وبلاگ

تاریخ سینمای ایران

مختصر تاریخ سینمای ایران در یک صفحه

پنج سال از نمايش نخستين فيلم هاي برادران لومير* در گراند كافة پاريس (28 دسامبر 1895 م گذشته بود كه مظفرالدين شاه طي نخستين سفرش به اروپا در 17 تير 1279 دركونتراكس ويل فرانسه با پديدة «سينماتوگراف» آشنا شد. او بلافاصله تهية اسباب آن را به عهدة يكي از ملتزمين، ميرزا ابراهيم خان عكاس باشي (1253 ـ 1294 ش)، پسر ميرزا احمد خان صنيع السلطنة عكاسباشي گذاشت.

{tortags,254,5}

نخستين فيلم ايراني با دوربيني از نوع گومون* از جشن گلهاي اوستاند* بلژيك در 23 مرداد 1279 برداشته شد و پس از خاتمة سفر، ابراهيم خان تا سالهاي آخر حكومت مظفرالدين شاه «فيلمبردارباشي» دربار بود.

از جمله از شيرهاي باغ وحش فرح‏آباد و آيين قمه‏زني سبزه ميدان در محرم 1280 فيلمبرداري كرد و جلسات نمايش فيلم در دربار و خانه‏هاي اعيان ترتيب داد. ابراهيم خان پس از مرگ مظفرالدين شاه از دربار كناره گرفت و سينما را فروگذاشت.

سينما در انحصار دربار بود كه ابراهيم صحاف باشي طهراني پروژكتوري به تهران وارد كرد و حياط پشتي دكان آنتيك فروشي خود را جهت نمايش فيلم مرتب كرد. صحاف باشي پيش از مظفرالدين شاه، طي سفري به لندن در 28 ارديبهشت 1277، ارزش سينما را دريافته بود و كارش را كه گسترش داد، نخستين سالن عمومي سينما را در آبان 1283 در خيابان چراغ گاز گشود. اما به دليل تحريم روحانيون و نارضايتي دربار، پس از يك ماه، سينماداري را فروگذاشت. او كه به زودي از مشروطه خواهان بنام شد ، مصايبي به سرش آمد و پروژكتور و فيلم هايش را به حراج گذاشت ، سر آخر نيز به هند مهاجرت كرد .

بيش از 2 سال پس از تعطيل سالن صحافباشي، مهدي ايوانف ، معروف به روسي خان (1254 - 1346 ش) پروژكتور و حلقه ، فيلم از پاتة* پاريس تهيه كرد و از ماه هاي آغازين حكومت محمد عليشاه جلسات نمايش فيلم در دربار و خا نه‏هاي اعيان ترتيب داد. روسي خان از 22 مهر 1286 حياطي را كنار عكاسخانة خود ، به سينما تبديل كرد. ماهي نگذشت كه مهاجري قفقازي به نام آقايوف از 15 آبان 1286 سينمايي را در قهوه‏خانة زرگرآباد، واقع در خيابان چراغ گاز، داير كرد. آقايوف و روسي خان در ادامه سالن‏هاي سينماي ديگري در نقاط مختلف تهران به راه انداختند.

هنگام به پايان رسيدن دورة استبداد صغير، آقايوف سالنهايش را فرو گذاشته بود و روسي خان، فقط چند ماهي، سينما فاروس را داير نگه داشت. اما كوشش هايش نتيجه‏اي نداشت و به فرانسه كوچيد.

اولين فيلمبردار:   پروژكتوري كه صحافباشي به حراج گذاشت نصيب تاجري ارمني به نام آرتاشس پاتماگرياد، معروف به اردشير خان (1242 - 1307 ش) شد. اردشير خان قسمتي از آپارتمانش را،واقع در خيابان علاءالدوله، جهت نمايش فيلمدر اختيار عكاس روسي،آنتوان سوريوگين* گذاشت.   سپس خود از اوايل جنگ جهاني اول، سالن سوريوگين را به نام مدرن سينما يا سينما تجدد فعال كرد. و به دنبال آن سالن گراند هتل را، واقع در خيابان لاله‏زار. پيشرفت اردشير خان در سينماداري به رقابت باژرژ اسماعيليف، معروف به ميرزا اسماعيل قفقازي كه يكي ديگر از پروژكتورهاي روسي خان را خريده بود و سينما فاروس را اداره مي‏كرد انجاميد. تا اينكه سينماهايي ديگر مانند سينماي حاج نايب معيلي در كافه بولوارد، واقع در خيابان لاله‏زار نيز آغاز به كار كردند و زمينة سزاواري فراهم آمد تا نخستين فيلمبردار حرفه‏اي سينماي ايران، خان باباخان معتضدي (1271 - 1365 ش) پا به ميدان بگذارد.   معتضدي طي سالهاي تحصيل الكترومكانيك در فرانسه، با كار در كارخانه‏هاي گومونِ پاريس، فن فيلمبرداري و ظهور فيلم را آموخت و در اواخر دورة قاجاريه به ايران بازگشت. او با خريد يكي از دوربينهاي ابراهيم خان عكاسباشي و استفاده از مقداري فيلم خام و دواي ظهور كه از فرانسه وارد كرد به فيلمبرداري از دورنماهاي تهران پرداخت و لابراتواري در خانه‏اش برپا كرد. حتي فيلم هاي كوتاه كمدي / خانوادگي نيز تهيه كرد كه از نمونه‏اي از آنها در فيلم «سينماي ايران از مشروطيت تا سپنتا » استفاده شده است. ظاهراً فعاليت هاي اخير توجه دربار احمدشاه را جلب كرد و معتضدي مأمور شد از وليعهد، محمدحسن ميرزا، فيلم بردارد.   با قدرت گرفتن سردار سپه تاچندي فيلمبردار رسمي حكومت پهلوي بود. حاصل اين دورة كاري او فيلمهاي خبري كوتاهي هستند، از جمله رضا شاه و مجلس مؤسسان (1304 ش) تاجگذاري رضا شاه در كاخ گلستان (1305 ) و افتتاح بانك ملي ايران (1307 ش ) معتضدي به سينماداري نيز پرداخت. از جمله با اردشيرخان در اوايل حكومت رضاشاه سينما خورشيد را به عنوان نخستين سنيماي زنانة ايران فعال كرد. و با علينقي وزيري، معروف به كلنل (1265 - 1358 ش) در 1307 ش سينماي زنانة صنعتي را در خيابان لاله‏زار افتتاح كرد.   او از اوايل دهة 1320 ش فيلمبرداري را فروگذاشت و فقط به سينماداري پرداخت. اما طي دهة نخست 1300 ش، تاجر سرشناس، ميرزا عليخان تبريزي وكيلي (1266 - 1346 ش) بود كه به سينماداري ايران ساماني امروزي داد و زمينه را براي فيلم سازي حرفه‏اي ايرانيان آماده كرد .وكيلي، ابتدا، در 1305 ش گراند سينما را افتتاح كرد. سپس با ياري معتضدي ميان نوشته‏هاي فيلم هاي صامت خارجي را به فارسي برگرداند و به همراهي موسيقي زنده با نمايش فيلم هاي صامت اهميت بخشيد. داستان هاي فيلم هاي خارجي را تنظيم كرد و همزمان با نمايش آنها در روزنامه‏ها به چاپ رساند.