ارسال شده توسطنویسنده

کتاب اخلاق محسنی اثر منثور کمال الدین حسن کاشفی، واعظ نامی سده نهم هجری می باشد که در باب اخلاق نوشته شده است. کتب مشهور دیگر او، روضه الشهدا می باشد که در نعت امامان و به ویژه امام حسین ع و ماجرای شهادت آن حضرت نوشته شده است. بسیاری معتقدند اصطلاح روضه خوانی از آن زمان رواج پیدا کرد که در مجالس، کتاب روضه الشهدا واعظ کاشفی خوانده می شد. از دیگر آثار کاشفی میتوان از انوار سهیلی، مواهب العلیه، مخزن الانشاه و فتوت نامه نام برد. کاشفی در سال 910 هجری از دنیا رفت. اخلاق محسنی شامل چهل باب می باشد و تالیف آن در سال 900 هجری به پایان رسید.

بهارستان اثری منثور از نورالدین عبدالرحمن بن نظام الدین احمدبن محمد مشهور به جامی، شناخته شده ترین شاعر سده نهم هجری می باشد. جامی به سال 817 در جام به دنیا در خراسان بزرگ به دنیا آمد. مدتی در هرات و سمرقند به کسب دانش پرداخت و زمانی نیز به سیر و سلوک پرداخت. جامی کتاب بهارستان را به شیوه و روش گلستان سعدی نگارش کرده است و به مانند سعدی بزرگوار، ابیاتی را چاشنی نثر خویش قرار داده است. به مانند سعدی در گلستان، جامی در این کتاب پند و اندرز و نصایح اخلاقی را سرلوحه کلام خویش قرار داده است و این کتاب را در واقع به عنوان پند و اندرزی به پسر خویش نگاشته است. جامی را خاتم الشعرای شاعران سبک عراقی میدانند و از او آثار ارزشمندی بجای مانده است که از جمله آنها می توان به هفت اورنگ، نفحات الانس، لوایح، اشعه اللمعات و دیوانی از اشعار نام برد. 

روضه خلد اثر مجد خوافی، در باب مسائل اخلاقی و اجتماعی و عرفانی نوشته شده است. بنابر آنچه در شرح حال این نویسنده آمده است، بیست سال از وطنش مهاجرت کرده و آنگاه به خواف برگشته است و به تاثیر از گلستان سعدی به نوشتن این اثر یعنی روضه ی خلد پرداخته است. روضه ی خلد شامل هجده باب است. همچنین چهارصد و بیست حکایت و بیش از دو هزار و صد بیت شعر را شامل می شود. در میانه حکایت های روضه خلد، آیات و احادیت و اخباری نیز استفاده شده است و بجا و شایسته از آنها بهره برده شده است. تولد نویسنده این اثر را در یکی از سالهای 675 تا 680 هجری می دانند. تاریخ روشنی از زمان فوت او مشخص نیست لیک به احتمال زیاد تا اواخر نیمه نخست سده هشتم هجری زنده بوده است.

اخلاق ناصری از مهم ترین نوشته های خواجه نصیر الدین طوسی می باشد که درباره اخلاق فردی و رفتار در میان خانواده و برخورد در محیط پیرامون خویش و همچنین در باب سیاست، نگاشته شده است. این اثر از آثار منثور و شناخته شده ی سده هفتم هجری به زبان پارسی می باشد. این اثر به خواست حاکم قهستان که شیعه اسماعیلی بود، نگارش شده است. بخش نخست کتاب با عنوان تهذیب اخلاق شامل این گفتارها می باشد: معرفت موضوع ومبادي اين نوع، نفس انساني كه آن را نفس ناطقه خوانند، بيان آنكه انسان اشرف موجودات اين عالم است، بيان آنكه نفس انساني را كمالي و نقصاني است، حد وحقيقت خلق و بيان آنكه تغيير اخلاق ممكن است، حصر اجناس فضايل كه مكارم اخلاق عبارت از آن است، فرق ميان فضايل و آنچه شبيه فضايل بود، ترتيب اكتساب فضايل و مراتب سعادات و معالجت امراض نفس.

بخش دوم و سوم کتاب نیز با عناوین تدبیر منزل و سیاست مدن، در باب احوال و رفتار صحیح در خانه و میان خانواده و سیاست و آداب حسنه آن، گفتارهای نغزی بیان شده است.

مرصاد العباد اثری منثور در باب تصوف تالیف شیخ نجم الدین رازیم – معروف به شیخ نجم الدین دایه – از صوفیان سده هفتم هجری می باشد. او پس از قتل استادش شیخ نجم الدین کبری به هنگام حمله قوم مغول، به همدان گریخت و سپس به سمت سرزمین های روم رفت. شیخ نجم الدین رازی در سال 645 هجری وفات یافته است. او کتاب مرصاد العباد را در پنج باب و چهار فصل به نگارش آورده است و دارای نثری ساده می باشد. محمد امین ریاحی این اثر را تصحیح کرده است.

جوامع الحکایات و لوامع الروایات، اثر سدید الدین محمد بن محمد بخاری معروف و شهره به عوفی از مولفان و نویسندگان شناخته شده ی اواخر سده ششم و اوائل سده هفتم هجری می باشد. عوفی مدتهای مدیدی در فرا رودان و سیستان و خراسان بزرگ به سفر پرداخت و سقوط خوارزمشاهیان را به چشم دیده است. لباب الباب و جوامع الحکایات و لوامع الروایات از آثار ارزشمند او می باشد. جوامع الحکایات در بر دارنده حکایت ها روایت های گوناگونی می باشد که عوفی آنها را جمع آوری کرده است. به شیوه رایج، در کنار نثر روان و سلیس این اثر، اشعار عربی و فارسی نیز چاشنی حکایات شده است. همچنین از آیات و احادیث نیز در میانه نثر کتاب استفاده کرده است.

چهار مقاله یا مجمع النوادر اثر شناخته شده نظامی عروضی، از شاعران و نویسندگان سده ششم هجری می باشد. ابوالحسن نظام الدین احمدبن عمربن علی سمرقندی مشهور به نظامی عروضی، هم دوره خیام است. کتاب ارزشمند او با نام چهار مقاله در نیمه های سده ششم تالیف شده است و در بیان شرایط و احوالی می باشد که به سخن مولف ، چهار طبقه از مردم یعنی شاعران، دبیران، منجمان و پزشکان باید حائز آن باشند. همچنین کتاب شامل مباحث و گفتارهای تاریخی نیز می باشد و احوال بسیاری از شاعران و نویسندگان در آن ذکر شده است. این کتاب که از آثار ارزشمند و با اهمیت زبان پارسی می باشد، توسط علامه دانشمند محمد قزوینی تصحییح شده است.

این اثر شامل نامه هایی می باشد که عین القضاه همدانی از عارفان و سالکان نامی و شناخته شده سده ششم هجری به دیگر بزرگان صوفیه نوشته و تنظیم کرده است. این نامه ها در باب اصول صوفی گرایی و عرفان نگارش شده است و امروزه روز از مراجع مهم شناخت افکار و احوال و عقاید تصوف می باشد. عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی که با عنوان عین القضاه همدانی شناخته می شود، از صوفیان بزرگ ایران می باشد که در سال 492 هجری در همدان به دنیا آمد. مشعل زندگی این عارف نامی خیلی زود به خاموشی گرایید و به فتوای جاهلان و زاهد نمایان زمان خود کشته شد و جسد این عالم نامی را سوزاندند. از او آثار متعدد و ارزشمندی بجای مانده است که نمایانگر احوال و افکار عارفان آن برهه می باشد. تمهیدات، رساله لوایح، مکاتیب، رساله یزدان شناخت از جمله دیگر آثار او می باشد. 

کیمیای سعادت، عنوان شناخته شده ترین اثر امام محمد غزالی، که در واقع برگزیده ای از احیا علوم الدین می باشد که مولف به زبان پارسی نگاشته است. این اثر در سده پنجم هجری نوشته شده است و به نثری شیوان و روان تالیف شده است. نویسنده در ابتدا به چهار مقوله خودشناسی، خدا شناسی، دنیا شناسی و آخرت شناسی می پردازد و سپس کتاب را در چهار رکن بیان می دارد. عبادات، معاملات، مهلکات و منجیات از ارکان این کتاب می باشد. امام محمد غزالی توسی در نیمه سده پنجم هجری در توس زاده شد و در سال 505 هجری از دنیا رفت. غزالی پس از سپری کردن چهل از سال از عمر خویش و پس از کسب علم و دانش در علوم مختلف، به گوشه نشینی و ریاضت پرداخت و این شیوه را تا پایان عمر خویش ادامه داد. از او آثار متعددی بجای مانده است. مقاصد الفلاسفه، تهافت الفلاسفه، احیا علوم الدین، منهاج العابدین، رساله الاقطاب، نصیحه الملوک، حقیقه القرآن، تلبیس ابلیس، مشکات الانوار، زاد آخرت، کتاب الاربعین فی اصول دین، جواهر الاقرآن، بدایه الهدایه از جمله دیگر آثار غزالی می باشد.

نصیحه الملوک تالیف محمدبن احمد طوسی ، ملقب به حجه الاسلام، امام محمد غزالی از نویسندگان و مشایخ دوران سلجوقی می باشد که در فقه و حکمت و کلام در دوران خود سرآمد بود. غزالی فلسفه و اصول را نزد امام الحرمین ابوالمعالی جوینی فرا گرفت و سپس بنا به خواست خواجه نظام الملک در مدرسه ی نظامیه به تدریس مشغول شد اما چهار سال بیشتر نگذشت که تحولی شگرف در وی پدید آمد و به سیر و سلوک پرداخت. از آثار او می توان به کیمیای سعادت، نصیحه الملوک، احیا علوم الدین، مکاتیب و تهافت الفلاسفه اشاره کرد. نصیحه الملوک پس از کیمیای سعادت مهم ترین اثر غزالی می باشد و در باب پند و اندرز به سلاطین و وزرا آنان نوشته شده است. این اثر توسط جلال همایی تصحیح و منتشر شده است. غزالی در سال 450 هجری تولد یافت و به سال 505 هجری قمری از دنیا رفت.