تاریخ ادبیات در ایران تالیف ذبیح الله صفا، از مفصل ترین تاریخ های ادبی مربوط به ایران است. این اثر عظیم، در هر بخش در ابتدا به تشریح اوضاع و احوال سیاسی و تاریخی هر دوره پرداخته است و بعد از آن اوضاع و احوال دانش و ادبی آن برهه را بررسی کرده است. این دانشنامه، تاریخ ادبیات ایران را طی هشت جلد از آغاز تا پایان دوره صفوی مورد کنکاش و بحث و نظر قرار میدهد. شیوه کار ذبیح صفا چنین است که تاریخ ادبیات را با تاریخ فرهنگ ایران ممزوج کرده است. ذبیح الله صفا متولد 1290 خورشیدی، نویسنده، ادیب و تصحیح گر شناخته شده متون ادبی در ایران می باشد. از دیگر تالیفات او می توان به حماسه سرایی در ایران، تاریخ و تحول نظم و نثر فارسی، مزدا پرستی در ایران قدیم، مقدمه ای بر تصوف، سیری در تاریخ زبان ها و ادب ایرانی و نیکی نامه و دهها اثر ارزشمند دیگر اشاره کرد.

 

Capture

 

از میان ملتهای قدیم جهان كمتر ملتی مانند ایرانیان دارای سابقه ممتد ادبی و آثار مختلف دل‌انگیز بلهجه‌های گوناگونست. از قدیمترین اثر ادبی ایران یعنی گاثاهای زردشت تا جدیدترین آثار جانبخش پارسی، همه‌جا و همیشه پرتو روح خلاق و اندیشه تابناك ایرانی آشكار و هویداست. مجموع كتب و منظوم هایی كه از حدود هزار سال قبل از میلاد تا امروز، كه نزدیك دو هزار سال از میلاد مسیح می‌گذرد، یعنی در فاصله‌ یی قریب به سه هزار سال شمسی، در این كشور بزبانهای اوستایی، پهلوی شمالی یا اشكانی، پهلوی ساسانی، سغدی، طبری، كردی و پارسی دری پدید آمده از حد شمار بیرونست، و از میان این آثار بیشمار نه تنها بسیاری در زمره دلكش‌ترین نتایج قریحه نژاد ایرانیست بلكه بعضی را در ردیف بهترین شاهكارهای ادب و فكر در سراسر عالم میتوان درآورد.
كیست كه از ارزش جهانی شاهنامه فردوسی و رباعیات خیام و مثنوی مولوی و غزلهای حافظ بی‌خبر باشد؟ و چه‌ بسا آثار بدیع دیگرست كه اگر چنانكه باید در معرض علم و اطلاع جهانیان قرار گیرد در شمار اینگونه آثار بزرگ درآید.

ملت ایران علاوه بر آنكه بلهجه‌های ایرانی آثار منثور و منظوم بر جای نهاده، در ایجاد یكی از مهمترین ادبیات جهانی یعنی ادبیات عربی نیز سهم عمده و اساسی داشته است چنانكه تدوین لغت و قواعد لسانی و تجدد و ترقی نثر و نظم آن زبان را باید بواقع و بی‌وسوسه شیطانی تعصب و خودستایی مرهون ایرانیان دانست و این قولی است كه جملگی برآنند. این وسعت دایره كار و عمل در ادب ایرانی باعث میشود كه ما تحقیق در تاریخ ادبیات ایران را در دو دوره ممتاز از یكدیگر مورد مطالعه قرار دهیم یعنی آنچه مربوط به پیش از اسلامست جدا و آنچه مربوط به دوره اسلامی و علی الخصوص زبان پارسی دری است جدا مورد تحقیق قرار گیرد، خاصه كه تتبع در تاریخ ادبیات ایران عهد اسلامی خود محتاج رنجهای متمادی و تسوید اوراق كثیر و جست‌وجو و مطالعه طولانیست.
اینست كه نگارنده این اوراق موضوع تحقیق و مطالعه خود را تنها به یكی از این دو عهد یعنی عهد اسلامی، منحصر ساخت و كتاب حاضر را بشرح تاریخ ادبی ایران در عهد مذكور اختصاص داد و با آنكه مطالعه و تحقیق در تاریخ ادبیات عهد اسلامی محتاج زحمات چندین ساله است از خداوند متعال یاری طلبید و قدم در این راه دشوار گذاشت.
این اقدام اگرچه مقرون به تهور بسیارست، لیكن نباید آنرا دلیل خیرگی و بی‌باكی مؤلف دانست بلكه من با اعتراف به ناشایستگی و عدم اطلاع و فقدان استحقاق خود با برگزاشتن این كار شگرف خواسته‌ام تنها راهی برای آیندگان گشوده و برای خود شرف تقدم در آن كار حاصل كرده باشم.

روش تحقیق نگارنده در این كتاب آنست كه پیش از ورود در مطالعه وضع ادبی هرعهد، نخست باید مقدمات آشنایی با محیط فكری و سیر افكار و عقاید و علوم را در آن دوره فراهم آورد زیرا بنظر حقیر ادب فن بیان عقاید و افكار و عواطف است و علوم ادبی نیز دانشهایی است كه این مقصود را بهتر میسر سازد. عقاید و افكار و عواطف، كه موضوع نظم و نثر است، نیز به تمام معنی كلام تابع محیط مادی و معنوی هرعهد می‌باشد و بهیچ روی از آن مستقل و جدا نیست. اینست كه اگر فی المثل بخواهیم علل ترقی و انحطاط افكار و اشعار حماسی را در یك عهد بشناسیم باید حتما وضع سیاسی و دینی و اجتماعی را در آن عهد كاملا مورد مطالعه قرار دهیم زیرا این اوضاعست كه می‌تواند یك ملت را به جانب مفاخرات نژادی و بیان افتخارات باستانی و قهرمانی و ملی سوق دهد و یا از آن بازدارد.

 برای خرید کتاب تاریخ ادبیات در ایران اینجا کلیک نمایید