کتاب تغییرات بنیادی جامعه ایران در دوره رضاشاه و مقایسه آن با عصر قاجار اثر فریدون فرهی
ایـن چگونگـی را میتـوان از عهـد صفـوی تاکنـون دنبال کـرد. ایـن دوره اسـتبداد، جزم ً اندیشـی و تعصـب مذهبـی در حالی آغاز شـد کـه در کشـورهای اروپای غربی، رنسـانس تقریبا همزمـان با به قدرت رسـیدن شـاه اسـماعیل اول و اعالم تشـیع دوازده امامی بـه عنوان مذهب رسـمی کشـور شـکل گرفت.
این کشـورها بـا ورود بـه دوره رنسـانس در صدد احیـا مبانی علم و فلسـفه و دموکراسـی برآمدند و خود را از عهد هزارسـاله قرون وسـطا و حاکمیت کلیسـا رها سـاختند. زیـرا در آن سـدهها انسـان بـا فهـم علمی بـه جهان هسـتی نمینگریسـت و نگاهش تنهـا از منظـر احـکام ایمانـی بـود امـا با رنسـانس و انسـان گرایی و با شـعار فردگرایـی ذهنیت انسـان از اوهامـات قـرون وسـطا و خرافات زدوده شـد و به جـای نگرش مذهبی، عقل فلسـفی را جایگزیـن کـرد و انسـان مـدرن را بـه سـوی چرایـی و پیداکـردن علتهـا از طریـق علمـی رهنمـون شـد و او را از تلقینـات غیرعقالنـی منادیـان دیـن رهـا و دیـدگاه وی را از موهومـات و سـنتهای نامعقـول و خردسـتیز پـاک نمـود. نتیجـه ایـن تغییـر نگـرش اروپاییان بـه جهان هسـتی و توجـه بـه مقوله روشـنگری بـه عنوان بنیـان مدرنیتـه که بر عقالنیت اسـتوار اسـت، موجب توسـعه کمی و کیفی دانشـگاهها، اختراعات جدید و توسـعه فرهنگی، اجتماعی، سیاسـی و صنعتی ای
ن کشـورها و گسـترش نفوذ آنان در کشـورهای آمریکای شـمالی و جنوبی، آفریقایی وکشـورهای آسـیایی از جملـه ایـران تا شـرق دور شـد. در همین عصر رنسـانس، شاهاسـماعیل اول در چهاردهسـالگی بـا کمـک نیروهـای قزلبـاش تبریـز را فتـح و بـا اعلام پادشـاهی خـود سلسـله صفـوی را بنیـاد گذاشـت.
نزدیـکان شاهاسـماعیل به وی گوشـزد کردند کـه از جمعیت دویسـت تـا سـیصد هـزار نفـری تبریز، دو سـوم آن سـنی مذهـب هسـتند، ما میترسـیم مردم بگوینـد فرمانـروای شـیعه نمیخواهند و اگر خـدای ناکرده مردم از قبول تشـیع خـودداری کنند چـه کنیم؟ پاسـخ شاهاسـماعیل صریـح و سـازشناپذیر بود.
اوگفـت، مأمور انجام این کار اسـت و خداونـد و امامـان معصـوم همـراه اوینـد و از هیچکـس هم باکی نـدارد و به یـاری خداوند اگر رعیـت حرفـی بزند شمشـیر میکشـم و یـک نفـر را زنده نمیگـذارم. طرفـداران شاهاسـماعیل ّائیـان و توالئیـان ) اینـان گـروه و طبقـهای از شـیعیان هسـتند کـه به سـبب اعتقاد بـه نـام تبر بـه وجـوب والیـت علـی، نسـبت بـه آل علی ابـراز تولی و نسـبت به سـایر خلفا اظهـار تبری و بیـزاری مینماینـد( درکوچـه و بازار مسـلحانه راه افتادند و نه تنها سـه تن خلفای راشـدین بلکه همـه دشـمنان علـی و دیگـر امامـان و بـه طورکلـی سـنیمذهبان را لعـن میکردنـد. هرکس بیدرنـگ در جـواب نمی َ گفـت، بیـش باد وکم مبـاد، خطر آن بـود که در دم خونش ریخته شـود.
تغییرات بنیادی جامعه ایران در دوره رضا شاه و مقایسه آن با عصر قاجار )سیوری۲۶:۱۳۶۶،(. در تبریـز موضـوع بیـش بـاد وکـم مباد، بـه از دم تیغ گذشـتن هـزاران زن و مـرد تبریزی انجامیـد. فقـط بـه ایـن علـت کـه سـنی مذهـب بودنـد و توهیـن بـه خلفـای راشـدین را روا نمیدانسـتند. بدین ً ترتیـب مـردم ناحیـه بـه ضـرب شمشـیر تدریجـا از اسلام سـنی بهطریقـه تشـیع دوازده امامـی پیوسـتند تـا از بـه خـاک و خون کشـیده شـدن رهایـی یابند.
ایـن روند به همیـن روش در سـایر نقـاط ایـران ادامـه یافت تـا اینکه اقلیت شـیعه ایـران به اکثریـت تبدیل شـد. بـه هـر روی ایـن بازی تلـخ روزگار با مـردم سـتمدیده ایران در تاریخ بعد از اسلام اسـت کـه یکبـار بـه هنـگام سـقوط ساسـانیان و فتـح ایـران بـه ضـرب شمشـیر و کشـتار عـرب در فراینـدی چنـد صـد سـاله از دین آبـاء و اجـدادی خود، زرتشـتی، به اجبار به اسلام اهل سـنت گرویدنـد و دوبـاره بـا شمشـیر و خـون مجبـور بـه تغییرگرایـش مذهبـی خـود به شـیعه دوازده امامـی شـدند. بـرای اینکـه به میـزان تعصب غیرعقالنـی هواداران شاهاسـماعیل پی برده شـود بـه نمونـهای از رفتـار وی که شـرح آن در منابع تاریـخ مختلف از جملـه »لُبالتواریخ« و »تاریخ ایلچـی نظـام« و منابـع خارجـی آمـده اسـت نظـر میافکنیـم. شاهاسـماعیل کـه سـه سـال از اعلام پادشـاهیاش میگذشـت در جنـگ با حسـین کیاچلاوی و مرادبیـک جهانشـاهلو یا به احتمال بیشـتر جهانگیرلو در مازندران مرادبیک را دسـتگیرکرد.
خرید کتاب تغییرات بنیادی جامعه ایران در دوره رضاشاه و مقایسه آن با عصر قاجار اثر فریدون فرهی
او وقتی به حضور شاهاسـماعیل هفدهسـاله رسـیده بـا عجـز و البـه اظهـار اطاعـت و انقیـاد نمـود ولی به دسـتور شاهاسـماعیل مرادبیـک را بـر روی آتـش کبـاب کردنـد. وی به هـواداران متعصب شـیعه خـود گفت هرکس از معتقـدان اسـت لقمـهای از ایـن کبـاب بخـورد. جماعت وحشـی هـواداران هجـوم آورده و از مرادبیـک کبـاب شـده ذرهای اسـتخوان هـم باقی نمانـد. بعدها نیـز اینگونه آدمخواری توسـط هـواداران شـیعه در دوره حکومـت برخـی شـاهان صفـوی رخ داد که در این مبحـث نمیگنجد.
در طی سـه قرن بعد از شاهاسـماعیل اول سیسـتم اداره کشـور از نظر اداری، کشـوری و لشکری بـر سـه نیرو اتکا داشـته اسـت. -۱ شـاهان ) بهتـر آن اسـت که حکمرانـان ایران بعد از اسلام تا آغاز دوره پهلـوی را با عنوان سـلطان بازشـناخت اما به لحـاظ حفظ رویـه از الگوی موجود پیروی میشـود (. -۲ روحانیون شیعه -۳ رؤسای ایالت و عشایر بنابرایـن چـون در سـاختار حکومتـی نیروهـای حاکم بر مـردم از عهد صفوی تا پادشـاهی رضاشـاه تغییـر قابـل مالحظـهای روی نـداده اسـت شـرح احـوال ایرانیـان و قدرتهـای حاکم برآنـان از دوره قاجاریـه پیگیـری میشـود.
در ایـن نگـرش بـه شـاهان قاجـار و روابـط داخلـی و خارجـی آنـان و فرمانروایـان منصـوب ایشـان در برخـی ایـاالت و والیات و عملکـرد ایالت و عشـایر و بخصوص روحانیون شـیعه نظر افکنده و سـپس به دوره رضاشـاه پهلوی پای گذاشـته و تغییـرات سـاختاری جامعـه ایران در این دوره بررسـی میشـود.
البته در تمام ایـن مراحل نگاه ویـژهای بـه مـردم ایران و آنچـه برآنـان در این ادوارگذشـته اسـت میافکنیم. نویسـنده امیـد دارد بـه بازگویـی گوشـههایی از تاریـخ اجتماعـی ایـران در دوره معاصـر ِ توفیـق یافتـه و این نوشـتار در روشـنگری گذر پرفراز و نشـیب ملت ایران ازعصـر قاجار به دوره پهلـوی و بـه سـوی تجـدد، مدرنیته، دموکراسـی و حکومـت قانـون در اندازه خود راهگشـا بوده و بـا پرتوافکنـدن بـر زندگی اجتماعی مـردم ایران و همچنین شـناخت بیشـتر قدرتهای حاکم بـر جامعـه آن روزگار توانسـته باشـد در زمینـه تاریـخ اجتماعـی مردم ایـران در یـک و نیم قرن از تاریـخ معاصـر روشـنگری نمـوده و تفـاوت خادمیـن و خائنیـن و فرصتطلبان را نشـان دهد.
اگر این نوشـتار که حاصل شـش سـال پژوهش و اندیشـهورزی اسـت توانسته باشـد تا حدودی حـق مطلـب را ادا کنـد، همـان پاداش این قلم اسـت. بـا این اشـتیاق که بخوانیـد و در مجموع بـا همه کاسـتیها پذیرایش باشـید.