کتاب ایران کلده و شوش اثر ژان دیولافوا ترجمه بهرام فره‌وشی
پس از آنکه پنجاه و دو سال متوالی از عمر خود را صرف آموزش و پرورش ابناء میهن عزیز کردم وشت جلد کتاب درسی در رشته های مختلف تحصیلی برای نوآموزان دبستانها و دانش آموزان دبیرستانها تألیف و منتشر نمودم درین هفتاد و چهار سالگی به حکم قانون بازنشسته شدم و اجباراً گوشه نشینی اختیار کردم بدیهی است کسی که پیوسته سرگرم خدمات فرهنگی بوده و با تدریس و تحریر سرو کار داشته است نمیتواند یکباره دست از کار کشیده و اوقات خود را به بطالت که جز کسالت اصلی ندارد بگذراند. برای اینکه اشتغال خاطری داشته باشم به این فکر افتادم که یک دوره داستان آمیخته به تاریخ ایران تألیف نمایم تا جوانان با رغبت بخوانند و به اوضاع و احوال دوران گذشته میهن عزیز و طرز زندگانی نیاکان خود آشنا گردند و اخلاق و رفتار پسندیده آنان را سرمشق اعمال خود قرار دهند.
جلد اول این دوره بنام باستان نامه طبع و منتشر گردید و جلد دوم هم برای طبع حاضر شده تصادقاً در همین اوقات دوست دیرینم آقای صنعتی زاده کرمانی که از نویسندگان معروف است از سفر اروپا بازگشت و چند جلد کتاب که باختریان راجع بایران نوشته بودند همراه خود آورد. یکی از آنها را موسیو بازیل نیکیتین لهستانی که سالها در ایران از طرف دولت روسیه گزاری سمت قونسولی داشته و اکنون در پاریس اقامت دارد بعنوان «ایرانی که من شناخته ام تالیف کرده و تعدیات دو دولت هم جوار ساروس و انگلیس را در کشور ایران پارخانه شرح داده است.
نظر به اینکه کتاب او حاوی مطالب مفیدی بود و تا آن تاریخ به هیچ زبانی طبع و منتشر نگردیده بود ترجمه آن مشغول شدم و این کتاب در سال ۱۳۳۰ شمسی طبع و انتشار یافت . یکی دیگر از مجلدات فوق الذکر سفرنامه دیولافوا بود که خوشبختانه ترجمه آن هم پایان یافت و اکنون از طبع بیرون آمده و در دسترس خوانندگان محترم قرار می گیرد. مارسل دیولافوا مهندس و باستانشناس معروف که در سنوات (۱۹۲۰۰۱۸۱۳) میلادی در ملک حیات بوده در سبکهای معماری خاوری و باختری و ارتباط آنها با یکدیگر مطالعاتی می کرده و در پیوستگی اسلوب ابنیه قرون وسطی با اشکالاتی مواجه می شده است، مخصوصاً بیشتر درصدد حل این مساله بوده که آیا سبک معماری دوره ساسانیان در معماری دوره اسلامی سرایت و نفوذی داشته است یانه؟ بیون در اروپا از تحقیقات و مطالعه کتب به نتیجه مثبتی نمی رسد تصمیم می گیرد که مسافرتی به کشورهای خاوری بویژه ایران بکند واز مشاهدة ابنية بالمساندة بانی بمقصود خود نائل گردد.
بنابراین درسال ۱۸۸۰ میلادی به هزینه شخصی ازرده ترکیه و افتتاز به ایران آمده و مدت یک سال در ترکیه و افغازي شمال ومركز وجنوب ايران وبين النهرين والمطالعة ابنية تاريخي قديم وجديد پرداخته است و سرانجام علاوه بر اینکه به کشف مجهول خود موفق گردیده در شوش هم به گنج گرانبهایی برخورده است یعنی ان مشاهده آثار و ارائن، بخصوص از حفریاتی که انگلیسی ها قبل از او در این تل های خرابه کرده و به نتایج خوبی هم رسیده بودند دریافته که بایستی خزینه مهمی از اشیاء عتیقه در این ناحیه که سابقاً پایتخت سلاطین بزرگ ایران بوده مدفون باشد.
پس از مراجعت به فرانسه بمفکر استخراج این گنج عظیم می الله و برطبق مقرراتی در سال ۱۸۸۱ دوباره به ایران برمی گردد و مدتها در آنجا مشغول حفاری و کاوش می شود و اشیاء ایک نفیس زیادی از زیر خاک بیرون می آورد، از آنجمله است کاشی های سربازان جاویدان و کاشی های تزیینی دوران سلاطین هخامنشی که فعلا زینت افزار موزه لوور پاریس است.
خرید کتاب ایران کلده و شوش اثر ژان دیولافوا
پس از او هم هیاتهای دیگری از فرانسه به شوش شدند و کارهای او را دنبال کردند و علامه آنکه بهای اداری را که فرانسویان از این ناحیه بدست آوردند و همه را به کشور خود منتقل نمودند نمی توان بدرستی معین کرد و بحساب آورد. باری مادام دیر لاقراهم در این مسافرت ها با شوهر خود همراه بوده است. این زن فاضله از هنگام حرکت از فرانسه تلموقع مراجعت به آنجا وقایع روزانه مسافرت ونتيجة مساعدات و تحقیقات و مطالعات شوهر خود را مشروعاً یادداشت کرده و به صورت کتابی بعنوان اسافرت دیولافوا در ایران وشوش و کنم در پاریس بطبع رسانده است.
مطالعه این کتاب که اکنون به فارسی نقل شده است برای نسل حاضر بویژه جوانان ملغالی از فایده نیست زیرا که اولا عظمت و شوکت ایران و سربلندی ایرانیان راد را زیسته تاریخی در نظر آنها مجسم میسازد و حس شرافت و غرور ملی آناترا تحریکی نماید و طرز رفتار و کردار يستدينا پاکان بزرگوارشان را که با هست بلند و کار و کوشش موجبات آبادی وترقی ایران و سرفرازی ایرانیان را فراهم می ساختند بخاطرشان می آورد.
تانی طرز سلطنت استبدادی و اوضاع اداری و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و زراعی و تجاری دراهها و وسایل نقلیه و بطور کلی وضع زندگانی ایرانیان را در دوره شاهان سلسله قاجار بطور کامل و دقیق روشن می سازد و بطور وضوع مدال می نماید که زمامداران قاجار ایدا در فکر آبادی و ترقی این کشور باستانی نبوده اند و مالیاتی که بطور دلخواه با انواع شکنجه وسلم از مردم می گرفته اند همه صرف تعیشات شاهان و شاهزادگان و درباریان و حکام خودسر می شده است وملای بر اینکه در فکر تأسیس هیچگونه بنای عام المنفصه ای نبود مانده ابنیه و آثاری هم که از مفاخر ملی ما محسوب می شده اند در اثر بی لیدی آنها همه رو به ویرانی و الهدام گذارده و اغلب است خود آنان خراب شده است و خلاصه آنكه بواسطة عدم توجه آنها به امور این سامانه کشور عزیز ما ایران در تمام ششون رویه المطاط وتنزل رفته است.
سایل دیولافوا دوابنیه و آثار تاریخی ایران مطالعات دلیلی کرده و اطلاعات مفیدی در دسترس طالبان آثار تاریخی می گذارد. مثلا از مشاهده آثار باقیمانده در بازارگاد با دلایلی ثابت می کند که باستانشناسان انگلیسی در تعیین مقبره کورش کبیر اشتباه کرده اند.
او عقیده دارد که بنای سنگی موجود در آنجا چنانکه انگلیسی ها فرض کرده اند مقبره کورش نیست بلکه این بنا مقبرة مادر کورش ماندان بازن او کاساندان است و نیز میدان جنگ کورش با امتیاز با أزيد ماک پادشاه مادرا که در آنجا کورش پس از چند جنگ سخت فاتح می گردد و سرانجام در حريف غالب می شود و او را دستگیر و محبوس مینماید با قرائتی معین می کند و در اینکه اسکندر مقدونی کاخ های بی نظیر تخت جمشید را بدست خود آتش زده تردیدی ندارد بلکه این تشبه را مقرون به سخت میداند و یادلایلی به ثبوت می رساند. لكل جالب توجه دیگر این است که دیولافوا ثابت می کنند که سبک معماری ایرانی از ابتکارات خود ایرانیان است و ابداً در این فن از سایر ملل اقتباس نکرده اند بلکه برعکس، ملل دیگر سبک و اسلوب ایرانیان را تقلید نمودهاند. مخصوصاً از استادی و مهارت معماران ایرانی و هنرمندی آنها در استحکام بنا و طرز کاشیکاری های بی نظیر و سلیقه خاصی که در ظرافت وزیبائی بناها بکار می بردماند فوق العاده تمجید و تحسین می کند.
از بعضی ابنیه قدیمی عکس برداشته و در کتاب خود بیادگار گذارده که اکنون همه آنها ویران شده وشاید اثری هم از آنها برجای نمانه باشند. در خاتمه کتاب هم تاریخ مختصر هنری و ادبی ایران را از کورش کبیر آغاز و به ناصرالدین شاه پایان میدهد یاری نگارنده در ترجمه این کتاب تصرف زیادی نکرده و فقط از ترجمه پارهای از جمل و عبارات آن که بوی تعصبی استشمام میشده با مطالبی که مکری به ذکر آنها پرداخته صر انتظار کرده است.
مخصوصاً به ترجمه تحت اللفظی نپرداخته و بطور کلی مفهوم مطالب نویسنده را به نایی نقل کرده است و در هر جا که به لغات بیگانه با اعلامی برخورده در حاشیه توضیح مختصری داده است و علامه آنکه تمام حواشی مربوط به مترجم است نه به ملاقه تذكار الطافه ی کند که سنوات تاریخی این کتاب همه میلادی است نه هیری و در هر حال ممکن است که این ترجمه خالی از نقص نباشد و از خوانندگان دانشمند خواهشمند است که اگر به سهوی بر خوردند. تا کاردهند که در پایهای بعدی اصلاح شود . می در خاتمه لازم میدانند که از آقای محمدعلی ترقی مدیر محترم کتابفروشی خیام که با بذل هست و با سرمایه خود يصطلح وانتشار اين كتاب اقدام نموده اند اظهاراستتان نماید .