شمس المعارف الکبری عنوان اثری است که نام آن در حوزهٔ متون قدیم اسلامی، به‌ویژه در میان نوشته‌های مرتبط با مباحث رمزی، جایگاهی خاص پیدا کرده است. این اثر در طول زمان نه تنها به‌عنوان یک متن نوشتاری، بلکه به‌عنوان پدیده‌ای فرهنگی در میان جوامع شرقی شناخته شده و حضور آن در کتابخانه‌های خانوادگی، خانقاه‌های صوفیان، دکان‌های نسخه‌نویسان و بازارهای کهنه‌فروشان قابل مشاهده بوده است. کتاب در قالب اصلی خود به زبان عربی تألیف شده و از همان سده‌های نخستینِ حضورش، نسخه‌های متعددی از آن در مناطق مختلف تکثیر و بازنویسی شده است.
لینک خرید کتاب شمس المعارف نسخه چاپی
خاستگاه کتاب را به حوزه‌های علمی و صوفیانهٔ شمال آفریقا و مصر نسبت می‌دهند؛ محیطی که در آن نگارش رساله‌هایی در زمینهٔ اسماء، اذکار و تأثیرات باطنی کلمات رواج داشته است. ساختار متن نشان می‌دهد که نویسنده با سنت «علم الحروف» و روش‌های تأویل اسماء آشنایی داشته و تلاش کرده مجموعه‌ای از مطالب پراکنده را در قالب کتابی واحد تنظیم کند. از آنجا که نسخه‌های گوناگون از نظر ترتیب فصول تفاوت دارند، مشخص است که اثر در دوره‌ای طولانی دست‌به‌دست شده و کاتبان هر یک ترتیب مطلوب خود را اعمال کرده‌اند. به همین دلیل، هیچ نسخه‌ای را نمی‌توان به‌طور قطعی به‌عنوان نسخهٔ معیار معرفی کرد.
از نظر قالب، اثر را می‌توان مجموعه‌ای از مباحث گوناگون دانست که در محورهایی مشخص قابل دسته‌بندی‌اند: بخش‌هایی به معرفی اسماء خاص اختصاص دارد و در آنها ویژگی‌های معنوی هر اسم و کاربرد آن توضیح داده شده است. بخشی دیگر به ترتیب و ارزش‌گذاری حروف می‌پردازد و در آن ترکیب‌های حرفی با معنای خاص ارائه می‌شود. در برخی بخش‌ها متن به صورت فرمول‌گونه و جدولی تنظیم شده، به‌طوری که در آن حروف یا کلمات در مربع‌ها و دایره‌ها قرار گرفته‌اند. همچنین مواردی دیده می‌شود که در آن ارتباط میان حالات طبیعی و اذکار توضیح داده شده است.
از نظر نسخه‌شناسی، شمس المعارف در شمار آثاری است که نسخه‌های خطی آن به‌صورت گسترده در کتابخانه‌های مختلف اسلامی وجود دارد. نسخه‌هایی که در شام یا مصر کتابت شده‌اند غالباً در قطع وزیری متوسط با جوهر سیاه و حاشیه‌های کم‌رنگ هستند. نسخه‌های مغربی گاه با خطی درشت‌تر و با جدول‌بندی پررنگ‌تر همراه‌اند. برخی نسخه‌های ایرانی و هندی نیز دارای توضیحات حاشیه‌ای به زبان فارسی یا اردو هستند. چاپ‌های سنگی اثر نیز در دورهٔ متأخر رواج یافت و در آنها گاهی توضیحات افزوده یا حذف شده است.
کتاب در فرهنگ‌های مختلف کارکردهای متفاوتی داشته است. در برخی مناطق، آن را در زمرهٔ رساله‌های تعلیمی می‌دانستند و برای شناخت سنت‌های کهن از آن بهره می‌گرفتند. در برخی خانقاه‌ها، بخش‌هایی از آن به‌صورت شفاهی خوانده می‌شد و کاربرد آیینی داشت. در میان نسخه‌پردازان بازارهای محلی، وجود این کتاب نشانهٔ اعتبار دکان به‌شمار می‌رفت. در خانواده‌هایی که کتابخانهٔ شخصی داشتند، حضور شمس المعارف در کنار آثار تاریخی یا تفسیری نشان می‌داد که کتاب نه فقط به‌عنوان ابزار، بلکه به‌عنوان نشانهٔ فرهنگی حفظ شده است.
در ساختار داخلی کتاب، مقدمه‌هایی وجود دارد که در آنها نویسنده یا کاتب توضیحاتی درباره نیت نگارش یا روش استفاده از مطالب ارائه کرده است. این مقدمه‌ها در نسخه‌های مختلف از نظر متن و طول تفاوت دارند، اما در بیشتر آنها بر اهمیت اسماء و حروف تأکید شده است. پس از مقدمه، بخش‌های متعدد بدون عنوان دقیق آغاز می‌شود و در برخی نسخه‌ها توسط کاتب برای سهولت، عناوینی در حاشیه افزوده شده است. از نظر زبان، متن شامل عباراتی ساده و قابل فهم است که بلافاصله پس از آن، ترکیب‌هایی پیچیده و غیرمعمول دیده می‌شود. این تفاوت زبانی نشان می‌دهد که اثر برای طیف گسترده‌ای از خوانندگان تنظیم نشده، بلکه مخاطب آن کسانی بوده‌اند که با اصطلاحات درونی متن آشنایی داشته باشند.
جایگاه شمس المعارف در تاریخ نگارش آثار عربی مرتبط با علوم رمزی قابل توجه است. در میان کتاب‌هایی که به موضوع اسماء و اذکار پرداخته‌اند، این اثر یکی از جامع‌ترین نمونه‌ها به‌شمار می‌رود و همین ویژگی موجب شده که نام آن در بسیاری از فهرست‌های نسخه‌شناختی ثبت گردد. حضور آن در کتابخانه‌های عمومی نشان‌دهندهٔ تأثیر فرهنگی آن است؛ زیرا آثاری که تنها کارکرد تخصصی داشتند کمتر در کتابخانه‌های عمومی حفظ می‌شدند. شمس المعارف اما در کنار قرآن، تفاسیر، کتب لغت و دواوین شعری نگهداری شده و این امر نشان می‌دهد که اثر به‌عنوان بخشی از میراث مکتوب دینی و ادبی محسوب می‌شده است.
در عصر جدید، کتاب به‌صورت دیجیتال نیز منتشر شده و در قالب فایل‌های مختلف در دسترس قرار گرفته است. با اینکه نسخه‌های چاپی جدید گاه دارای ساده‌سازی‌های ظاهری هستند، اما ساختار اصلی اثر همچنان حفظ شده است. برخی ناشران برای استفادهٔ امروزی، جداول را بازطراحی کرده‌اند یا علائم را واضح‌تر نوشته‌اند. با این حال، همچنان نسخه‌های خطی یا چاپ‌های سنگی نزد علاقه‌مندان به آثار قدیمی ارزش بیشتری دارند.
در مجموع، شمس المعارف الکبری را می‌توان اثری دانست که هم از نظر تاریخ نسخه‌شناسی و هم از نظر گسترهٔ فرهنگی اهمیت دارد. این کتاب نه تنها در دورهٔ نگارش خود، بلکه در سده‌های بعد نیز حضور مؤثر داشته و در محیط‌های گوناگون با کارکردهای متفاوت شناخته شده است. پایداری نام آن در حافظهٔ جمعی جوامع شرقی نشان می‌دهد که اثر فراتر از یک متن ساده است و در زمرهٔ کتاب‌هایی قرار می‌گیرد که هویت خاص فرهنگی برای خود ساخته‌اند.
لینک دانلود کتاب شمس المعارف بخش اول
لینک دانلود کتاب شمس المعارف بخش دوم
فقط دقت شود فایلها در فرمت rar
