الهی، نام تو، ما را جواز، مهر تو ما را جهاز، شناخت تو ما را امان، لطف تو ما را عیان.
الهی! ضعیفان را پناهی، قاصدان را بر سر راهی، مؤمنان را گواهی، چه عزیز است آن کس که تو خواهی

مناجات نامه نثری آهنگین و مسجع و دلنشین از خواجه عبد الله انصاری، پیر هرات می باشد که در میانه نثر خویش، اشعاری از خود و یا دیگران را چاشنی نثر زیبای خود قرار داده است. بنابر آنچه خواجه گفته، در کودکی طبعی شاعرانه داشته است و در خردسالی شعر می گفته است. همچنین برپایه آنجه که جامی در نفحات الانس بیان داشته است، خواجه شش هزار بیت تازی داشته است. خواجه عبدالله اشعار زیادی به پارسی و تازی در دست داشته که امروزه روز در دست نیست. خواجه در تفسیر و حدیث نیز دستی داشته است و در زمان خویش از محضر عالمان زیادی بهره برده است. پس از بازگشت از سفر حج  به دیدار ابوالحسن خرقانی رفت و آشنایی با او، اثر زیادی بر روان و کلام خواجه عبدالله گذاشت . بعدتر به شهر خود بازگشت و به تربیت شاگرد مشغول گشت.

 

jomlat ansari f94

 

ملک الشعراب بهار در کتاب خود، پیر هرات را به عنوان نخستین شخصی که نثر مسجع دارد معرفی می کند. به گفته بهار، نثر مسجع از ابتدا در ایران رواج داشته لیکن بیشتر به صورت کلمات قصار بوده است و کتابی که تماما به نثر مسجع باشد، پیش از قرن ششم دیده نشده است. همچنین خواجه عبدالله انصاری نخستین کسی است که در میان نثر خویش، شعر می آورد. در کلام پیر هرات، جدا از واژگان کهن پارسی، نشانه هایی از لهجه ی هراتی عیان است و بسیاری از این واژگان امروزه در گفتار مردم این مناطق استفاده می شود. مانند: بستاخ = گستاخ ، برو = ابرو ، ته = تو ، جستن جوی = جست و جوی و...

آثار دیگر خواجه عبدالله انصاری هروی به زبان پارسی :
چهل و دو فصل ، صد میدان ، محبت نامه ، رساله زاد العارفین ، رساله ی سوال دل از جان ، طبقات الصوفیه .

 آثار خواجه به زبان تازی :
منازل السائرین ، اربعین فی الحدیث ، ذم الکلام ، علل المقامات ، کتاب القدریه .

خواجه عبدالله انصاری یا پیر هرات که لقب شیخ الاسلام داشت و شاگردان بسیاری در زادگاه خویش داشت، در پایان عمر خویش نابینا شد و در سال 481 هجری درگذشت و در گازرگاه در نزدیکی هرات تن را به خاک سپرد. امروزه آرامگاه او در همان محل پابرجا می باشد.