معرفی کتاب ادبی
تذکره الشعرا تالیف دولتشاه سمرقندی که در پایان قرن نهم هجری تالیف شده است، در باب زندگی و ذکر احوال شاعران ایران و پارسی گوی و همچنین عرب می باشد. این تذکره مشتمل است بر مقدمه، هفت طبقه و خاتمه. مولف این اثر در مقدمه کتاب می گوید که طبقات شعرا را بر مبنای هفت فلک تقسیم کرده ام و مقدمه را در تذکره شعرای عرب با بعضی فواید و خاتمه بدان افزوده ام. این اثر در سال 892 یا 896 در پایان قرن نهم هجری تالیف و نگاشته شده است. تذکره الشعرا از تذکره معروف در زبان پارسی می باشد که زندگی و شرح حال صد و پنجاه شاعر را در بر میگیرد. همچنین در مقدمه این اثر زندگی ده شاعر عرب ذکر شده است. همچنین در پایان کتاب به شرح احوال سلطان حسین بایقرا پرداخته شده است.
فی مافیه تالیف مولانا جلال الدین بلخی، که از جهت بیان دیدگاههای عرفانی و تفکر خاص عرفانی مولانا بلخی و شرح بعضی از آیات قرآن مجید و توضیح و شرح نکات مهم اندیشه ی صوفیانه دارای اهمیت ژرفی میباشد. این اثر ارزشمند توسط روانشاد بدیع الزمان فروزانفر تصحیح و چاپ شده است.
تاریخ ادبیات در ایران تالیف ذبیح الله صفا، از مفصل ترین تاریخ های ادبی مربوط به ایران است. این اثر عظیم، در هر بخش در ابتدا به تشریح اوضاع و احوال سیاسی و تاریخی هر دوره پرداخته است و بعد از آن اوضاع و احوال دانش و ادبی آن برهه را بررسی کرده است. این دانشنامه، تاریخ ادبیات ایران را طی هشت جلد از آغاز تا پایان دوره صفوی مورد کنکاش و بحث و نظر قرار میدهد. شیوه کار ذبیح صفا چنین است که تاریخ ادبیات را با تاریخ فرهنگ ایران ممزوج کرده است. ذبیح الله صفا متولد 1290 خورشیدی، نویسنده، ادیب و تصحیح گر شناخته شده متون ادبی در ایران می باشد. از دیگر تالیفات او می توان به حماسه سرایی در ایران، تاریخ و تحول نظم و نثر فارسی، مزدا پرستی در ایران قدیم، مقدمه ای بر تصوف، سیری در تاریخ زبان ها و ادب ایرانی و نیکی نامه و دهها اثر ارزشمند دیگر اشاره کرد.
از میان ملتهای قدیم جهان كمتر ملتی مانند ایرانیان دارای سابقه ممتد ادبی و آثار مختلف دلانگیز بلهجههای گوناگونست. از قدیمترین اثر ادبی ایران یعنی گاثاهای زردشت تا جدیدترین آثار جانبخش پارسی، همهجا و همیشه پرتو روح خلاق و اندیشه تابناك ایرانی آشكار و هویداست. مجموع كتب و منظوم هایی كه از حدود هزار سال قبل از میلاد تا امروز، كه نزدیك دو هزار سال از میلاد مسیح میگذرد، یعنی در فاصله یی قریب به سه هزار سال شمسی، در این كشور بزبانهای اوستایی، پهلوی شمالی یا اشكانی، پهلوی ساسانی، سغدی، طبری، كردی و پارسی دری پدید آمده از حد شمار بیرونست، و از میان این آثار بیشمار نه تنها بسیاری در زمره دلكشترین نتایج قریحه نژاد ایرانیست بلكه بعضی را در ردیف بهترین شاهكارهای ادب و فكر در سراسر عالم میتوان درآورد.
كیست كه از ارزش جهانی شاهنامه فردوسی و رباعیات خیام و مثنوی مولوی و غزلهای حافظ بیخبر باشد؟ و چه بسا آثار بدیع دیگرست كه اگر چنانكه باید در معرض علم و اطلاع جهانیان قرار گیرد در شمار اینگونه آثار بزرگ درآید.
ملت ایران علاوه بر آنكه بلهجههای ایرانی آثار منثور و منظوم بر جای نهاده، در ایجاد یكی از مهمترین ادبیات جهانی یعنی ادبیات عربی نیز سهم عمده و اساسی داشته است چنانكه تدوین لغت و قواعد لسانی و تجدد و ترقی نثر و نظم آن زبان را باید بواقع و بیوسوسه شیطانی تعصب و خودستایی مرهون ایرانیان دانست و این قولی است كه جملگی برآنند. این وسعت دایره كار و عمل در ادب ایرانی باعث میشود كه ما تحقیق در تاریخ ادبیات ایران را در دو دوره ممتاز از یكدیگر مورد مطالعه قرار دهیم یعنی آنچه مربوط به پیش از اسلامست جدا و آنچه مربوط به دوره اسلامی و علی الخصوص زبان پارسی دری است جدا مورد تحقیق قرار گیرد، خاصه كه تتبع در تاریخ ادبیات ایران عهد اسلامی خود محتاج رنجهای متمادی و تسوید اوراق كثیر و جستوجو و مطالعه طولانیست.
اینست كه نگارنده این اوراق موضوع تحقیق و مطالعه خود را تنها به یكی از این دو عهد یعنی عهد اسلامی، منحصر ساخت و كتاب حاضر را بشرح تاریخ ادبی ایران در عهد مذكور اختصاص داد و با آنكه مطالعه و تحقیق در تاریخ ادبیات عهد اسلامی محتاج زحمات چندین ساله است از خداوند متعال یاری طلبید و قدم در این راه دشوار گذاشت.
این اقدام اگرچه مقرون به تهور بسیارست، لیكن نباید آنرا دلیل خیرگی و بیباكی مؤلف دانست بلكه من با اعتراف به ناشایستگی و عدم اطلاع و فقدان استحقاق خود با برگزاشتن این كار شگرف خواستهام تنها راهی برای آیندگان گشوده و برای خود شرف تقدم در آن كار حاصل كرده باشم.
روش تحقیق نگارنده در این كتاب آنست كه پیش از ورود در مطالعه وضع ادبی هرعهد، نخست باید مقدمات آشنایی با محیط فكری و سیر افكار و عقاید و علوم را در آن دوره فراهم آورد زیرا بنظر حقیر ادب فن بیان عقاید و افكار و عواطف است و علوم ادبی نیز دانشهایی است كه این مقصود را بهتر میسر سازد. عقاید و افكار و عواطف، كه موضوع نظم و نثر است، نیز به تمام معنی كلام تابع محیط مادی و معنوی هرعهد میباشد و بهیچ روی از آن مستقل و جدا نیست. اینست كه اگر فی المثل بخواهیم علل ترقی و انحطاط افكار و اشعار حماسی را در یك عهد بشناسیم باید حتما وضع سیاسی و دینی و اجتماعی را در آن عهد كاملا مورد مطالعه قرار دهیم زیرا این اوضاعست كه میتواند یك ملت را به جانب مفاخرات نژادی و بیان افتخارات باستانی و قهرمانی و ملی سوق دهد و یا از آن بازدارد.
برای خرید کتاب تاریخ ادبیات در ایران اینجا کلیک نمایید
شعر العجم تالیف علامه شبلی نعمانی از آثار شناخته شده و مشهور در زمینه تاریخ ادبیات ایران می باشد. اصل این کتاب به زبان اردو بوده است و این اثر را سید محمد تقی فخرداعی گیلانی به پارسی ترجمه کرده است. نویسنده این کتاب در سال 1857 در یکی از مضافات اعظم گر حاکم نشین هندوستان تولد شده و در سال 1914 از دنیا رفته است. علامه شبلی نعمانی هندی در روزهای تحصیل به مناسبت استعداد فراوانش از سوی استاد خویش ملقب به شیربچه شده بود و استادش خطاب به او گفته بود: انا اسد و انت شبلی. علامه نعمانی زمانی استاد زبان پارسی عربی در علی گر بود و شانزده سال در این دانشکده به تدریس میکرد. او همچنین سفرهایی نیز به آسیا ، قسطنطنیه ، مصر، شام و بیروت انجام داد و از کتابخانه های این مناطق بهره فراوان برده بود.
تاریخ ادبیاتی که او تالیف کرده بود شامل سه بخش میشد:
1- دور قدما که از حنظله آغاز و به نظامی ختم می شود
2- متوسطین و آن از کمال اسماعیل شروع می شود و به جامی میرسد
3- متاخرین که از فغانی آغاز و به ابوطالب کلیم ختم می شود
علاوه بر پرداختن به شاعران و نویسندگان پارسی و ایرانی، این اثر مبارک به اوضاع اجتماعی نیز پرداخته است. در دانشنامه زبان و ادب پارسی میخوانیم: او (شبلی نعمانی) عقيده دارد كه پس از كليم كاشاني، شعر فارسي هويت خود را از دست داده و حكم لُغُز و معما مييابد. چنانچه او (شبلي) از آن لذتي نميبرد. شبلي به محسنات لفظي و معنوي و كيفيت اداي مطالب پرداخته، هرجا خطا و لغزشي يافته است با صراحت و با بيطرفي گوشزد ميكند. به ويژه در جلد دوم كتاب، علل پيدايش سير تطور و تحول و عوامل نشو و نماي شعر همچون آب و هوا، محيط، خصايص ملّي و نژادي، طرز حكومت، نظامات اجتماعي، ديانت و غيره را مدنظر داشته است. دقت نظر شبلي در مقايسة شعر ايران و عرب، ادب تطبيقي، و نيز بررسيهايي كه درباره شاهنامة فردوسي انجام داده از بخشهاي برجسته كتاب اوست. اما در عين حال در پارهاي از موارد دچار لغزشها و تندرويهايي شده است كه برخي آن را در خور مقام علمي او ندانستهاند. و نيز در برخي وقايع تاريخي، بعضي اشتباهات براي او پيش آمده كه از ارزش تحقيقي كتاب كاسته است. او كه آثار محققيني چون دارمستتر فرانسوي را در حوزة تاريخ ادبيات فارسي وافي به مقصود نيافته بود، در اثر خود بيشتر بر مضمون و محتوا تكيه ميكند نه بر لفظ، و به طور كلي صنايع بديعي را، به خصوص اگر با تكلف به كار رفته باشد، مردود ميشمارد.
برای خرید کتاب شعر العجم اینجا کلیک کنید