کتاب ناصرخسرو و اسماعیلیان اثر آ.ی برتلس ترجمه ی. آرین پور
غرض از تحریر این باب بیان تاریخ سیاسی نیست ، بلکه تهیه مقدمه ایست تاریخی بر مطالعه روابط ناصر خسرو با اسماعیلیان، شرح وقایع تاریخی به تنهایی برای آموختن پیکار سیاسی و ایدئولوژيك بك عهد و درك امیال و عقاید سیاسی بك دانشمند و متفکر کافی نیست. برای درک این پیکار و این عقاید باید اوضاع و شرایط اجتماعی و اقتصادی که آنها را پدید آورده است ، بدقت بررسی و تحلیل شود.
علمای شوروی وضع جامعه ای را که ناصر خسرو در آن می زیسته، بطور کلی روشن کرده اند. ابواب و فصول مربوطه از تاریخ ملت تاجيك » و « تاريخ ازبکستان شوروی احوال اجتماعی آسیای میانه را در قرن یازدهم بدست می دهند.
با اینهمه لازم دیدیم در آغاز رساله ای که درباره ناصر خسرو و اسماعیلیان می نگاریم ، شمه ای از این اوضاع و احوال را که برای حوادثی که در فصل آینده شرح خواهیم داد زمینه اجتماعی مناسبی فراهم آورده اند ، سخن گوئیم . در گفتار از سازمان اجتماعی آسیای میانه و ایران در قرن یازدهم، باید پیش از همه پیچیدگی فوق العاده آنرا در نظر داشت.
ف. انگلس در ضمن بیان اوضاع کشور آلمان در قرون وسطی پیش از جنگ بزرگ روستایی، می نویسد : «... طبقات مختلفه امپراطوری - شاهزادگان، درباریان، پره لانها ، پاتریسینها ، بورگرها ، پلین ها و کشاورزان توده بسیار درهم و برهمی بوجود آورده بودند كه هريك نیازمندیهای گوناگون داشت و خواستههای آنان پیوسته با هم تصادم میکرده و بعد مؤلف مزبور از و در هم آمیختن اصناف و طبقات گوناگون را در آن عهد سخن می گوید.
پیچیدگی و گوناگونی اوضاع اجتماعی بطور کلی از صفات و مختصات دوران فئودالیزم است و آنچه که انگلی بخصوص درباره آلمان در آغاز قرن شانزدهم، بیان کرده، دربارۀ جامعۀ قرون وسطای شرق نیز صادق است . روستائیان آزاد ، سهم کاران ، دهقانان، امرا ، اعیان شهرنشین، مأموران وصول مالیات ، بندگان، پیشموران، کوچ نشینان فقرای شهری، عیاران ، غلامان خاصه ، ملایان ، فقها ، شاعران درباری و دانشمندان در عهد ناصر خسرو توده ای بوجود آورده بودند که از آلمان قرن شانزدهم کمتر پیچیده نبود .
ندیده گرفتن این پیچیدگی و در هم ریختگی که پراکندگی و عدم تساوی در پیشرفت مناطق مختلفة قلمرو خلافت و علل دیگر بر شدت آن افزوده بود ، . است درك اوضاع حقیقی عهدی را که مورد مطالعه است ، دچار اشتباه نماید . ممكن نام ناصر خسرو - شاعر ، حکیم، جهانگرد و مبلغ کیش اسماعیلی در قرن یازدهم میلادی در طول مدت نهصد سال در هاله ای از افسانه ها محصور است. از زندگانی پر عجایب او چند روایت کتبی به دست ما رسیده است.
اینها افسانه هایی است که در ازمنه مختلفه بوجود آمده و ظاهراً قسمتی از آنها مربوط به چند ده سال اول بعد از مرگ او میباشد. ناصر خسرو ۱۵ - ۲۰ سال آخر عمر خود را در ده یمگان گذرانیده و امروز تربت وی در آنجا زیارتگاه مردم است و هم اکنون در دره کوهستانی پامیر روایاتی درباره او زبانزد عموم میباشد . پیدایش یک رشته و داستان درباره ناصر» تصادفی نبوده و بلا تردید ناشی از علاقة فوق العادة معاصران وی و نسلهای آینده به «شخصیت» او میباشد .
شرح زندگانی واقعی ناصر خسرو، حتی در مقام مقایسه با شرح حال پیچیده ابن سینا ، سعدی و یا مسعود سعد سلمان بسیار روشن است. وی در دوران جوانی از درباریان سلطان محمود، جهانگشای بزرگ غزنوی و بعد جهانگرد کنجکاوی است که «عالم اسلام را از هند تا مصر زیر پا نهاده، و از آن پس، ملحد خطرناکی است که تنها بردن نامش در فقهای تسنن ایجاد وحشت و نفرت می کند ، مبلغ و داعی بی باک و بالاخره مردی است که به يك دره کوهستانی دور دست رانده شده و در آنجا با سخنان خود مبارزه با فقهای شستن را بی محابا ادامه می دهد، اشعار و رسالات فلسفی می نویسد
و در نوشته های خود بر ضد فشار تفتیش عقاید بر می خیزد . این افسانه ها درباره ناصر خسرو - که هـ. انه خاورشناس آلمانی آنها را با رومان فانوست مقایسه کرده است از یکسو خاطره این مرد بزرگ را قرنها در قلوب مردم زنده نگاهداشته و از سوی دیگر چهره حقیقی او را از انظار پوشیده داشته است. مثلا در بعضی از افسانه های زندگی ناصر خسرو گفته می شود که وی همیشه مسلمان معتقدی بوده و رسالات ملحدانه خود را به اجبار و به فرمان وملك ملحدان در زندان نوشته است. بعضی دیگر از این افسانه ها او را به صورت زاهد متعبدی تصویر می کنند که در غاری می زیسته و با گیاهان تغذی می کرده و کارهای خارق العاده ای از وی سر میزده است.
افسانه های دیگر، وی را مردی صوفی از مریدان شیخ ابوالحسن خرقانی معرفی میکنند. بزرگ زاده، دانشمند تاجیکی نخستین کسی است که به جنبۀ ساختگی و افسانه آمیز این حکایتها که به نام زندگی نامه ناصر پدید آمده است ، اشاره کرده و می نویسد و برای مرد صمیمی و پرشوری مانند ناصر خسرو که صادقانه و دلیرانه با پستی و فر یکی از تألیفات او در اروپا چاپ شد.
خرید کتاب ناصرخسرو و اسماعیلیان اثر آ.ی برتلس ترجمه ی. آرین پور
در ده سال اخیر خاورشناسانی مانند: ن. تقوی، س . ح . تقی زاده ، م . مینوی ، هـ . ، هـ . انه ، م . غنی زاده ، ش ، شفر ، ت ، ایرانی، م . بذل الرحمن ، و . آ. ژوکوفسکی ، آ. آ، سمیونف ، س ، نفیسی ، ی ، خشاب، و . آ . ایوانف و ه . کوربین متن يك سلسله از مصنفات ناصر خسرو را انتشار دادند .
ه . انه ، س . ح . تقی زاده ، و . آ. ایوانف و . ی . خشاب چند رساله کوتاه دربارۀ زندگانی و آثار او پدید آوردند. آ. . سميونف و ه . کوربین چند مقاله درباره فلسفه ناصر خسرو نوشتند . ولی با این همه نمی توان گفت که آثار و تألیفات او چنانکه شاید و باید مورد مطالعه و تحقیق واقع شده است . نام ناصر خسرو امروز در ایران و در زادگاه او تاجیکستان شهرت و معروفیت زیاد دارد . اشعار اخلاقی و پندآموز او در برنامه مدارس گنجانده شده و مطبوعات مترقی ایران به آثار و مؤلفات ناصر علاقه فراوان ابراز می دارند.
اشعار و رسالات حکیمانه او روز بروز در شرق و غرب جلب توجه بیشتری می کند و ضرورت تحقیق و مطالعه در آثار وی هر روز آشکارتر می گردد . تا چندی پیش بحث دربارهٔ یکی از مسائل معضله میراث ادبی ناصر ، یعنی روابط او با اسماعیلیان، بواسطة فقد تحقیقات کافی در این رشته از آئین اسلام، دشوار بود اما اکنون زمینه مساعدی برای مطالعۀ تاریخ و عقاید اسماعیلیه فراهم آمده است . کیش اسماعیلی که در قرن هشتم و نهم میلادی چون شعبه مستقلی از اسلام جدا شده ، امروز چندین ملیون نفر در هند و ایران و سوریه و اوگاندا و بعضی نقاط دیگر جهان پیرو و معتقد دارد . است .
. در آقاخان سوم پیشوای دینی اسماعیلیان که به سال ۱۳۷۶ هجری قمری (۱۹۵۷) در گذشت، در سیاست جهانی نیم قرن اخیر نقش مهمی بر عهده داشت. ج ، نهرو، آقاخان را یکی از عمال سیاسی میخواند که « در طول مدت زندگانی يك نسل با امپریالیزم انگلستان و طبقۀ حاکمۀ انگلیس روابط نزديك داشته » و ه میتوان او را یکی از کارداران شایسته امپراتوری انگلستان بشمار آورد.
شاید بخصوص دخالت سران اسماعیلی در حیات سیاسی هند و آفریقاست که بر شدت علاقه و توجه دانشمندان به بررسی تاریخ و اصول تعالیم اسماعیلیان افزوده سالهای اخیر تحقیقات زیادی در تاریخ این مذهب و در چاپ متون اسماعیلی بعمل آمده است. در سال ۱۳۶۵ هجری (۱۹۴۶) ، ظاهراً با شرکت مالی و سازمانی آقاخان ، يك محفل علمی به نام «انجمن اسماعیلیان» پدید آمد و این انجمن در مدت دوازده سال گذشته قریب بیست متن از متون اسماعیلی و نوشته های درباره آن متون را بچاپ رسانید.
در سال ۱۳۶۷ (۱۹۴۸) و . آ. ایوانف در جزو انتشارات «انجمن اسماعیلیان» رساله مختصری با عنوان همین کتاب که ما در دست داریم ، انتشار داد . و . . . ایوانف در مقدمه این رساله نوشت که غرض وی روشن کردن جزئیات شرح حال ناصر خسرو و حقیقت روابط او با اسماعیلیان است و بر اساس این مسئله است که چند مرحله از اوقات زندگانی ناصر از جمله پیوستن او به اسماعیلیان، کوششهای تبلیغاتی او، جایگاه او در سلسله مراتب اسماعیلیه و روابط وی با مؤید فی الدین داعی اسماعیلی را مورد مطالعه قرار داده است .
رسالة و. آ ایوانف دلایلی را که ه . اته و س. ح. تقی زاده در هواخواهی ناصر خسرو از پیروان کیش اسماعیلی آورده اند، تأیید و تصریح می کند .
ومایگی روحانیان و ابلهی و مزدوری دولتیان می جنگیده، کیفری بدتر از این گونه نسبتها نمی توان اندیشیده علمای روحانی که ناصر را در حال حیاتش ملحد و بی دین خوانده و از هیچگونه زجر و آزار در حق او دریغ نداشته بودند، ظاهراً پس از مرگش خواسته اند چهرۀ حقیقی این مرد متفکر و متهور را از انظار مستور دارند از تألیفات حقیقی و فلسفی ناصر ، که با بغض و کینه فقهای اهل تسنن و یا کسانیکه عقاید او را درک نکرده اند مواجه گردیده است ، تنها چند نسخه منحصر به فرد تصادفاً به ما رسیده، در صورتیکه شرح زندگی افسانه آمیز وی در صدها نسخه خطی و چاپ سنگی به دست مردم افتاده است .
درصد سال اخیر دانشمندان شرق و غرب برای نمایاندن چهره حقیقی ناصر خسرو کوششهای فراوان بکار برده اند در سال ۱۲۸۰ هجری قمری (۱۸۴۲ ) چاپ سنگی دیوان ناصر در ایران منتشر گردید. در سال ۱۳۹۶ (۱۸۷۹) متن انتقادی
کتاب ناصر خسرو و اسماعیلیان که در سال هزار و سیصد و چهل و شش چاپ شده می باشد.این اثر توسط یوگنی ادواردویچ برتلس نوشته شده است.که انتشارات آن ب‍ن‍ی‍اد ف‍ره‍ن‍گ ایران می باشد.و با ترجمه یحیی آرین پور انجام گرفته است.و با جلد گالینگور منتشر شده است. ناصرخسرو در زمان کودکی خویش با حادثه مختلف روبرو شده است و واسه ی یک زندگی پر از حوادث آماده شده است.از جمله جنگ‌های بسیار بلند سلطان محمود و خشک سالی بی‌سابقه داخل خراسان که به محصولات کشاورزان صدمات بسیار زیاد و همچنان زیاد شدن بیماری وبا در این خطه که جان عده‌ی بسیاری از مردم را گرفته است.ناصر خسرو از اول جوانی به درس دادن علوم متداول زمان پرداخته است و قرآن را ازبر نمود. در دربار پادشاهان و امیران از جمله سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی بهعنوادن مردی ادیب و فاضل به کار دبیری اشتغال ورزید .
خرید کتاب ناصرخسرو و اسماعیلیان اثر آ.ی برتلس ترجمه ی. آرین پور چاپ اول انتشارات ب‍ن‍ی‍اد ف‍ره‍ن‍گ ایران