آثار و زندگی محمد قاضی

 

محمد قاضی (۱۲ مرداد ۱۲۹۲ در مهاباد _ ۲۴ دی ۱۳۷۶ در تهران) مترجم برجستهٔ کُرد ایرانی، و مترجم آثاری چون دن کیشوت و زوربای یونانی به زبان فارسی است.

محمد قاضی فرزند میرزاعبدالخالق قاضی در ۱۲ مرداد ۱۲۹۲ در شهر مهاباد کردستان به دنیا آمد. وی در کتاب سرگذشت خود به نام خاطرات یک مترجم می‌نویسد: پدر من ابتدا یک فررند به نام محمد داشت که فوت کرد، سپس یک دختر داشت، آن هم فوت کرد، ولی به دلیل اینکه پدرم به نام محمد علاقه داشت من را محمدثانی نامید. میرزاعبدالخالق امام جمعه مهاباد بود. محمد قاضی آموختن زبان فرانسه را در مهاباد نزد حسین حزنی مکریانی (گیو مکریانی) آغاز کرد. قاضی در سال ۱۳۰۸ با کمک عموی خود میرزاجواد قاضی که از آلمان دیپلم حقوق گرفته بود و در وزارت دادگستری کار می‌کرد، به تهران آمد و در سال ۱۳۱۵ از دارالفنون در رشته ادبی دیپلم گرفت. در سال ۱۳۱۸ دورهٔ دانشکده حقوق دانشگاه تهران را در رشتهٔ قضایی به پایان برد.

{tortags,148,5}

او در طول این دوران همیشه جزو بهترین شاگردان زبان فرانسه بود. از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ دورهٔ خدمت نظام را با درجهٔ ستوان دومی در دادرسی ارتش گذراند. استاد محمد قاضی محمد قاضی در مهرماه ۱۳۲۰ به استخدام وزارت دارایی درآمد. در سال ۱۳۵۵ از خدمت دولتی بازنشسته شد. وی از اعضای حزب توده ایران بود، و به عقاید خویش وفادار ماند. [۱] از ابتدای دههٔ ۱۳۲۰ با ترجمهٔ اثری کوچک از ویکتور هوگو به نام کلود ولگرد، نخستین قدم را در راه ترجمه برداشت و پس از آن ۱۰ سال ترجمه را کنار گذاشت. در سال ۱۳۲۹ پس از صرف یک سال‌و نیم وقت برای ترجمهٔ جزیره پنگوئن‌ها اثر آناتول فرانس، به‌زحمت توانست ناشری برای این کتاب پیدا کند، اما سه سال بعد که این اثر انتشار یافت، به دلیل شیوایی و روانی و موضوع متفاوت کتاب، آناتول فرانس از ردیف نویسندگان بی‌بازار که کتابشان را در انبار کتاب‌فروشان در ایران خاک می‌خورد به درآمد. در این باره نجف دریابندری در روزنامه اطلاعات مطلبی با عنوان «مترجمی که آناتول فرانس را نجات داد» نوشت. در سال ۱۳۳۳ کتاب شازده کوچولو نوشتهٔ سنت اگزوپری را ترجمه کرد که بارها تجدید چاپ شد. محمد قاضی با ترجمهٔ دورهٔ کامل دن کیشوت اثر سروانتس در سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۳۷ جایزهٔ بهترین ترجمهٔ سال را از دانشگاه تهران دریافت کرد.[۱] محمد قاضی پس از بازنشستگی به فعالیت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پرداخت که حاصل این دوره ترجمهٔ کتاب‌های باخانمان از هکتور مالو، ماجراجوی جوان از ژاک ژروند و زوربای یونانی از نیکوس کازانتزاکیس است. محمد قاضی در ۱۳۵۴ به بیماری سرطان حنجره دچار شد و هنگامی که برای معالجه به آلمان رفت، بیماری تارهای صوتی و نای او را گرفته بود و پس از جراحی، به‌علت از دست دادن تارهای صوتی، دیگر نمی‌توانست سخن بگوید و از دستگاهی استفاده می‌کرد که صدایی ویژه تولید می‌کرد. با این حال کار ترجمه را ادامه داد، و ترجمه‌های جدیدی از او تا آخرین سال حیاتش انتشار می‌یافت. وی ۵۰ سال ترجمه کرد و نوشت و نتیجه تلاش او ۶۸ اثر اعم از ترجمه ادبی و آثار خود او به زبان فارسی است. از آثار مهم ترجمه‌شده توسط او می‌توان به دن کیشوت اثر سروانتس، نان و شراب اثر اینیاتسیو سیلونه، آزادی یا مرگ، و در زیر یوغ نام برد. وی بیشتر از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه می‌کرد. او در مقدمه کتاب زوربای یونانی، خود را "زوربای ایرانی" نامیده‌است. خودش می گوید: "من زوربای ایرانی هستم." محمد قاضی در سحرگاه چهارشنبه ۲۴ دی ۱۳۷۶ در ۸۴ سالگی در تهران درگذشت. همسر وی، «ایران» پیش از او درگذشته بود. محمد قاضی در شهر زادگاه خود مهاباد به خاک سپرده شد. در فروردین ۱۳۸۶ خورشیدی در کوی دانشگاه مهاباد از تندیس محمد قاضی به بلندی چهار متر پرده‌برداری شد

آثار
ترجمه

از آثار مهم ترجمه‌شده توسط محمد قاضی می‌توان از این کتب نام برد:

    سناریوی دن کیشوت، نوشتهٔ میگل سروانتس، ۱۳۱۹ (میلادی) چاپ اول در دو جلد و ۱۳۳۶ (میلادی) چاپ چهارم در دو جلد
    کلود ولگرد، نوشتهٔ ویکتور هوگو، ۱۳۱۹ (میلادی) چاپ هشتم
    سپیددندان، نوشتهٔ جک لندن، ۱۳۳۱ چاپ دهم
    جزیره پنگوئن‌ها، نوشتهٔ آناتول فرانس، ۱۳۳۲ چاپ ششم
    در آغوش خانواده، نوشتهٔ هکتور مالو، ۱۳۳۴ چاپ چهارم
    شاهزاده و گدا، نوشتهٔ مارک تواین، ۱۳۳۴ چاپ هشتم
    نظری به طبیعت و اسرار آن، نوشتهٔ پروفسور لئون برتون، ۱۳۳۵ چاپ دوم
    شازده کوچولو، نوشتهٔ آنتوان دو سنت‌اگزوپری، ۱۳۳۵ چاپ دهم
    ساده دل، نوشتهٔ ولتر، ۱۳۳۵ چاپ پنجم
    آخرین روز یک محکوم، نوشتهٔ ویکتور هوگو، ۱۳۳۴ چاپ هشتم
    تاریک‌ترین زندان، نوشتهٔ ایوان اولبراخت، ۱۳۳۷ چاپ چهارم
    نیه توچکا، نوشتهٔ فئودور داستایوسکی، ۱۳۳۸ چاپ چهارم
    مادام بوواری، نوشتهٔ گوستاو فلوبر، ۱۳۴۱ چاپ چهارم
    مهاتما گاندی، نوشتهٔ رومن رولان، ۱۳۴۳ چاپ پنجم
    دوریت کوچک، نوشتهٔ چارلز دیکنز، ۱۳۴۳ چاپ سوم
    طلا، نوشتهٔ بلز ساندرا، ۱۳۴۳ چاپ دوم
    مرده ریگ، نوشتهٔ گی دو موپاسان، ۱۳۴۵
    تپلی، که مکمل مرده ریگ است، ۱۳۴۶ چاپ ششم
    مادر، نوشتهٔ پرل باک، ۱۳۴۵ چاپ ششم
    دکتر کنوک، نوشتهٔ ژول رومن، ۱۳۴۵ چاپ چهارم
    نان و شراب، نوشتهٔ اینیاتسیو سیلونه، ۱۳۴۵ چاپ پنجم
    آدم‌ها و خرچنگ‌ها، نوشتهٔ خوزوئه‌دوکاسترو، ۱۳۴۶ چاپ پنجم
    آزادی یا مرگ، نوشتهٔ نیکوس کازانتزاکیس، ۱۳۴۸ چاپ ششم
    درباره مفهوم انجیل‌ها، نوشتهٔ کری ولف، ۱۳۴۷ چاپ پنجم
    ناپلئون، نوشتهٔ تارله، ۱۳۴۹ چاپ چهارم
    مسیح باز مصلوب، نوشتهٔ نیکوس کازانتزاکیس، ۱۳۴۹ چاپ ششم
    ایالات نامتحد، نوشتهٔ ولادیمیر پوزنر، ۱۳۵۱ چاپ چهارم
    بردگان سیاه، نوشتهٔ کایل آنستوت، ۱۳۵۱ چاپ دوم
    ماجرای یک پیشوای شهید، نوشتهٔ اینیاتسیو سیلونه، ۱۳۵۲ (میلادی) چاپ دوم. چاپ سوم [اول ناشر] (با تجدیدنظر کامل)، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، ۱۳۹۳.[۳]
    سرمایه‌داری آمریکا، نوشتهٔ ماریان دوبوزی، ۱۳۵۲ (میلادی) چاپ اول
    ماجراجوی جوان، نوشتهٔ ژاک سروون، ۱۳۵۲ (میلادی) چاپ پنجم برای نوجوانان
    پولینا چشم و چراغ کوهپایه، نوشتهٔ آناماریا ماتوته، ۱۳۵۳ چاپ هفتم برای نوجوانان
    داستان کودکی من، نوشتهٔ چارلی چاپلین، ۱۳۳۵ چاپ دوم برای نوجوانان
    فاجعه سرخپوستان آمریکا، نوشتهٔ دی براون، ۱۳۵۳ چاپ دوم
    باخانمان، نوشتهٔ هکتور مالو، ۱۳۵۶ چاپ سوم
    قربانی، نوشتهٔ مالاپارته، ۱۳۵۶ چاپ سوم
    سگ کینه‌توز، نوشتهٔ آلبرتو واسکز فیگه‌روا، ۱۳۵۶ چاپ دوم
    بی ریشه، مجموعه داستان، ۱۳۵۶ چاپ اول
    زن نانوا، نوشتهٔ مارسل پانیول، ۱۳۵۶ چاپ دوم
    قلعه مالویل، نوشتهٔ روبر مرل، ۱۳۵۶ چاپ اول
    زوربای یونانی، نوشتهٔ نیکوس کازانتزاکیس، ۱۳۵۷ (میلادی) چاپ اول
    بیست کشور آمریکای لاتین، نوشتهٔ مارسل نیدرگانگ، ۱۳۵۶ چاپ دوم در سه جلد
    درد ملت، نوشتهٔ ابراهیم احمد، ترجمه از کردی به فارسی با همکاری احمد قاضی از رمان کُردی ژانی گه‌ل، ۱۳۵۸ چاپ اول
    کمون پاریس، نوشتهٔ دانشمندان شوروی، ۱۳۵۹ (میلادی) چاپ اول
    پنج قصه از هانس کریستیان آندرسن، ۱۳۵۸ چاپ اول برای نوجوانان
    در نبردی مشکوک، نوشتهٔ جان اشتاین بک، ۱۳۶۰ چاپ دوم
    مادر، نوشتهٔ ماکسیم گورکی، ۱۳۶۱ (میلادی) چاپ اول
    زمین و زمان، نوشتهٔ آولکوف، ۱۳۶۱ (میلادی) چاپ اول - علمی
    کلیم سامگین، نوشتهٔ ماکسیم گورکی، ۱۳۶۱ (میلادی) چاپ اول در چهار جلد
    عروج، نوشتهٔ جرزی کوزینسکی، ترجمه با همکاری آقای میرزا صالح، ۱۳۶۳ چاپ اول
    در زیر یوغ، نوشتهٔ ایوان وازوف، ۱۳۶۲ چاپ اول
    کرد و کردستان، نوشتهٔ واسیلی نیکیتین
    حلقه سوم، نوشتهٔ کوستاس تاکتیس، ۱۳۶۳ چاپ اول
    دکامرون، نوشتهٔ بو کاچیو، دو جلد
    پسرک روزنامه فروش، نوشتهٔ دمی نیک
    چهل روز موسی داغ، نوشتهٔ فرانتز ورفل، ۱۳۷۳
    صلاح‌الدین ایوبی، نوشتهٔ آلبر شاندور
    تاریخ ارمنستان
    تاریخ مردمی آمریکا، نوشتهٔ هاروی واسرمن
    خداحافظ گری کوپر، نوشتهٔ رومن گاری
    سمرقند
    غروب فرشتگان، نوشتهٔ پاسکال چاکماکیان
    کوروش کبیر، نوشتهٔ آلبر شاندور

تالیف

    خاطرات یک مترجم
    سرگذشت ترجمه‌های من
    زارا، عشق چوپان، سال ۱۳۲۰ چاپ اول