کتاب تاریخ علوم اثر پی یر روسو ترجمه حسن صفاری
مقصود از نوشتن تاریخ علم بطور کلی مطالعه در تاریخ هر یک از علوم یا در شرح حال دانشمندان نیست . تا کنون کتابهای ذیقیمتی در تاریخ.ریاضیات.فیزیک.حیات شناسی و غیره نوشته شده است و درباره حیات دانشمندان مشهوذ نیز کتب مصور و جالبی موجود است اما این کتاب هدف دیگری دارد: بنظر ما علم صرفنظر از نتایج فنی آن یک نمود اجتماعی است که همچون هنر و ادبیات و حوقوق و مذهب از بیخ و بن با اوضاع اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و افکار و هدفهای دوران معینی ارتباط دارد و عمل ان در پیشرفت تمدن مانند یک اثر لاحق و بی ارتباط با سایر نمودها نیست.
مثلا پیدایش اطلاعات منطقی در نزد دانشمندان یونانی که جویای شناسایی جهان خارجی بودند جز در کحیط بیغرض و مساعد با ازادی مکتب ایونی زمان طالس ممکن نبود.
همچنین موفقیت هندسه تحلیلی دکارت در قرن هفدهم مدیون نظم و توافقی است که مشخص قرن لوئی چهاردهم میباشد و بالاخره اشفته امپر و گالوآ قرابت نزدیک با نبوغ صاعقه افکن رمانتیکها دارد.
بعقیده ما مراحل مختلف تاریخ علم که با ادوار متفاوت تمدن بشری ارتباط دارند جزو لاینفک آن هستند و همراه آن تکامل مییایند: مثلا شیوه جهان بینی مادی یا جبری قرن نوزدهم اروپا با پیدایش اروپای جدیدی که افکار اجتماعی آن متفاوت با دنیای قدیم بود خود بخود محو و نابود گردید و بهمین دلیل است که بنظر ما نمیتوان تاریخ علم را بدونتبعیت از تاریخ عمومی نوشت و این کتاب بمنظور پیروی از همین نظر نوشته شده است.
گذشته از آن ضمن نوشتن این کتاب خوب متوجه شده ایم که این شیوه تاریخ نویسی چه مشکلاتی همراه دارد و قضاوت این امر را برعهده خواننده میگذاریم. که تا چه اندازه در غلبه بر این مشکلات توفیق یافته ایم.
از جمله این مشکلات یکی جستجوی روابط نامعلومی است که ما بین بعضی از ادوار علمی با اوضاع اجتماعی زمان وجود داشته است.و مشکل دیگر لزوم واژگون کردن بعضی موازین قدیمی است که برای اندازه گیری ارزشها بکار میرفتند و بالاخره عدم امکان جلوگیری از بعضی قضاوتهای زمان است.
يكي از افتخارات مهم مسلمانان این است .كه به هر سرزميني راه يافته اند، از فرا گرفتن علوم آن سرزمين كوتاهي نورزيدندو در برابر دانش ديگران ،بي اعتنايي نشان ندادند. از اين رو در سده هاي نخستين اسلامي بسياري از علوم مانند پزشكي ،طبيعيات،رياضيات ،نجوم،منطق،فلسفه و جز اين ها از كشورهايي چون يونان ومصر (حوزه ي اسكندريه)و غيره در ميان مسلمانان رواج يافت و در پاره اي از موارد به اصلاح وتكميل دانش هاي مزبور نيز توقيف يافتند. در پزشكي نوابغي چون ابن سينا و رازي تجربه هاي يونانيان را پي گرفتند و طب بقراط و جالينوس را بارورتر ساختند. كتاب هاي« القانون» و « الحاوي» اثر ماندگار اين دو دانشمند،قرن ها مورد استقبال پزشكان برجسته در خاور و باختر قرار گرفت و رهنماي معالجات آن ها بود. در اختر شناسي، هيئت بطلميوس به وسيله ي كساني چون ابومعشر بلخي و ابو ريحان بيروني و ابو عبدا... بتاني و نصير الدين طوسي باز شناسي و پي گيري شد و رصد خانه ها در شهر هاي اسلامي به پا داشتند كه معروف ترين آن ها رصدخانه ي مراغه زير نظر محقق طوسي بود « سه قرن بعد از مرگ پيامبر، شهر قرطبه يك ميليون جمعيت، هشتاد مدرسه ي عمومي وكتابخانه اي شامل 600هزار جلد كتاب داشت و زبان عربي ،زبان علمي جهان شده بود.»