کتاب ایران در پیش از تاریخ اثر صادق ملک شهمیرزادی
انسان تنها موجود با شعوری است که قادر است و می تواند به مطالعه در احوال خود به پردازد و در پی شناخت فرهنگ و مراحل آغازین زندگی خویش بر آید. ولی با این وجود، به تحقیق نمی توان گفت انسان از چه زمانی نسبت به اطلاع از گذشته و پیشینه خود احساس کنجکاوی کرده و علاقه نشان داده است. در آغاز امر، شیوه شناخت مراحل نخستین زندگی انسان با موازین علمی که امروزه در انسان شناسی و باستان شناسی اعمال می شود منطبق نبوده و صرفاً از حس کنجکاوی انسان منشاء می گرفته است. احساس کنجکاوی نسبت به گذشته در انسان اندک اندک و به تدریج جـنبـه مـادی بخود گرفت و در مسیری جدید قرار گرفت و از محدوده گروه خاص و قلمرو جغرافیایی معین خارج شد و بصورت علم تجلی پیدا کرد. برای روشن شدن این موضوع که شناخت گذشته هدفی غیر علمی داشته و محدود به گروه خاص یا محدوده جغرافیایی معینی نمی شده است تنها به دو نمونه اشاره می شود. ابوالحسن علی ابن حسین مسعودی در سال ۳۳۲ هجری قمری در باره گنج یابی در مصر چنین نوشته است.
باین ترتیب باستان شناسی و مطالعات باستان شناسی که در آغاز امر جنبه ارضاء احساس کنجکاوی داشت به تدریج با تحولات و دگرگونیهایی روبرو گردید تا اینکه سرانجام از حدود نیمه دوم قرن بیستم میلادی بصورت یک شعبه کاملا مستقل علمی در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی درآمد. روند مطالعات باستان شناسی در ایران نیز سیر تحول و تطور تکاملی خود را طی کرده است که در این کتاب مستقلاً به این موضوع خواهیم پرداخت. در این نوشتار سعی نگارنده این خواهد بود تا علاوه بر اشاره ای اجمالی بر چگونگی تحولات و دگرگونیهای علم باستان شناسی و ذکر شمه ای از روند تحولات مطالعات باستان شناسی در ایران و همچنین چگونگی شکل گیری موسسات مربوط به آن، آثار فرهنگی ایران را از آغاز تا پایان استقرار در روستاها یعنی از دوران پارینه سنگی تا سپیده دم شهر نشینی در ایران در حدود ۷۰۰۰ سال پیش، مورد بررسی قرار دهد. لازم به یادآوری است که قسمتهایی از نوشتار حاضر قبلا بصورت مقالات متعدد در نشریات اختصاصی باستان شناسی داخلی و یا خارجی و همچنین در مجموعه مقالات کنگره ها و گردهم آیی های مختلف باستان شناسی داخلی و خارجی چاپ و منتشر شده اند و بعضاً مورد نقد و بررسی نیز قرار گرفته اند. در این نوشتار بازنگری و تجدید نظرهایی بعمل آمده است و در مواردی نیز مطالب قبلی تا سرحد امکان روز آمد شده اند بخشهایی از این نوشتار نیز پیش از این بصورت جزوات درسی تهیه و تکثیر و در اختیار دانشجویان دورههای کارشناسی (لیسانس) و کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) قرار گرفته اند. در سال ۱۳۷۳ تعدادی از آن جزوات درسی در یک مجموعه یک جلدی تحت عنوان "مجموعه دروس باستان شناسی و هنر پیش از تاریخ چاپ و منتشر شده است و چاپ دوم آن نیز در سال ۱۳۷۵ در اختیار دانشجویان قرار گرفته است (۷) توضیحی کوتاه درباره کتابنامه و ارجاعات نیز بی مورد نخواهد بود اولا به هیچ عنوان مطلبی از کتابی ، مقاله ای و یا هر نوع نوشته چاپ شده و منتشر شده ای را که شخصاً نخواندم از شخص ثالث نقل نکرده ام. یعنی به صورت ارجاع به ارجاع صورت نگرفته است. ثانیا نسخه ای از تمامی منابع و مآخذ چاپی مورد استفاده در این کتاب را که در پایان متن آمده است میتوان در یکی از سه کتابخانه ۱ - موزه ایران باستان، ۲- موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران و - کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به دست آورد. ثالثا اگر موردی وجود داشت که باید مبتنی و مستند به سند باشد شخصاً تصویری اعم از فتوکپی و یا زیراکس) از آن سند را در اختیار دارم از اسناد و مدارکی هم که وجود داشته اند و من شخصاً آنها را رویت کردم ولی تصویری از آنها را در اختیار ندارم ابداً مطلبی در این نوشتار نقل نشده است. و رابعا از قول شفاهی هیچ کس حتی استادانم که خود را همیشه مرهون محبتهای ایشان میدانم و در همین جا از یکایک آنها تشکر میکنم و برای رفتگان از درگاه ایزد منان طلب رحمت و آمرزش و برای ماندگان آرزوی طول عمر همراه با عزت و سعادت و آسایش دارم، مطلبی را نقل نکرده ام مگر آن قول بصورت مکتوب بوده است. در این خصوص لازم میدانم به موردی اشاره نمایم تا صدق گفتارم روشن شود. وقتی مقاله ای را نوشته بودم و قبل از چاپ آنرا جهت اظهار نظر خدمت استاد محقق شادروان سید محمد محیط طباطبایی که رحمت خدا بر او باد داده بودم مرحوم استاد در حاشیه آن مقاله یادداشتهایی را به خط خود ثبت کرده بودند که من آن یادداشتها را با اجازه استاد بصورت پیوستی در انتهای مقاله ام نقل کرده بودم و در این کتاب نیز در جای خود خواهد آمد. علت این امر هم در این است که آن اطلاعات -۱ ارزش تاریخی دارند، ۲ مکتوب هستند و ۳- قبلا در جایی چاپ و منتشر نشده بودند و میتوانستند بصورت مقاله ای مستقل چاپ و منتشر شوند. در نوشتن این کتاب سعی نگارنده بر این بود که مطالب تا سرحد امکان و بطوریکه از نظر علمی لطمه ای وارد نشود ساده باشد تا بتواند مورد استفاده علاقه مندان غیر متخصص نیز واقع گردد. در اواسط بازنویسی یکی از بخشهای کتاب بودم که لازم شد تا به برخی از متون کهن فارسی مراجعه نمایم. ضمن این جستجوها به کتابی از ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانی مشهور به این فقیه برخوردم. او در مقدمه کتاب ،خود که آنرا در سال ۲۹۰) هـ (۹۰۳ م.) تألیف کرده است ، چنین نوشته بود