ترس از انگلیس

کتاب ترس از انگلیس اثر محمود طلوعی

احتمال دارد که اغراق نباشد اگر بگوییم نقش و جایگاه انگلستان در تاریخ روابط خارجی ایران قابل قیاس با دیگر دولت‌ها نیست و تاثیر دخالت‌های این دولت در اوضاع داخلی و روابط خارجی کشورمان به ویژه در دو سده اخیر به میزانی گسترده است که بتوان از آن به عنوان پارامتری تاثیرگذار و بی‌رقیب در این حوزه نام برد. پارامتری که از دوران پس از جنگ اول جهانی رقیب و در عین حال رفیقی به نام ایالات متحده آمریکا را گاهی در کنار خود و گاهی در برابر خود احساس کرد. سرآغاز روابط تاریخی ایران و انگلستان را می‌توان از نیمه دوم قرن سیزدهم میلادی، مطابق با اواخر قرن هفتم هجری دانست. در زمان حکومت کریم‌خان زند در سال 1763 میلادی انگلیسی‌ها به تأسیس تجارتخانه در بوشهر دست زدند. ابتدای روابط تاریخی ایران و انگلستان را می‌توان از نیمه دوم قرن سیزدهم میلادی، مطابق با اواخر قرن هفتم هجری دانست. در آن ایام، ایران تحت قیمومیت امرای مغول بوده و ارغون شاه، نواده هلاکوخان، در آن حکومت می‌کرد. در انگلستان نیز ادوارد اول پادشاه بود. پادشاهی او همزمان با فرسودگی و خستگی دنیای مسیحیت بود، چرا که آنان از جنگ‌های 200 ساله خود با ممالک اسلامی برای آزادی اورشلیم خسته و فرسوده شده و اینک مایل بودند با سلاطین مغول از در دوستی درآیند تا شاید بتوانند به دست آنها زوال دولت‌های اسلامی را فراهم آورند. در سال 1800 میلادی روابط رسمی سیاسی بین ایران و انگلستان با انتخاب سفیر از سوی انگلستان شکل گرفت. به دنبال قدرت یافتن ناپلئون بناپارت در فرانسه، انگلیسی‌ها که از جانب او احساس خطر می‌کردند، بر تلاش خود برای نفوذ در ایران افزودند و هیاتی را به ریاست یک افسر 30 ساله انگلیسی به نام «جان مالکوم» به ایران فرستادند. جان مالکوم که بعدها به واسطه خدمات خود به انگلستان به درجه ژنرالی و لقب «سر» نائل شد، ماموریت داشت که یک قرارداد تدافعی با ایران منعقد کند و از نفوذ و پیشرفت فرانسه در ایران جلوگیری به عمل آورد. زیرا فرانسوی‌ها در آن موقع تا مصر و سوریه پیش آمده بودند و این خطر وجود داشت که درصدد توسعه قلمروی نفوذ و قدرت خود به سوی شرق برآیند، بویژه آنکه پس از انعقاد و امضای قرارداد بین ایران و فرانسه که به قرارداد «فینکن اشتاین» شهرت یافت منافع انگلستان به طور کلی در خطر تهدید قرار گرفت. در اوایل سال 1809 بر اثر تعلل فرانسه در اجرای تعهدات خود نسبت به ایران، روابط 2 کشور رو به تیرگی نهاد. سفرای 2 کشور به کشورهایشان فراخوانده شدند. انگلیسی‌‌ها بدون فوت وقت، برای پر کردن این خلأ دست به کار شدند و چون‌ جان مالکوم دیگر اعتباری در ایران نداشت، این بار «هارفورد جونز» را به عنوان وزیرمختار به تهران اعزام داشتند.