افضل التواریخ

کتاب افضل التواریخ نوشته غلامحسین افضل الملک

نمونه جمع اوری شده پنج جلدی در یک مجلد

در رود دادهای ایام سلطنت مظفرالدین شاه، تألیف غلامحسین افضل الملك مستوفی است كه نسبش به كریم خان زند می رسد. این شخص برحسب دستخط مظفرالدین شاه مأمور بوده است كه هر سال وقایع سلطنت وی و اخبار مملكت را در كتابی فراهم آورد.

افضل الملک در ضمن مطالب کتاب،گاهی نیز از رساله‌های و نوشته‌های مربوط به موضوع بهره برده‌ است.همچنین در تمامی جلدها به جغرافیای محلی و بعضی اصطلاحات دیوانی،زندگینامه رجال و ترتیب‌ دوایر دولتی اشاره کرده است.در پایان هر جلد نیز ترجمهء بخشی از کتاب اعلام الناس را آورده است.

افضل الملک در جلد اول افضل التواریخ ضمن‌ معرفی خود،به دستخط مظفر الدین شاه در 1313 اشاره‌ می‌کند که در آن وی را مأمور نگارش تاریخ سلطنت‌ شده و در این اثر تاریخ دولتی و وقایع سلطنت و تغییر و تعیین وزراء و حکام را به نگارش درآورد و کتاب خود را تحت عنوان جلوس مظفر به شاه تقدیم نمود.

وی وقایع کتاب را از روز 17 ذی القعده 1313 مصادف با ترور ناصر الدین شاه آغاز و تا روز دوشنبه 26 ذی حجة الحرام 1313 به اتمام رساند.کتاب جلوس‌ مظفر مورد تأیید و تشویق شاه واقع شد و به امر شاه‌ مقرر گردید افضل الملک هر ساله وقایع سلطنت را بی‌کم و کاست به نگارش درآورده و در قبال آن اضافه‌ مواجب دریافت نماید.

وی در ابتدا جلد دوم پس از حمد و ستایش خداوند،به صورت دستخط شاه دربارهء پرداخت اضافه مواجب برای نگارش افضل التواریخ و نیز اعطای لقب افضل الملک اشاره کرده است.

افضل الملک جلد دوم را از وقایع اول محرم‌ 1314 آغاز کرده است و سپس به دکتر وقایع مهم در این سال چون قتل میرزا رضا کرمانی در 17 ذیقعده‌ اشاره کرده و شرح زندگی عباس میرزا ملک‌آرا در باب‌ چهارم آورده است.همچنین در این بخش به‌ جغرافیای بخشی از مناطق مسکونی جهان اشاره‌ کرده است که شامل اوضاع و اخبار ممالک جهان، مساحت،جمعیت،کیفیت حکومت،نام پادشاه یا حاکم، نام پایتخت و قیمت کالاهای وارد شده و صادر شده‌ است که آن را در شش جدول(آسیا،اروپا،افریقا، امریکای شمالی،امریکای جنوبی و اقیانوسیه)آورده‌ است.

جلد سوم با شرح عزاداری محرم 1315 در صاحبقرانیه شروع می‌شود.در ابتدای کتاب اخبار مربوط به دربار و خاندان پادشاه و سلام‌های اعیاد و تلگراف‌هایی که به سلاطین ممالک فرستاده و جواب‌هایی که ارسال شده،آمده است.همچنین در این جلد وزارت و صدارت میرزا علی خان امین الدوله‌ به‌طور مفصل بیان شده است.

در جلد چهارم در ابتدای کتاب به شرح عزل‌ امین الدوله از صدارت پرداخته و در باب دوم این جلد پس از اشاره به عزل و نصب‌های پس از صدارت‌ امین الدوله به جغرافیای ایران پرداخته است.

وی ایران‌ را به شش مملکت تقسیم کرده است.عراق،فارس، خراسان،آذربایجان،طبرستان و اهواز.سپس دربارهء هریک شرح مختصری آورده اما مملکت ششم یعنی‌ اهواز و خوزستان را به تفصیل شرح داده است.

وی‌ اهواز را به نه شهر تقسیم کرده است:1-رامهرمز 2- عسکر مکرم 3-تشر 4-جندیشاپور 5-شوق(شوشتر) 6-سون 7-نهرمندی 8-ایذح 9-منامه.و نیز درباره‌ رامهرمز به تفصیل سخن گفته است.

سپس به شرح بعضی نقاط مهم خوزستان،رود کارون و عادات اهالی پرداخته است.وی منبع‌ اطلاعاتی خود را از سفرنامه مسیو بابن و هوسه نقل‌ می‌کند13که در آن به شهرهایی چون بهبهان و کازرون اشاره شده است و در باب چهارم کتاب نیز شرح‌حال صفی علیشاه آمده است.

جلد پنجم با شرح عزاداری محرم 1317 ق آغاز و با …