی از خود بجا گذاشت. او گرایش و علاقه زیادی به آیین زرتشتی داشت و سالها در میان زرتشتیان یزد و کرمان به سر برد و با خوی و روش و آیین پیروان دین زرتشت آشنا شد. ایشان در سال 2006 در لندن، چشم از جهان فرو بست. تاریخ کیش زرتشت توسط همایون صنعتی زاده به پارسی ترجمه شده است. یکی از معماها در شناخت تاریخ زرتشت، تاریخ زایش این پیامبر آریاییان می باشد. در چهارده سده ی اخیر آشفتگی های فراوانی در تعیین زمان زایش و زندگی زرتشت ایجاد شده است و این آشفتگی تا به امروز ادامه داشته و حدس و گمان های زیادی بیان شده است. یکی از بحث های اصلی این کتاب در باب همین گفتار می باشد و کنکاشی برای شناخت زمان زایش زرتشت.

پس از فروپاشی ساسانیان و حاکم شدن اسلام بر ایران، کیش زرتشتی و پیروان این کیش کهن، فراز و نشیب های زیادی دیدند و حوادث گوناگونی را از سر گذراندند. بخشی از کتاب درباره همین وضعیت و موقعیت دین زرتشتی در آغاز دوران اسلامی تا سده ی بیستم میلادی می باشد.
بنابر گفته ی مولف ، این اثر بر اساس پنج خطابه با عنوان سه هزار سال ایمان به کیش زرتشت، که در دانشگاه کلمبیا بیان شده است، به تالیف در آمده است.

مولف در پیشگفتار درباره این پژوهش خود چنین نگاشته است:
کاردینال نیومن این نظریه را ابراز داشته است که یکی از دلائل برجسته و بارز درستی و حقانیت هر مذهبی ، نیرومندی یا خوش بینگی همیشگی آن است. و این معنی را درباره ی دین مسیح و دین موسی صادق میداند و ادعا دارد که از میان انبوه مذاهب رایج در خاور نزدیک روزگار امپراتوری رومیان تنها این دو کیش هستند که آن نیرومندی و خوش بینگی را دارا بوده اند تا بتوانند در برابر امواج حوادث دوام بیاورند. شاید فراموش کرده است، کیش زرتشت که حتی پیش از ظهور مسیحیت یکی از سالدیده ترین ادیان بود، هنوز هم پابرجا است. هدف از این کتاب توجیه و توضیح این عمر خارق العاده دراز و نیرومندی حیرت انگیز است.
در فصل اول کتاب، زمینه چینی لازم برای چنین تقلائی است. و عمدتا درباره ی طول عمر حقیقی این کیش باستانی می باشد. حال دیگر اکثریت قریب به اتفاق پژوهشگران ، تاریخ ساختگی و غیر واقعی سده ی ششم قبل از میلاد به عنوان روزگار زندگی زرتشت - که نزدیک به یکصد سبب ایجاد آشفتگی در مطالعات زرتشتی شده - را مردود می دانند. اتفاق رای حاصل شده که زرتشت پیامبر، لااقل بیش از نیم هزاره زودتر یعنی در حوالی سده ی دوازدهم قبل از میلاد می زیسته است. اگر زرتشت را متولد سده ی ششم قبل از میلاد بدانیم معنایش این می شود که معاصر کورش کبیر بوده و پیدایش و ظهور کیش او تقریبا مقارن با بنیانگذاری شاهنشاهی هخامنشیان می شود. اما تاریخ زودتر، نزدیک به ششصد سال میان این دو رویداد فاصله می اندازد و زرتشت را در عصری کهن تر می داند. بنابراین سعی شده که تعالیم وی را در چهارچوب جامعه ی باستانی خود او بررسی کنیم. آنگاه تحولات کیش او را تا آنجا که می دانیم و یا به گونه ای مستدل می توان فرض کرد، در طی قرونی که برای آن سند و مدرک کتبی نداریم ردیابی کرده ایم. سپس به دوره ی تاریخی ایرانیان هخامنشی و ساسانی پرداخته ایم و فصل های آخر شامل کلیاتی درباره ی کیش زرتشت در ایران اسلامی تا اواسط سده ی بیستم میلادی می باشد. این چنین، بقا و دوام کیش سنتی و مرسوم زرتشت را تا به امروز ردیابی کرده ایم.

کتاب مبانی تاریخ ساسانیان نوشته کلاوس شیپمان باستان شناس آلمانی، ترجمه کیکاووس جهانداری در باب احوال حکومت و ساختار آن در برهه حکومت ساسانیان می باشد. مطالب این کتاب در هفت بخش نوشته شده است. تاریخ ساسانیان، ساختار دولت ساسانیان، اقتصاد در دولت ساسانی ، دین در دولت ساسانی ، سپاه و هنر از گفتارهای این کتاب است. هنر یکی از گفتارهای مفصل این کتاب می باشد. هنر معماری ، نقوش برجسته ی سنگی، تزیینات گچ بری، فلزکاری، پارچه، شیشه، سفالگری، حجاری، سکه ها از گفتارهای این بخش از کتاب می باشد. نویسنده درباره پارتیان و ساسانیان مقالات و نوشته های زیادی دارد و این کتاب در واقع ادامه نوشتاری می باشد که پیش از این نویسنده درمورد پارتیان نوشته بود. ایران در دوران ساسانی به اوج قدرت سیاسی و هنر و فرهنگ و اندیشه می رسد و آثار متعددی از آن دوران بجا مانده است که نشان فر و شکوه ایران باستان دارد. 

در مقدمه کتاب چنین نگاشته شده است: با دولت ساسانی دوران شرق کهن به آخرین نقطه اوج و اعتلای خود می رسد. پس از ساسانیان چیز تازه ای، فصل دیگری از تاریخ جهان و عصر جدیدی آغاز می شود. اسلام ، حال دیگر عربها پای بر عرصه ی تاریخ جهان گذارده اند.
در بسیاری از نشریات از ساسانیان به عنوان وارثین هخامنشیان یاد می کنند، یعنی اینکه، پارتیها را ندیده می گیرند و درباره ی آنها سکوت می کنند. چنین شیوه ی برخوردی تازگی ندارد، بلکه در مورد مورخین اسلامی و همچنین ادبیات و نوشته های فارسی نیز وضع چنین است؛ مثلا فردوسی در شاهنامه می گوید: که از پارتیها در وقایع نامه ذکری نشده است. پارتیها به هیچ وجه عنصری خارجی در تاریخ ایران کهن به شمار نمی آیند، و ساسانیان کاملا از لحاظ سیاسی و نیز هنری با تحولات اسلاف خود، یعنی پارتیها ، پیوستگی دارند.

نویسنده کتاب درمورد منابع مطالعه در زمینه تاریخ ساسانی چنین نوشته است:
در این مورد هم، مانند پارتیان، منابع تاریخ ساسانیان را باید از میان انواع و اقسام اسناد و مدارک به دست آورد، هرچند که در قیاس با عهد پارتیان وضع مساعدتر است، یعنی اینکه ما مواد و مدارک بیشتری در دست داریم. مهمترین منبع درجه اول کتیبه های گوناگون ساسانی است که آنها را در سنگ کنده اند. مسلم است که به هنگام ارزیابی این کتیبه ها همواره باید در نظر داشت که همه ی اینها به علل سیاسی و تبلیغاتی نوشته شده اند. جالب توجه اینکه این کتیبه ها مربوط به اوایل دوران استقرار ساسانیان هستند، اما نمی دانیم چرا فرمانروایان بعدی به نوشتن کتیبه نپرداخته اند. شاید که از وسایل بیانی دیگری مانند پوست یا کتاب استفاده می کرده اند که از بین رفته اند.

قدیمی ترین کتیبه ی سه زبانی در نقش رستم در حوالی تخت جمشید به صورت نقش برجسته تعبیه شده است که مضمون انتصاب اردشیر نخستین پادشاه ساسانی است. کتیبه بسیار کوتاه و فقط حاکی از آن است که اشخاص تصویر شده عبارت اند از : اردشیر و اهورامزدا.
بلافاصله در همان نزدیکی، که به کعبه ی زرتشت موسوم است، ساختمانی برج مانند از روزگار هخامنشیان، گسترده ترین کتیبه های مربوط به دوران ساسانیان وجود دارند. این کتیبه ها در سال 1936 ضمن بیرون آوردن و آزاد کردن کامل بنا توسط هیئت تحقیقی آمریکایی تخت جمشید زیر نظر اشمید کشف شد. صحبت بر سر یک کتیبه ی سه زبانی ، نوعی تاریخی آمیخته به افسانه است که در آن شاه بیش از هر چیز دیگر درباره ی لشکرکشیهای خود سخن می گوید. به کرات این کتیبه را ترجمه و تفسیر کرده اند...

همچنین در کعبه ی زرتشت کرتیر، پاپ کیش دولتی ساسانیان، که معاصر با شاپور و فرمانروایان بعدی ساسانی در قرن سوم میلادی است، در یک کتیبه ی یک زبانی خود را جاودانه کرده است. در این کتیبه به خصوص سخن از اوضاع دینی آن روزگار و همچنین شخص کرتیر و قدرت او به میان است.

در غار سنگی حاجی آباد واقع در چند کیلومتری نقش رستم یک کتیبه ی بزرگ دو زبانه سراغ داریم، که شاپور اول در آن تواناییهای خود در کمان گیری سخن می گوید. یک کتیبه ی دیگر از شاپور را که با کتیبه ی یاد شده قریب المضمون است و دو زبانه نیز هست در سال 1956 در تنگ براق واقع در دامنه ی کوههای بختیاری کشف کرده اند. در بیشاپور، که شهر بزرگی از دوره ی ساسانیان در فارس است کاوشگران فرانسوی در سال 1936 به کشف کتیبه ای دو زبانه نائل شدند. این کتیبه بر یکی از دو ستون از طرف فرماندار شهر برای شاپور اول تعبیه شده است؛ این کتیبه از لحاظ حل مشکلات مربوط به تعیین تاریخ گذاری این دوره کارگشاست.
یکی از منابع بسیار مهم، سکه ها و نوشته های روی آنهاست. از این سکه ها ما، در مورد مسائل مربوط به مرزهای سیاسی، مراکز ثقل تاریخی و اقتصادی به آگاهیهای گرانبهایی دست می یابیم.